‘Actuele ontwikkelingen in wet- en regelgeving AWBZ-Wmo en de gevolgen voor de vrijwillige ouderenadviseurs’ Inleiding voor vrijwillige ouderenadviseurs Westervoort, 18 november 2014 Henk Beltman adviseur en kennismakelaar programma Aandacht voor Iedereen

Programma Aandacht voor iedereen Inhoud Wat zijn belangrijke maatschappelijke en politieke ontwikkelingen? Wat houden de drie decentralisaties in? Wat houdt de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning in? Wat zijn de gevolgen van de decentralisaties? Kernpunten voor de individuele burger Ontwikkelingen rond onafhankelijke cliëntondersteuning Waarnemingen uit de praktijk (november 2014) 8. Samenvatting Programma Aandacht voor iedereen

Wat is het programma aandacht voor Iedereen? landelijk programma cliëntenorganisaties, financiering VWS, ook in 2015 doelen: informeren van cliëntenorganisaties; ondersteunen van Wmo-raden; stimuleren van netwerken; agenderen van thema’s onderdelen: regionale adviseurs; nieuwsbrief; kennisdossiers website: www.aandachtvooriedereen.nl Enkele kennisdossiers: de Wmo-raad en haar achterban; burgerprojecten; zelfregie; sociale netwerken

1. Wat zijn belangrijke maatschappelijke en politieke ontwikkelingen? - maatschappelijke trends: terugtredende overheid; nadruk eigen verantwoordelijkheid en zelfregie; drang tot participatie - inhoudelijke trends: langer zelfstandig thuis wonen; ondersteuning in thuissituatie; concentratie op wijk- en buurtniveau - politieke trends: beperken overheidsuitgaven; transities en transformaties; lokale beleidsvrijheid en regionale samenwerking gemeenten - actueel: programma Zorg Verandert (tientallen ‘huiskamer- bijeenkomsten’ over omgaan met veranderingen) Rutte: ‘de overheid is geen geluksmachine’; overgang (relatief) van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving afbouw van inrichtingen en normalisatie op alle gebieden: jeugdzorginstellingen; verzorgingshuizen; voorzieningen voor verstandelijk en psychisch gehandicapten waar ligt de feitelijke macht bij toenemende regionale samenwerking van gemeenten? een inclusieve samenleving (toegankelijkheid op diverse leefgebieden) is het doel van het VN-verdrag

2. Wat houden de drie decentralisaties in? - vijf grote veranderingen in systeem welzijn en zorg: Jeugdwet, Wmo, Wet Langdurige Zorg (AWBZ), Passend Onderwijs en Participatiewet - hoofdlijnen: beperken instituten; nadruk eigen kracht en netwerk; vroegtijdige ondersteuning; integrale aanpak leefgebieden; sociale wijkteams - hervorming langdurige zorg(1) beperken AWBZ tot intensieve 24 uurs-zorg (2) ondersteuning en participatie naar Wmo; (3) behandeling en verpleging naar Zorgverzekeringswet (functie wijkverpleging) Door de bezuinigingen moeten er nieuwe, creatieve arrangementen komen; een groot beroep op de creativiteit en daadkracht van gemeenten Samenvattend: per 1 januari 2015 verdwijnen begeleiding, kortdurend verblijf, vervoer, persoonlijke verzorging en beschermd wonen uit de AWBZ. Het is de bedoeling dat de meeste veranderingen ingaan per 1 januari 2015. Passend onderwijs: kinderen met problemen (autisme etc.) moeten zoveel mogelijk naar het gewone onderwijs, door samenwerking tussen scholen in een regio Vroegtijdige ondersteuning is een kernwoord bij de decentralisatie jeugdzorg Van belang wordt de relatie tussen de sociale wijkteams en de wijkverpleegkundige

3.a. Wat houdt de Wet maatschappelijke ondersteuning in? * doel: mensen met een beperking of met chronische psychische of psychosociale problemen zo lang mogelijk thuis laten wonen door maatschappelijke ondersteuning * maatschappelijke ondersteuning (opdracht aan de gemeente): (1) bevorderen sociale samenhang, mantelzorg en vrijwilligerswerk, toegankelijkheid van voorzieningen, veiligheid en leefbaarheid en bestrijden huiselijk geweld (2) ondersteuning van zelfredzaamheid en participatie (3) bieden van beschermd wonen en opvang - cliëntenparticipatie: (1) betrekken burgers, waaronder cliënten of hun vertegenwoordigers, bij de uitvoering van de wet (2) jaarlijks cliëntervaringsonderzoek

3.b. Wat houdt de Wet maatschappelijke ondersteuning in? - kernbegrippen voor de individuele burger: * keukentafelgesprek: ‘maatwerk’-gesprek met de gemeente * persoonlijk plan: eigen plan maatschappelijke ondersteuning * onafhankelijke cliëntondersteuning: adviseur * persoonsgebonden budget: zelf ondersteuning inkopen * ondersteuning mantelzorgers: opdracht aan gemeente - procedure naar maatschappelijke ondersteuning: 1. melding door/namens betrokkenen bij College van B&W * college bevestigt ontvangst en: * signaleert optie persoonlijk plan * wijst op mogelijkheid van cliëntondersteuning

3.c. Wat houdt de Wet maatschappelijke ondersteuning in? 2. cliënt kan binnen 7 dagen na melding persoonlijk plan indienen 3. onderzoek door gemeente met cliënt (keukentafelgesprek): - pas in aanmerking voor maatwerkvoorziening als niet op eigen kracht, niet met mantelzorgers, niet met netwerk of vrijwilligers zelfredzaam kan zijn of kan participeren - bij onderzoek wordt cliënt geïnformeerd over pgb 4. gemeente maakt verslag van uitkomsten 5. bij vervolg naar maatwerkvoorziening: cliënt dient formele aanvraag in 6. beslissing college op aanvraag binnen 2 weken 7. eventueel: bezwaar (bij gemeente) en beroep (rechter)

4. Wat zijn de gevolgen van de decentralisaties? - algemeen: elke partij maakt krachtenveldanalyse - cliënt: minder rechten; meer eigen verantwoordelijkheid; drang tot maatschappelijke participatie; aandacht kwetsbare jongeren - gemeente: regievoerder en rolopvatting; nadruk kostenbeheersing en eigen kracht; integrale aanpak; inkoopbeleid; regionale samenwerking - instelling: onzekere positie;(her)formuleren aanbod; bepalen strategie; positioneren in krachtenveld - ouderenbond: informeren leden; invulling zelfregie en participatie; belangenbehartiging; opzetten initiatieven (ouderenadviseur) Jongeren met een licht verstandelijke handicap kunnen met veel veranderingen te maken krijgen: stoppen begeleiding, verminderen huishoudelijke hulp, herkeuring Wajong, beperken sociale werkplaatsen, beperken speciaal onderwijs; te meer daar deze groep zichzelf kan overschatten en een beperkt netwerk heeft, kunnen ze een risicogroep gaan vormen Politieke keuzen op gemeentelijk niveau zullen heel belangrijk worden: inrichting algemene en maatwerkvoorzieningen Inkoopbeleid cruciaal: op basis van welke criteria sluit de gemeenten contracten met welke instellingen? Krachtenveldanalyse Wmo-raad: welke rolopvatting (adviesorgaan naar gemeente, belangenbehartiger, expertgroep betrokken burgers) en consequenties voor samenstelling, werkwijze, contact met achterban en spelregels met de gemeente

5. Kernpunten voor de individuele burger 1. Stel zelf een persoonlijk plan voor maatschappelijke ondersteuning op 2. Maak gebruik van een onafhankelijke cliëntondersteuner 3. Maak eventueel gebruik van een persoonsgebonden budget 4. Doe een beroep op de gemeente voor ondersteuning van mantelzorgers 5. Wees ervan bewust dat 2015 een overgangsjaar is

6.a. Ontwikkelingen rond onafhankelijke cliëntondersteuning - definitie: onafhankelijke ondersteuning met informatie, advies en algemene ondersteuning; die bijdraagt aan het versterken van zelfredzaamheid en participatie; en het verkrijgen van een zo integraal mogelijke dienstverlening ( maatschappelijke ondersteuning, preventieve zorg, zorg, jeugdhulp, onderwijs, welzijn, wonen, werk en inkomen) - vele vormen: * informatie en advies; vraagverheldering; kortdurende ondersteuning; * activering van de cliënt en diens netwerk; * bemiddeling en verwijzing; * ondersteuning bij crisis ingeval van interventie; * hulp bij monitoring en evaluatie van de dienstverlening; * hulp bij klachten en (voorkomen van) bezwaar en beroep

6.b. Ontwikkelingen rond onafhankelijke cliëntondersteuning - gemeente verplicht om voor beschikbaarheid te zorgen en moet cliënt, ingeval van een onderzoek, wijzen op de mogelijkheid - vanuit belang van de cliënt - onafhankelijk (en eventueel om een ander vragen) - kosteloos - ook mantelzorger recht op eigen keukentafelgesprek - voorbeeld: vrijwillige ouderenadviseur - potentieel sterke positie cliënt: combinatie persoonlijk plan, cliëntondersteuning en persoonsgebonden budget

7.a. Waarnemingen uit de praktijk (november 2014) - decentralisaties meer in de actualiteit (te sluiten contracten, bezuinigingen instellingen) - gemeenten: druk met verordening, inkoopbeleid, beleidsplan; en informeren van cliënten en burgers (?) - inkooptrend bij gemeente: 2015 overgangsjaar; overgangsrecht (garantie van zorg); minder bezuinigingen en noodzaak grote veranderingen; hetzelfde doen met minder middelen - onafhankelijke cliëntondersteuning: weinig bekend, bij sociale wijkteams geplaatst; groot belang voor kwetsbare burgers - kanttekeningen bij sociale wijkteams: samenhang in ondersteuning welzijn en zorg; keuzevrijheid cliënt; gebrek aan doorzettings- macht; verhouding tot burgerinitiatieven; manier van werken?

7.b. Waarnemingen uit de praktijk (november 2014) - welzijns- en zorginstellingen: reorganisaties, profileren; andere manier van werken, invoegen in sociale wijkteams - formele cliënten- en burgerparticipatie: positie Wmo-raad; ontwikkeling naar integrale adviesraad; inbreng kwetsbare burgers; invulling cliëntenparticipatie (wijk, gemeente, regio) - positie gemeenteraad: kennismaking met nieuwe doelgroepen en nieuwe thema’s; verhouding representatieve en participatieve democratie; ‘meet- en weetplicht’ - belang politieke keuzes wordt groter (algemene/ maatwerkvoorziening, pgb voor sociaal netwerk, beperken huishoudelijke hulp)

8. Samenvatting - grote wijzigingen in systeem welzijn en zorg: andere rollen en verhoudingen burger, organisaties en overheid - cliëntenperspectief: persoonlijk plan; keuzevrijheid; onafhankelijke cliëntondersteuning; sociale wijkteams en wijkverpleegkundige - mogelijkheden voor onafhankelijke cliëntondersteuning in 2015