State of the Art: Internationalisering en Interculturalisering van de Ouderenzorg MULTIVATION Management & Consultancy. Kristel Logghe, (o.a. Universitair Docent /Stagecoördinator, Interculturalisatie vd zorg VU 2004-2007, Projectleider Actieplan Interculturalisatie GGZ Nederland 2000-2004)

m u l t i v a t i o n Doelstellingen inleiding Overzicht bieden: wat zijn de belangrijkste thema’s m.b.t. woon/zorgvoorzieningen voor oudere migranten/vluchtelingen? Richtinggevende vragen formuleren voor de workshops: Consequenties voor zorgaanbieders, zorgverzekeraars en woningcorporaties: 1. t.a.v. interculturalisering ouderenzorg Nederland? 2. t.a.v. internationalisering? 3. Consequenties voor oudere migranten: oud worden in Nederland of remigreren? (alternatief: pendelen) internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Inhoud van de inleiding Waarom zorg afstemmen op oudere migranten? Cijfers, gezondheid, gebruik, behoeften/wensen (literatuurstudie) Wat doen instellingen al? Resultaten Quick Scan en interviews met experts: enkele leerervaringen (‘Good Practices’) Wat zijn uitdagingen voor de toekomst? richtinggevende vragen voor de workhops internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Waarom deze expert meeting internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Stijging aandeel oudere migranten 45,5 % woont in de 4 grote steden! vergrijzing + personeelstekorten ouderenzorg nemen toe aandeel allochtone jongeren in (krimpende) aandeel jongeren (ongroening) neemt toe! internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Waarom specifieke aandacht? gezondheid oudere migranten ‘Ervaren gezondheid’ slechter (SCP, 2004) Veel Molukse ouderen hebben last van diabetes. Turken, Marokkanen en Surinamers: aandoeningen zoals migraine, aandoeningen aan de rug en gewrichtsproblemen. Marokkaanse ouderen: darmstoornissen en langdurige ziekten.Turkse en Marokkaanse ouderen: meer depressieve klachten, meer beperkingen in mobiliteit, huishouden, en dagelijkse verzorging, meer naar de huisarts Andere beleving van ziekte (bv. meer schaamte, ontkenning dementie?) Nu nog veel oplossingen in familiekring/mantelzorg, mogelijkheden nemen af in toekomst? internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Knelpunten in gebruik ouderenzorg Gebruik van ouderenzorg laag door: onbekendheid, te hoge drempel, kosten vormen drempel en onjuist beeld van kosten en V&V, culturele verschillen 2. zorgaanbieders: onbekend met vragen, wensen en voorkeuren oudere migranten en vluchtelingen Uit onderzoek blijkt: woonwensen wijken af + zijn divers Vraag: in hoeverre cultuurspecifieke of multiculturele aanpak + voorzieningen nodig??? (workshop 1) internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Bijkomend aspect: terugkeer Wens tot remigratie: (SCP, 2003) Fernandez (2001): helft wil blijven, kwart wil terug of pendelen, kwart weet het nog niet Antillianen en Molukkers: remigratiewens het hoogst, een derde wil pendelen, bij Turkse mannen (vrouwen niet) zelfs twee derde (Schellingerhout, 2004) internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Overwegende motieven Terugkeer: band met land van herkomst, daar willen oud worden en sterven; Pendelen: familie in Nederland èn land van herkomst, voordelen leven in beide landen Blijven: (klein)kinderen in NL+ band met Nederland, Nederlandse gezondheidszorg zèlf factor internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Keuzeproces? Complexe keuze Intuïtieve boven rationele voorkeuren Pendelen uit gebrek aan goede keuze? (gefrustreerde besluitvorming?) Verlangen naar vertrouwde zorg versus afhankelijkheid van hoogwaardige zorg? Workshop 2 + 3: Hoe randvoorwaarden en mogelijkheden tot daadwerkelijke keuze verbeteren? internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Vragen t.a.v. pendelen? Workshop 2 + 3 Pendelen vergt reizen, kost geld, vereist redelijke gezondheid: hoe zo aantrekkelijk mogelijk inrichten? Pendelen is volwaardige migratievorm: hoe meer aandacht voor in besluitvorming politiek en beleid? Pendelen ideale vorm vanuit perspectief oudere migranten? (doel: in vrijheid van tijd tot tijd kunnen verhuizen) Wat zijn praktische consequenties voor gezondheidszorg (daar en hier?), mantelzorg, sociale verzekeringen? Win-win situatie mogelijk? Interculturalisering ouderenzorg Nederland (kruisbestuiving?) internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Wat doen instellingen al? Good Practices? 1. Interculturalisering ouderenzorg Nederland: resultaten Quick Scan onder leden Actiz en BTN 2. Internationalisering ouderenzorg: zorgvakanties en voorzieningen remigranten, overwinteraars en pendelaars? (Suriname, Marokko, Turkije, Antillen, Spanje, andere landen?) internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Resultaten Quick Scan (n=26) Interculturalisatie onderdeel van beleid? Aandacht zorg voor oudere migranten in beleid? Specifieke beleidsnota? Beleidsdoelen geformuleerd in toetsbare eindtermen? Management bewaakt ontwikkeling en uitvoering beleid? 46% 35% 39% 54% internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Maatregelen ontwikkeling interculturalisatiebeleid Huidig Gewenst 32 % Gericht personeelsbeleid 79 % 28 % Aandachtsfunctionaris 42 % 20 % Stuurgroep 30 % Werkgroep inhoudelijk deskundigen 64 % 38 % Samenwerking andere zorginstellingen 68 % 16 % Geoormerkt budget 59 % internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Evaluatie van het interculturalisatiebeleid? Huidig Gewenst 38 % Registratie van etnische achtergrond 75 % 29 % Monitoren kwaliteit van zorg aan oudere migranten 71 % 54 % Onderzoek naar wensen/behoeften oudere migranten 78 % 48 % Meten tevredenheid van niet-westerse allochtone medewerkers 25 % Meten van waardering oudere migranten 67 % internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Maatregelen bevorderen instroom allochtoon personeel Huidig Gewenst 42 % Voorlichting aan allochtone doelgroepen over arbeidsmogelijkheden binnen de instelling 83 % 88 % Aanbieden stageplaatsen voor helpenden en verzorgenden 96 % Aanbieden van stageplaatsen voor HBO- en WO-studenten 25 % Aanpassen van functie-eisen ( v.b.: taalvaardigheden) 33 % 67 % Extra aandacht voor het inwerken en begeleiden 91 % 21 % Expliciet rekening houden met culturele competenties kandidaten bij werving van personeel 61 % 75 % Samenwerken met ROC en/of Hogeschool 92 % Voorkeursbeleid t.o.v allochtonen 76 % internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Specifieke aandacht in wervingsbeleid Huidig Gewenst 29 % Verzorging en verpleging 71 % 13 % Staffuncties (P&O, Financien, Beleid en Kwaliteit) 54 % 17 % Leidinggevende functies 50 % internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Scholing met betrekking tot ontwikkeling van culturele competenties Huidig Gewenst 21 % Ondersteunende medewerkers 63 % 38 % Verzorging/verpleging 75 % 9 % Paramedici 32 % 13 % Medici 30 % Personeelsfunctionaris 58 % 14 % Kwaliteitsfunctionaris 39 % 17 % Staffuncties 42 % 22 % Leidingevenden/management Directie/Raad van Bestuur internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Aspecten om oudere migranten beter bekend te maken met voorzieningen Huidig Gewenst 58 % Dialoog aangaan met oudere migranten, hun mantelverzorgers of vertegenwoordigers voer de zorg (in de toekomst) 88 % 54 % Opzetten van dagverzorgingsprojecten 67 % 46 % Ontwikkelen van voorlichtingsmateriaal 83 % Vergroten van toegankelijkheid van zorgvoorzieningen door diverse activiteiten in huizen te organiseren 79 % internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Maatregelen om taalbarrières te overbruggen Huidig Gewenst 54 % Medewerkers gebruiken familie/vrienden van client als tolk 78 % 50 % Medewerkers gebruiken allochtone medewerkers als tolk 79 % 29 % Medewerkers gebruiken professionele tolken/tolkentelefoon 67 % 9 % Het gebruik van tolkentelefoon is vastgelegd in praktische werkafspraken per afdeling 43 % 4 % Medewerkers hebben training gehad in het omgaan met tolken 39 % internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Gebruik van allochtone intermediairen om culturele verschillen te overbruggen Huidig Gewenst 50 % Vrijwilligers en sleutelfiguren uit eigen gemeenschap 92 % 33 % Voorlichters in eigen taal en cultuur (MBO niveau) 63 % 32 % Intercultureel consulenten/sociaal cultureel werkers (HBO niveau) 29 % Allochtone professionals, opgeleid om als consulent voor eigen collega’s en instelling te fungeren 58 % internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Rekening houden met oudere migranten in het voorzieningenaanbod Huidig Gewenst 42 % Afgestemd aanbod van voeding 83 % 25 % Inrichting is afgestemd op wensen allchtonen 71 % Beantwoorden aan seksevoorkeur 58 % 75 % Rekening houden met religieuze verplichtingen/feestdagen 91 % 79 % Familie is altijd welkom 88 % 23 % Indeling ruimten (aparte ruimte/kamer mannen en vrouwen) 24 % 17 % Medebewoners komen (mede) uit eigen etnische groep 52 % Plaats voorzieningen in de buurt van (klein)kinderen 78 % Bieden van cultuurspecifieke activiteiten 50 % internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Vragen t.a.v. internationalisering 9 % Biedt ouderenzorg aan in buitenland (50% Suirname en Turkije) 30% Kent cijfers m.b.t. remigratiewens wens tot pendelen oudere migranten 13 % Ziet mogelijkheden om zorg in buitenland aan te bieden 35 % Misschien… 52 % Niet. 39% Acht meenemen AWBZ-rechten doorslaggevend Niet Weet het niet (geen mening) Algemeen: Veel behoefte aan informatie over mogelijkheden en randvoorwaarden internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Interculturalisering Nederland: Hoe oudere migranten bereiken? 1. Ga vindplaatsgericht te werk GP: infoscreens in moskee’s (Avicen) 2. Zet gezamenlijke spreekuren op in eigen taal en cultuur/info PGB (welzijn/zorg/wonen/migrantenorg.) GP: Centrum voor Transculturele Zorg 3. Maak gebruik van buurtkamers, voorziening in wijk GP : Mekân (o.a. ZorgCompas) Benut ook kracht en bevorder zelfredzaamheid GP: Zorg aan huis (Laurens), NOOM Betrek oudere migranten bij opzet woon/zorgvoorz. GP: woonateliers (FORUM), excursies, wijkschouw internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Interculturalisering Nederland: afstemmen woon/zorgaanbod op oudere migranten Rekening houden met specifieke wensen, bijvoorbeeld: Voeding Taal/communicatie: voorlichting en hulpverlening in eigen taal en cultuur Recreatie: in groepsverband, multifunctionele ruimte Respect voor geloofsovertuiging en tradities Andere wijze van klachtuiting: herkenning en omgang Inrichting fysieke omgeving, marketing en PR (+ imago) Mensgericht werken i.p.v. etnisch gericht werken Succesfactor: setting waarin cultuur en religie vanzelfsprekend zijn in plaats van bijzonder internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Aanpassingsmodellen in de praktijk Algemeen waar mogelijk, specifiek waar nodig (norm) Uitgaan van multiculturaliteit (Schildershoek) Cultuurspecifiek woon/zorgaanbod (Zorggroep Elde) Zelfvoorziening: laagdrempelig, inzet eigen groep (Laurens) Samenwerking reguliere instelling met categorale instelling (Cordaan, Vierstroom: met Avicen) Succesfactoren: multicultureel èn flexibel bouwen, gevarieerd aanbod (kern: luisteren naar vraag en afstemmen op behoeften, afspraken nakomen) internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Interculturalisering Nederland: t.a.v. organisatie/personeel? Beïnvloed positieve beeldvorming over sector en investeer in werving allochtone jongeren/vrouwen GP: DVD + samenwerking ROC’s (Actiz pilot D’recht) Aandacht voor diversiteit in teams en training (procesmatig in plaats van planmatig) GP: ambassadeursnetwerk Actiz Implementeer succesvolle methoden en veranker/verbreed in beleid/organisatie GP: project inburgering in V&V (sectorfondsen Z&W) internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Conclusies en vragen workshop 1: Genoeg onderzoek, intenties, GP’s, maar: implementatie in beleid/praktijk hapert… Welke vervolgstappen zijn noodzakelijk? Hoe een doorbraak bewerkstelligen? Nog niet hoog genoeg op de agenda? Rol ambassadeursnetwerk Actiz + NOOM! Hoe ‘kritische massa’ in organisatie realiseren? Meer bundeling van krachten en uitwisseling nodig? internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

Internationalisering ouderenzorg: leerervaringen/Good Practices? Investeer ook in gezondheid(szorg) migratieland GP: zorgv. Azivo (Suriname), st. Ant. Zorg (Suriname) Realiseer primaire randvoorwaarden: betaalbare huisvesting, dwarsverbanden bestaande zorgnetwerk, meerjaren inbedding, legalisering verworven rechten, integratie van remigranten/pendelaars GP: st. Faru samenwerkingsovereenkomst met gemeente Spijkenisse, st. Woonbron, st. Humanitas Zet woon/zorgvoorzieningen op voor ouderen mèt en ouderen zònder zorgvraag GP: Humanitas (levensloopbestendig bouwen) internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Vragen t.a.v. AWBZ-beperking (workshop 2) Onder welke randvoorwaarden nog mogelijk om woon/zorgvoorzieningen op te zetten in het buitenland zonder AWBZ-financiering cliënt? Oplossing in goedkopere zorg buitenland? Tweedeling: alleen voor mensen die het zelf kunnen betalen? internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving

m u l t i v a t i o n Tenslotte Aandacht voor interculturalisatie in zorgopleidingen Interculturalisatie meenemen in certificeringstrajecten Andere wijze van klachtenprocedure/rol cliëntenraden Meer onderzoek (bv. dementie, eenzaamheid, diabetes) Niet alleen achterstand financieren, maar ook diversiteit op basis van gelijkwaardigheid (multicultureel werkt beter dan monocultuur!) Maatschappelijke discussie ook in zorg te vinden (integratievraagstuk is overal) ‘Witte’ houding t.a.v. ouderen veranderen? Openstaan voor meer respect en omgang met zorg door familie internationalisering en interculturalisering ouderenzorg m u l t i v a t i o n voor innovaties in de samenleving