Integriteitsbeleid binnen de publieke sector Alain Hoekstra 07-09-09 Integriteitsbeleid binnen de publieke sector Alain Hoekstra Conferentie klokkenluiders TI Nederland Den Haag, 21-4-2009

07-09-09 Opzet rollen BZK/ BIOS 2 benaderingen voor integriteit en i-managementstrategieën 6 aandachtsgebieden voor integriteitsbeleid a.d.h.v. een casus ingeleid 1 aandachtsgebied nader uitgewerkt meldingenstructuur wijzigingen in de klokkenluidersregeling

Rol BZK BIOS MBZK: Overheden: 07-09-09 Rol BZK Overheden: binnen kaders zelf primair verantwoordelijk voor eigen integriteit(sbeleid) MBZK: Normerend: vaststellen wet- en regelgeving (AW) Signalerend: inventarisatie en onderzoeken Interveniërend: ingrijpen als het uit de hand loopt Ondersteunend: BIOS

BIOS oorsprong en positionering 07-09-09 BIOS oorsprong en positionering Aanleiding: nota integriteitsbeleid openbaar bestuur en politie (2003) rapporten: BZK (2004), ARK (2005), WODC (2005) wijziging Ambtenarenwet (2006) Oprichting: formeel binnen beleidsdirectie BZK opgericht in maart 2006 Voor wie? Ondersteunt alle overheden, bij het invulling geven van integriteitsbeleid. Filosofie: Bevordert het leerproces, zodat overheden zo veel mogelijk zelf in staat worden gesteld om invulling te kunnen geven aan het integriteitsbeleid. Nieuwe positionering: 2009 op afstand van BZK bij CAOP: losser van de departementale beleidscontext losser van de normerende BZK rol onafhankelijke positionering (VN verdrag)

Benaderingen voor integriteit 07-09-09 Benaderingen voor integriteit

(rotte) appel benadering 07-09-09 (rotte) appel benadering organisatie kunnen amper sturen op integriteit, want: mensen zijn integer, of niet is een dispositie, karaktertrek enige wat je kunt doen is investeren in hire & fire sturen aan voorkant (W&S) hard optreden en de rotte appels verwijderen schendingen zijn (betreurenswaardige) incidenten het gaat om individuele ambtenaren: rotte appels onderzoek, ontslag, overgaan tot orde van de dag aantrekkelijke benadering, relatief makkelijk uit te voeren

(rotte) mand benadering 07-09-09 (rotte) mand benadering integriteitsbeleid is kwestie van goed werkgeverschap werknemers hebben recht op bescherming tegen risico’s en verleidingen formuleren breed integriteitsbeleid schending geen geisoleerd fenomeen naast hire en fire ook aandacht voor de organisatorische context ontdekken evt. weef- en systeemfouten organisatiestructuur organisatiecultuur intensiever, kritische permanente zelfreflectie en organisatiedoorlichting

Vergt breed integriteitsbeleid langs twee benaderingen 07-09-09 Vergt breed integriteitsbeleid langs twee benaderingen Regelgeoriënteerd (naleven/ compliance/ hard) wet- en regelgeving, procedures die niet-integer voorkomen top-down opleggen van regels/ richtlijnen toezicht, externe controle en opleggen sancties voorkomen van misstappen / misdragingen (negatief) Waardengeoriënteerd (stimuleren/ values/ soft) gezamenlijk formuleren/ internaliseren van waarden bottom-up proces, gericht op interne zelfsturing medewerkers leren beredeneren wat het juiste is om te doen, uitgaande van de basiswaarden van de organisatie bevorderen van integer en verantwoord gedrag (positief)

Voorbeeld hoe het mis ging 07-09-09 Voorbeeld hoe het mis ging Miljoenenfraude met parkeermeters Begon klein met ‘overlopers’ Makkelijk dus steeds groter ‘parkeervazen’ Sport- en AH tassen (ca. 50.000,-) Bijstandsmoeder in dienst met geldtelmachine (92-97/ 10% v/d ‘omzet’) Meest geruchtmakende fraude affaire a’dam

Hoe heeft het zover kunnen komen? 07-09-09 Hoe heeft het zover kunnen komen? Cultuur makkelijk geld verdienen/ steeds gretiger/ uitstappen onmogelijk elkaar niet verlinken matennaaien/ zelfreinigend vermogen niet trots/ schaamte, bedreiging, tolerantie wanprestaties, behandeld als uitschot, smerige kantoren Management: controle- en voorbeeldfunctie leiding tekortgeschoten telstroken kapot melding leiding geen actie/ sleutels kopieerbaar/ acceptatie jaarlijks kastekort 3 milj. AO: openen/ verwerken geldkannen door één ambtenaar Niet traceerbaar hoeveel welke ambtenaar binnen brengt geen individuele aanspreekbaarheid Werving: vergaarbak moeilijk plaatsbare ambtenaren, personeel met strafblad, drugs- en gokproblemen Uit deze casus blijkt dat het op alle punten mis is gegaan bij de gemeente amsterdam : bedreiging en medeplichtigheid cultuur (niet trots zijn op waar je werkt, bedreigingen en intimidatie, zwijgcultruur) slecht management/ uitblijven repressief optreden structuur (onvoldoende toezicht en controle, geen functiescheiding) Aannamebeleid: geen goede selectie en screening preventief en repressief beleid ontoereikend

Integriteitsinfrastructuur (1) 07-09-09 Integriteitsinfrastructuur (1)

Integriteitsinfrastructuur (2) 07-09-09 Integriteitsinfrastructuur (2) 1. Commitment en visie ambtelijke leiding 2. Waarden en normen 3. Structuren en processen 4. Personeel en organisatiecultuur 5. Incidenten 6. Evaluatie en rapportage

Integriteitsinfrastructuur (3) 07-09-09 Integriteitsinfrastructuur (3)  Model: samenhangende en evenwichtige visie op integriteit ‘hard’ & ‘soft’ controls Aanleiding: integriteitsbeleid overheid ‘verkaveld’ over verschillende disciplines en afdelingen die een rol spelen in het integriteitsbeleid -> fragmentatie wanneer doet wie, wat, past het, is het evenwichtig (‘hard’ & ‘soft’ controls), is de timing juist (overkill) rol van de integriteitscoördinator als spin in het web Doel: benadrukken integrale karakter integriteitsbeleid; identificeren relevante aandachtsgebieden voor integriteitsbeleid kracht van de keten wordt bepaald door de zwakste schakel het lerende effect elk initiatief ijken op de 6 punten: bijvoorbeeld de gedragscode

Integriteit in zicht Infrastructuur geoperationaliseerd Vragenlijst 07-09-09 Integriteit in zicht Infrastructuur geoperationaliseerd Vragenlijst Integriteitsdiagnose Korte toelichting Aanbevelingen Website: www.integriteitoverheid.nl

Omgaan met incidenten Alex Belling 07-09-09 Omgaan met incidenten Een nadere uitwerking van het aandachtsgebied incidenten de meldingenstructuur Alex Belling