‘Actuele ontwikkelingen in wet- en regelgeving en mogelijke gevolgen voor de vrijwillige ouderenadviseurs’ Inleiding SBOG en vrijwillige ouderenadviseurs Gelderland Westervoort, 9 april 2014 Henk Beltman adviseur en kennismakelaar programma Aandacht voor Iedereen

Programma Aandacht voor iedereen Inhoud 1. Wat zijn belangrijke maatschappelijke trends? 2. Wat zijn de belangrijkste wettelijke ontwikkelingen? 3. Wat houdt het nieuwe wetsvoorstel Wmo in? 4. Wat zijn de gevolgen van de decentralisaties? 5. Wat zijn aandachtspunten vanuit cliëntenperspectief? 6. Cliënten, burgers en de decentralisaties 7. Cliëntondersteuning en vrijwillige ouderenadviseurs 8. Samenvatting Programma Aandacht voor iedereen

Wat is het programma aandacht voor Iedereen? - landelijk programma cliëntenorganisaties, financiering VWS - doelen: informeren van cliëntenorganisaties; ondersteunen van Wmo-raden; stimuleren van netwerken; agenderen van thema’s; informeren van gemeenten - onderdelen: regionale adviseurs; nieuwsbrief; kennisdossiers - website: www.aandachtvooriedereen.nl - contact: henkbeltman@zorgbelanggelderland.nl Enkele kennisdossiers: de Wmo-raad en haar achterban; burgerprojecten; zelfregie; sociale netwerken

1. Wat zijn belangrijke maatschappelijke trends? - maatschappelijke trends: terugtredende overheid; nadruk eigen verantwoordelijkheid en zelfregie; drang tot participatie - inhoudelijke trends: langer zelfstandig thuis wonen; ondersteuning in thuissituatie; wijk- en buurtniveau - politieke trends: beperken stijging overheidsuitgaven; decentralisatie van taken naar gemeenten; grote beleidsvrijheid van gemeenten; regionale samenwerking gemeenten - ratificatie VN-verdrag voor rechten van mensen met een beperking - vijf grote veranderingen: Wmo, Wet Langdurige Zorg (AWBZ), Jeugdwet, Passend Onderwijs en Participatiewet Rutte: ‘de overheid is geen geluksmachine’; overgang (relatief) van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving afbouw van inrichtingen en normalisatie op alle gebieden: jeugdzorginstellingen; verzorgingshuizen; voorzieningen voor verstandelijk en psychisch gehandicapten waar ligt de feitelijke macht bij toenemende regionale samenwerking van gemeenten? een inclusieve samenleving (toegankelijkheid op diverse leefgebieden) is het doel van het VN-verdrag

2. Wat zijn de belangrijkste wettelijke ontwikkelingen? - hoofdlijnen: beperken instituten; nadruk eigen kracht en netwerk; stimuleren preventie en vroegtijdige ondersteuning; integrale aanpak sociaal domein - hervorming langdurige zorg:(1) beperken AWBZ tot intensieve 24 uurs-zorg (2) ondersteuning en participatie naar Wmo; (3) behandeling en verpleging naar Zorgverzekeringswet - maatregelen: ‘begeleiding’ naar Wmo; ‘persoonlijke verzorging’ grotendeels naar ZVW (aanspraak thuisverpleging); mét bezuinigingen - gemeente krijgt middelen: sociale wijkteams; cliëntondersteuning; financieel vangnet - actueel: wijkverpleegkundige en sociale wijkteams Door de bezuinigingen moeten er nieuwe, creatieve arrangementen komen; een groot beroep op de creativiteit en daadkracht van gemeenten Samenvattend: per 1 januari 2015 verdwijnen begeleiding, kortdurend verblijf, vervoer, persoonlijke verzorging en beschermd wonen uit de AWBZ. Het is de bedoeling dat de meeste veranderingen ingaan per 1 januari 2015. Passend onderwijs: kinderen met problemen (autisme etc.) moeten zoveel mogelijk naar het gewone onderwijs, door samenwerking tussen scholen in een regio Vroegtijdige ondersteuning is een kernwoord bij de decentralisatie jeugdzorg Van belang wordt de relatie tussen de sociale wijkteams en de wijkverpleegkundige

3. Wat houdt het nieuwe wetsvoorstel Wmo in? a. doelen en begrippen - doel: mensen met een beperking of met chronische psychische of psychosociale problemen zo lang mogelijk thuis laten wonen door maatschappelijke ondersteuning - maatschappelijke ondersteuning: (1) bevorderen sociale samenhang, mantelzorg en vrijwilligerswerk, toegankelijkheid van voorzieningen, veiligheid en leefbaarheid en bestrijden huiselijk geweld (2) ondersteuning van zelfredzaamheid en participatie (3) bieden van beschermd wonen en opvang Drie doelen in plaats van de negen prestatievelden De maatschappelijke ondersteuning is ontwikkelingsgericht, namelijk op ontwikkeling in zelfredzaamheid en participatie van de persoon Stand van zaken: het wetsvoorstel is naar de Tweede Kamer gezonden.

3. Wat houdt het nieuwe wetsvoorstel Wmo in? b. diverse aspecten - eisen beleidsplan gemeente: keuzevrijheid cliënt; toegankelijkheid voorzieningen; integraal ondersteuningsaanbod; eventueel samengaan andere beleidsplannen sociaal domein - keuze pgb (als maatwerkvoorziening niet passend wordt geacht) - kwaliteit: gemeente verantwoordelijk voor kwaliteit en continuïteit van voorzieningen; eisen in inkoop; cliëntervaringsonderzoek - cliëntenparticipatie: betrekken burgers bij beleid en hen voorzien van ondersteuning; in staat stellen voorstellen te doen; cliënten actief betrekken bij inkoopbeleid - gemeente moet mantelzorgers en vrijwilligers ondersteunen en onafhankelijke cliëntondersteuning beschikbaar stellen (ingediend bij Tweede Kamer) De gemeente moet ook toezichthouders aanstellen om toe te zien op de kwaliteit van de in de instellingen verleende zorg Versterken van de positie van de mantelzorgers moet onder andere gebeuren door hem te betrekken bij het keukentafelgesprek met de cliënt en door hem zelf in aanmerking te laten komen voor maatwerkondersteuning

3. Wat houdt het nieuwe wetsvoorstel Wmo in. c 3. Wat houdt het nieuwe wetsvoorstel Wmo in? c. werkwijze naar maatwerkvoorziening - maatwerkvoorziening: op behoeften afgestemd geheel van diensten voor (1) zelfredzaamheid (2) participatie (3) beschermd wonen en opvang - maatwerkvoorziening pas als: niet op eigen kracht, met mantelzorger of met netwerk zelfredzaam kan zijn of kan participeren (algemene voorziening voorliggend) - route bij aanvraag maatwerkvoorziening: * melding (signaal) door cliënt; * beeld van behoefte, en dan of verwijzen algemene voorziening of aanvraag maatwerkvoorziening; * integraal onderzoek (met gebruik cliëntondersteuner); * schriftelijk verslag van uitkomsten (basis ondersteuningsplan); * besluit; * bezwaar/beroep. De basisredenering van eigen kracht etc. is erg belangrijk om te weten voor de individuele cliënt De gemeente onderzoekt onder andere de ondersteuningsbehoefte, persoonskenmerken en voorkeuren van de cliënt Gemeenten moeten ‘gebruikelijke hulp’ gaan omschrijven; dat kan gaan variëren per gemeente Volgens het wetsvoorstel wordt het sociale netwerk van de cliënt niet verplicht ondersteuning te bieden; maar het komt wel uitgebreid ter sprake in het keukentafelgesprek

4. Wat zijn de gevolgen van de decentralisaties? a. algemeen - cliënt: minder rechten; meer eigen verantwoordelijkheid; drang tot maatschappelijke participatie; aandacht kwetsbare jongeren - gemeente: regievoerder; nadruk kostenbeheersing en eigen kracht; integrale aanpak; inkoopbeleid; regionale samenwerking; politieke keuzen - instelling: onzekere positie; (her)formuleren aanbod; bepalen strategie; positioneren - algemeen: elke partij maakt krachtenveldanalyse (bijvoorbeeld ouderenbond) Jongeren met een licht verstandelijke handicap kunnen met veel veranderingen te maken krijgen: stoppen begeleiding, verminderen huishoudelijke hulp, herkeuring Wajong, beperken sociale werkplaatsen, beperken speciaal onderwijs; te meer daar deze groep zichzelf kan overschatten en een beperkt netwerk heeft, kunnen ze een risicogroep gaan vormen Politieke keuzen op gemeentelijk niveau zullen heel belangrijk worden: inrichting algemene en maatwerkvoorzieningen Inkoopbeleid cruciaal: op basis van welke criteria sluit de gemeenten contracten met welke instellingen? Krachtenveldanalyse Wmo-raad: welke rolopvatting (adviesorgaan naar gemeente, belangenbehartiger, expertgroep betrokken burgers) en consequenties voor samenstelling, werkwijze, contact met achterban en spelregels met de gemeente

4.Wat zijn de gevolgen van de decentralisaties? b. voor ouderen - langer zelfstandig thuis wonen (pgb) cliëntondersteuning bij keukentafelgesprek groter beroep op en ondersteuning van mantelzorgers bestrijden isolement kwetsbare ouderen/vangnet - onduidelijkheid over dagbesteding (licht dementerende ouderen) - aangepaste, levensloopbestendige woningen en domotica rol van het sociale wijkteam en de wijkverpleegkundige rol van de ouderenbonden bijdrage van vitale ouderen aan de samenleving invloed ouderen op het beleid van de gemeente en politiek (Wmo-raad, ouderenbond)

5. Wat zijn aandachtspunten vanuit cliëntenperspectief? a. Ondersteuning van individuele cliënten ga uit van de zelfregie van cliënten en versterk hun vaardigheden Versterk de positie van de cliënt bij het keukentafelgesprek ondersteun mantelzorgers met zorgvuldig maatwerk zorg dat er een goede bemiddelings- of klachtenregeling komt Inspraak en initiatieven van cliënten en burgers 5. ontwikkel een visie op cliënten- en burgerparticipatie Deze en de volgende dia zijn een korte weergave van de ‘11 aandachtspunten die door Aandacht voor Iedereen zijn geformuleerd. Wat betreft punt 5: hoe wordt de formele medezeggenschap georganiseerd; hoe worden minder mondige burgers betrokken; het onderscheid en de relatie tussen participatie op wijk, gemeentelijk en regionaal niveau

5. Wat zijn aandachtspunten vanuit cliëntenperspectief? b. 6. betrek Wmo-raden en cliëntenorganisaties bij de decentralisaties 7. informeer/betrek cliënten burgers over de decentralisaties 8. biedt ruimte aan en faciliteer burgerinitiatieven Kwaliteit en inhoud van gemeentelijk beleid 9. neem kwaliteitscriteria vanuit cliënten mee in het inkoopbeleid 10. betrek het VN-verdrag inzake rechten 11. monitor de uitvoering vanuit perspectief cliënt Punt 6: suggesties: volg de agenda van de gemeente dit jaar (beleidskader, verordening, inkoopbeleid, beleidsplan); concentreer je als raad op een beperkt aantal speerpunten; werk op regionaal niveau samen Punt 7: vroegtijdige , herhaaldelijke en gedifferentieerde informatie is van groot belang zodat de cliënt zich de materie eigen kan maken

6. Cliënten, burgers en de decentralisaties - cliëntenorganisaties: formuleren standpunten; concentreren op speerpunten; samenwerken met anderen; benaderen politieke partijen - vrijwilligersorganisaties (kerken, Zonnebloem): * signaleren knelpunten; * praktische ondersteuning (schuldhulpverlening); * samenwerken in burgerinitiatieven - burgerinitiatieven: * initiatief van burgers voor leefbaarheid dorp of wijk, of vernieuwen aanbod welzijn/zorg; zorg- of dorpscoöperatie, beheer bibliotheek); * kernpunten: kern van initiatiefnemers en welwillende gemeente Voor ontwikkelingen rond vrijwillige inzet en ondersteuningsinitiatieven een recent rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau: mensen trekken de grens bij persoonlijke verzorging; het aantal burgerinitiatieven neemt toe; de aanwezigheid van een actieve trekker is cruciaal; het krachtenspel tussen gemeenten en burgerinitiatieven is nog niet uitgekristalliseerd etc. Zie voor burgerinitiatieven het kennisdossier ‘Burgerprojecten’.

7.a. Cliëntondersteuning en vrijwillige ouderenadviseurs definitie: ondersteuning met informatie, advies en algemene ondersteuning die bijdraagt aan het versterken van de zelfredzaamheid en participatie en het verkrijgen van een zo integraal mogelijke dienstverlening op het gebied van maatschappelijke ondersteuning, preventieve zorg, zorg, jeugdhulp, onderwijs, welzijn, wonen, werk en inkomen invulling van cliëntondersteuning: geven van informatie en advies; vraagverheldering; kortdurende ondersteuning; activering van cliënt en netwerk; bemiddeling en verwijzing; hulp bij evaluatie hulp; hulp bij klachten en bezwaar en beroep kortom: versterken positie van de cliënt door te helpen met formuleren van hulpvraag, maken van keuzes en oplossen van problemen

7.b. Cliëntondersteuning en vrijwillige ouderenadviseurs uitgangspunten van het wetsvoorstel Wmo: * de gemeente is verplicht om onafhankelijke cliëntondersteuning beschikbaar te stellen * cliëntondersteuning moet breed geregeld zijn voor het gehele sociaal domein * het gaat om het belang van de cliënt en is kosteloos * cliëntondersteuning moet beschikbaar zijn bij de toegang van de Wmo, Jeugdwet en Participatiewet mantelzorgers kunnen een beroep doen op cliëntondersteuning voor verlichting van hun belasting gemeente is vrij ten aanzien van vormgeving van cliëntondersteuning; mogelijke vormen: (1) sociale wijkteams (2) één loket; (3) onafhankelijke organisatie

7.c. Cliëntondersteuning en vrijwillige ouderenadviseurs - mogelijke rollen vrijwillige ouderenadviseur: * signaleren van knelpunten bij kwetsbare ouderen * voorbereiden op/bijstaan van cliënt in keukentafelgesprek * activeren van cliënt en zijn netwerk * betrekken van vrijwilligersorganisaties * bemiddelen naar relevante instanties en organisaties enkele mogelijke thema’s voor opleiding: * kennis van beleid en werkwijze van gemeente * kennis van sociale kaart van relevante instellingen * vaardigheden voor versterken eigen regie van de oudere * houding van ‘erop af’ contacten opbouwen met gemeentelijke diensten (Wmo-loket, sociale wijkteams, wijkverpleegkundige

8. Samenvatting - grote veranderingen in systemen van welzijn en zorg, met andere verhoudingen tussen burgers, instellingen en overheden - wetsvoorstel Wmo: nadruk op zelfredzaamheid en participatie - gevolgen voor ouderen: langer zelfstandig wonen; ondersteuning mantelzorgers; dagbesteding; invulling zelfregie - mogelijkheden voor cliëntondersteuning door vrijwillige ouderenadviseurs - actie: aanbieden expertise vrijwillige ouderenadviseurs bij gemeenten