Werken met verhoorcoaches Een praktijkgerichte reflectie HCP Marc Bockstaele Gent, 24 mei 2012

Historiek 1999: Kennismaking met de module ‘Personality Profiling’ in de Cursus Forensic Interview, RCMP (Ottawa 1999) December 2000: eerste cursussen verhoortechnieken (RVT) 2002: Studiedag ‘Personality Profiling’ CPS. Beter: ‘Verhoorcompetenties’ Zoektocht naar doctoraat 2007-2011: doctoraat Lotte SMETS 2011: eerste verhoorcoaches zijn opgeleid Toekomst: teams van hoog gespecialiseerde verhoorders voor ‘specifieke verhoren’

Cursusteksten Nationaal geharmoniseerd Modules voor basisverhoortechnieken Modules voor voortgezette vorming Alle cursusteksten staan permanent (digitaal) ter beschikking van elke verhoorder Alle cursusteksten zijn gepubliceerd. Nog geen enkele opmerking van magistratuur, advocatuur of academische wereld

1. Wettelijk kader (Basismodule) Bewijswaarde van verhoren Art. 28quinquies en 47bis Sv. (Wet Franchimont en ‘Salduzwet’) Rechten van verhoorde en verhoorder. Wat betekent ‘recht om te zwijgen’? Ongeoorloofde middelen: loyaliteit van de bewijsvoering en eerbied voor de fysieke en psychische integriteit. Maar waar is de grens? Voorrecht van rechtsmacht, parlementaire en diplomatieke onschendbaarheid Verhoor van dragers van een beroepsgeheim Anonieme verklaringen (Wet 8 april 2002)

2. Basiscommunicatie (Basismodule) Niet selectieve luistervaardigheden (doorpraten) Non-verbaal volgen: gelaatsuitdrukking, oogcontact, hoofdknik, aanraken,… Verbaal volgen: hm, stiltes, respect tonen,… Selectieve luistervaardigheden (diepgang) Parafraseren (“Als ik het goed begrijp…”) Reflecteren (herhalen van sleutelwoorden) Gevoelsreflectie Samenvatten (ruimer dan parafrase) Confronteren Vragen stellen (open, gesloten, doorvragen…)

3. Waarnemen en geheugen (Basismodule) Beperkingen van zintuiglijke waarnemingen Waarnemen is selecteren Werking van het geheugen Reactiveren van het geheugenspoor. Gevaar van suggestieve vragen

4. Voorbereiding van het verhoor (Basismodule) Eerstelijnsverhoren Tweedelijnsverhoren Ken de plaats delict (PD), de sporen, de zaak, het feit, de verdachte Tijdstip en plaats van uitvoeren Verhoorplan. Verhoren zonder verhoorplan is varen zonder kompas Welke zaakinformatie wordt niet/wel prijsgegeven (cf. ‘Salduzwet’) Valkuilen tijdens een verhoor

5. Basisverhoortechniek (Basismodule) Er bestaat geen universele verhoortechniek ! Verhoren is niet in regels of theorieën te vatten (equifinaliteit van gedrag) De verhoorder moet zich wèl bewust zijn van de mechanismen tijdens de interactie (verhoor) Elke verhoorder ontwikkelt een eigen verhoorstijl met een repertoire aan schemata die hij op het juiste moment en in de gepaste volgorde vlug kan activeren (flexibiliteit!)

6. Proces-verbaal (Basismodule) Objectief samenvatten met de woordkeuze van de verhoorde Geen ambtelijke of wettelijke formuleringen Vragen noteren bij cruciale fases Interpellaties Relaas van de omstandigheden waarin het verhoor plaatsvond Wat niet in processen-verbaal: emoties, persoonlijke meningen, … Slachtofferhulp

7. Verhoordercompetenties (voortgezette opleiding) De invloed van de persoonlijkheid van de verhoorder op de kwaliteit van het verhoor Er bestaat geen blauwdruk voor een ideaal verhoor. Naargelang de feiten, de bewijzen, de omstandigheden, de persoonlijkheid van verhoorde en verhoorder, zal elk verhoor anders zijn

8. Cognitief verhoor (voortgezette opleiding) Getuigenverhoren (Fisher & Geiselman - 1990) Verwijder de emotionele barrières Herstel de samenhang – de context Volledige beschrijving Verander de volgorde van de gebeurtenissen Verander het perspectief Specifieke herinneringen

9. Forensische hypnose (voortgezette opleiding) Omschrijving Wettelijk kader Uitvoering Operationele aspecten Wanneer toepassen Procedure voor een hypnoseverhoor Accommodatie Rapportage (toestemming)

10. NLP (voortgezette opleiding) Snel en efficiënt contact maken (to make rapport) door: Matchen (van houding, gebaren, tempo, ritme, pauzes, representatiesystemen,…) Backtracken (herhalen van sleutelwoorden) Sorting by other (empathie, volle aandacht richten op het belang van de verhoorde)

11. Interculturele verhoren (voortgezette opleiding) Beëdigde tolken Wat is cultuur Cultuurverschillen Proxemics Oogcontact Aanraken Tonen van emoties Stiltes De culturele atlas (omgaan met stereotypen)

12. Argumenteren (voortgezette opleiding) Argumenten zijn pogingen om de ander van een standpunt te overtuigen door dit standpunt zo goed mogelijk te rechtvaardigen Drogredenen in de bekrachtiging Drogredenen in de weerlegging Drogredenen als ontwijking Bewijslast ontduiken De wedervraag: verbaal judo

13. RPM (voortgezette opleiding) Rationalisatie: poging te overtuigen dat gedrag voor zichzelf en anderen gerechtvaardigd is (-”Iedereen kan fouten maken”) Projectie: schuldtoewijzing op anderen of op de situatie (-”Iedereen doet het, waarom ik niet”) Minimalisatie: verminderen van de ernst van de daad (-”Het was een beoordelingsfout,…) Door RPM maakt de verhoorder elementen zichtbaar om de dader tot een waarheidsgetrouwe bekentenis te bewegen

14. Analytisch verhoor (voortgezette opleiding) Wetenschappelijke input bij verhoortechnieken. Wereldwijd jaarlijks een paar honderd artikelen en onderzoeken in verband met verhoren. Wetenschap is erg verdeeld ! Moet de verhoorder die evolutie zelf opvolgen??? Herkennen van, en omgaan met emoties Verhoorstrategieën Sturen van het verhoor

15. Leugendetectie (voortgezette opleiding) Leugens en misleiding zijn langs 4 verschillende wegen te ontdekken Non-verbale leugendetectie (emoties, bewegingen, wegkijken,…) Verbale leugendetectie (gespreksinhoud en de wijze waarop die wordt uitgesproken,…) Geschreven teksten analyseren (SCAN) Lichamelijke, fysiologische reacties (hartslag, bloeddruk, zweetklieractiviteit) meten Aandachtspunten vergelijken met het basisgedrag

16. Audiovisueel verhoor volwassenen (voortgezette opleiding) Bespreking van de wetsbepalingen Praktische modaliteiten Competenties van de verhoorder Inrichting videoverhoorkamer Verhoorstrategie Bijstand van deskundigen tijdens videoverhoor Correct toepassen van de ‘Salduzwet’ middels training

Samenwerking met de universiteit Gent (criminologie en psychologie) Masterproeven over: Detectie van psychopathie tijdens verdachtenverhoren Psychopathieën. Zoeken naar een aangepaste verhoorstrategie Vrouwelijke psychopaten, welke verhoorstrategie? Toepassing van het concept ‘overdracht’ tijdens verhoren Woede. Herkennen van signalen en omgaan met woedende personen Het gebruik van RPM bij verdachtenverhoren Selectieve amnesie. Echt of gefingeerd geheugenverlies? Interculturele verhoren Zelfonthulling van de verhoorder tijdens verhoren

Besluiten Verhoren is core-business van de politie Kwaliteit van verhoren moet, mede door de ‘Salduzwet’ nog verhogen Er kan niet van elke politieambtenaar verwacht worden dat hij alle verhoortechnieken, inclusief het wettelijk kader, perfect beheerst Opleiding alleen is niet voldoende Verhoorders moeten opgevolgd worden Er moeten per politiedienst aanspreekpunten, verhoorcoaches, geïnstalleerd worden Volgende stap: hoog gespecialiseerde verhoorders voor specifieke situaties

Einde uiteenzetting