Beleid met betrekking tot alcohol en werk In deze presentatie wordt aangegeven wat de negatieve kenmerken zijn van alcoholmisbruik op het werk. Daarnaast wordt ingegaan op welke manier een organisatie een beleid op kan stellen om alcoholmisbruik op of door het werk tegen te gaan.

Wat is alcohol? Natuurproduct Gisting van gerst (bier) Gisting van druiven (wijn) Zwak alcoholhoudend: 15% maximaal Gedistilleerd: meer dan 15%; sterke drank Alcohol is een natuurproduct. Het ontstaat door gisting van gerst (in geval van bier) of druiven (in geval van wijn). Het natuurlijke gistingsproces stopt bij 15% alcohol. Men spreekt dan van zwak alcoholhoudende dranken. Als deze dranken verder verhit en afgekoeld worden (distilleren), dan neemt het alcoholpercentage toe: sterke drank. In bier zit 5% alcohol, in wijn 12% en in gedistilleerd, zoals jenever 35%. De chemici onder ons herkennen alcohol als ethanol: C2H5OH

Werking van alcohol Opname via het bloed Via maagwand en dunne darm In 10 minuten bij hersenen: ‘onder invloed’ Vertraagd effect bij gevulde maag Lichaamsbouw- en sekse-afhankelijk 1 glas kost ongeveer 1 à 1,5 uur tijd voordat het afgebroken is Na het drinken van alcohol, wordt deze in het bloed opgenomen. 20% van de alcohol wordt opgenomen via de maagwand, het merendeel via de dunne darm. In ongeveer 10 minuten, bereikt alcohol de hersenen en ben je onder invloed. Een gevulde maag vertraagt dit effect. Alcohol verdooft de hersenen, met effecten op stemming en gedrag. Zoals het wegvallen van remmingen en een verminderde concentratie. Naast de hoeveelheid heeft ook iemands lichaamsbouw en sexe invloed op het effect van alcoholgebruik. Er is een relatie tussen de verdeling van alcohol en de totale hoeveelheid lichaamsvocht. Een zwaarder iemand merkt minder van een zelfde aantal glazen dan iemand die weinig weegt. En vrouwen zijn eerder onder invloed dan mannen. De hoeveelheid alcohol in het bloed, het bloedalcoholgehalte (BAG) of bloedalcoholconcentratie (BAC), wordt uitgedrukt in promillages of gram alcohol per liter bloed. Een promillage van 0,5 wil zeggen dat 1 liter bloed 0,5 gram pure alcohol bevat. Eén standaardglas alcohol bevat 10 gram alcohol en leidt gemiddeld tot een promillage van 0,2 bij mannen en 0,3 bij vrouwen. Afbraak van alcohol (het wordt door het lichaam gezien als een gifstof) vindt plaats in de lever. Een standaardglas alcohol duurt ongeveer 1 á 1,5 uur voordat het door de lever is afgebroken.

Alcohol en gezondheid Matig gebruik: aanwijzing geen gezondheidsschade, wellicht bescherming Dit is 1-2 glazen per dag Overmatig gebruik: Fysieke klachten Psychische klachten Matig gebruik van alcohol hoeft de gezondheid niet te schaden. Matig gebruik is circa 1-2 glazen per dag. Er zijn aanwijzingen dat deze hoeveelheid zelfs een beschermend effect heeft op de conditie van hart en bloedvaten. Deze gunstige invloed is van toepassing op gezonde mannen boven de 40 en gezonde vrouwen na de overgang. Teveel gebruik van alcohol leidt tot fysieke en psychische klachten. Fysiek in de zin van leverproblemen, hart- en vaatklachten. De psychische klachten hebben vaak ernstige gevolgen voor de drinker en zijn/haar omgeving. Alcohol beïnvloedt al bij kleine hoeveelheden het functioneren van mensen. En ook wanneer iemand ’s avonds te veel alcohol op heeft, bestaat de kans dat de volgende dag tijdens het werk het reactievermogen en de efficiëntie minder is. Zolang iemand alcohol in het bloed heeft, zijn door de verdovende werking van alcohol, de hersenen en daarmee ook het centrale zenuwstelsel ‘onder invloed’. En al kunnen sommige mensen probleemloos werken als men bijvoorbeeld in de lunch wat heeft gedronken, dan kan bij een onverwachte situatie, waarbij men snel en nauwkeurig moet reageren, de reactie net niet goed genoeg zijn.

Alcoholgebruik 80% drinkt wel eens wat 8 liter pure alcohol per persoon per jaar 11% zware drinkers 14% overmatig alcoholgebruik 1 op 10 probleemdrinkers Ruim vier op de vijf mensen van 12 jaar en ouder drinken ‘wel eens’ alcohol. Dit is gemiddeld bijna 8 liter pure alcohol per Nederlander per jaar. Omgerekend naar liters, is dit circa 80 liter bier, 20 liter wijn en 4 liter sterke drank. Alcohol liefhebbers drinken gemiddeld 1,4 glazen per dag. Wat is nu te veel drinken? CBS hanteert de categorie zware drinkers voor mensen die één of meer dagen in de week 6 of meer glazen alcohol drinken. Op basis van zelfrapportage onderzoek blijkt dat in 2005 11% van de Nederlanders van 12 jaar en ouder zware drinkers waren: 18% van de mannen en 4% van de vrouwen. Van overmatige drankgebruik spreekt men, als mannen 21 of meer glazen per week drinken en voor vrouwen als ze 14 of meer glazen per week drinken. Onder deze definitie was er bij circa 14% van de mannen en 10% van de vrouwen van 12 jaar en ouder sprake van overmatig alcoholgebruik (Nationaal Kompas Volksgezondheid 2005). Bij één op de tien Nederlanders is er sprake van probleem drinken: men drinkt niet alleen (te)veel, men ondervindt daar ook allerlei nadelige gevolgen van. Problematisch drankgebruik komt vaker voor onder mannen (17%) dan onder vrouwen (4%). Over alcoholmisbruik spreekt men, als alcohol gebruikt wordt als reactie op persoonlijke problemen, problemen met anderen of bij alcoholgebruik in gevaarlijke situaties zoals verkeer. In cijfers uitgedrukt, is er bij circa 5% van de volwassen bevolking sprake van alcoholmisbruik (cijfers NDM 1996). Alcoholverslaving is de situatie waarin iemand lichamelijk en geestelijk afhankelijk is van alcohol. Er is sprake van gewenning, het verlies van controle en onthoudingsverschijnselen. In 1996 had 4% van de bevolking tussen 18 en 64 jaar een alcoholverslaving (NDM 2005).

Alcohol en werk 1 op 12 werknemers alcoholprobleem Drinkers: Verzuimen tot 6 x vaker Meer kans op ongevallen, fouten Meer klachten van andere collega’s en klanten Kosten het bedrijf circa 1,25-1,5% van bruto loonsom Overmatig drankgebruik heeft invloed op het mentaal functioneren, ook bij drankgebruik voorafgaand aan het werk. Zeker als mensen door drinken in privé tijd nog onder invloed zijn als ze gaan werken. Probleemdrinkers consumeren in veel gevallen ook op het werk, op niet geaccepteerde momenten. Probleemdrinkers verzuimen tot 6 keer meer dan andere werknemers. Herkenbaar zijn de “maandagochtend ziektes” en het herhaaldelijk afwezig zijn zonder reden, gedurende meer momenten in een week en op werkdagen zelf. Werknemers met een drankprobleem hebben ook meer kans betrokken te raken bij een bedrijfsongeval. Door hoger verzuim en lagere productiviteit kost een werknemer met een alcoholprobleem het bedrijf gemiddeld 1,25 tot 1,5% van de bruto loonsom. En dan zijn daarin nog niet de kosten als gevolg van fouten en ongevallen meegenomen waarbij drank in het spel was. Voor geheel werkgevend Nederland, bedragen de kosten die samen hangen met alcohol en werk in de zin van verzuim, ziekte, werkeloosheid, uitkeringen 1.554 miljoen euro.

Risicofactoren Aanleiding tot veel drinken: Beschikbaarheid van alcohol Recepties en zakenlunches, vrijdagmiddag 16:00 Werkomgeving met alleen mannen Spanning, stress of gevaar Verveling Tolerantie tegenover alcohol door management Ieder bedrijf kent factoren die aanleiding geven tot (veel) drinken. Voorbeelden zijn de beschikbaarheid van alcohol op het werk, een werkomgeving met recepties en zakenlunches waarbij de nodige alcohol wordt aangeboden of een werkomgeving met voornamelijk mannen. Andere factoren zijn spanning, stress of gevaar dat het werk met zich meebrengt, of juist de verveling tijdens het werk. Daarnaast speelt het voorbeeldgedrag van het management en hun tolerantie tegenover alcohol een grote rol.

Specifieke risicoberoepen Risicofactoren komen samen bij: Haven- en mijnwerk, zeevaart Horeca, defensie (militairen) Vervoer (chauffeurs) Artsen, advocaten Managers, journalisten In een aantal sectoren komen veel van deze risicofactoren voor zoals scheepvaart, luchtvaart, bouw- en havensector, het leger, (internationale) wegtransport, olie platforms. Ze worden ook wel aangeduid als de “natte” sectoren. Risicoberoepen voor alcoholgebruik zijn: horecapersoneel, brandweer, werknemers in de amusements- en alcoholindustrie, productiemedewerkers, duikers, militairen, zeelieden, managers, advocaten, artsen, journalisten, vertegenwoordigers, chauffeurs, kraandrijvers en havenwerkers. Aan de andere kant zijn er sectoren waar juist meer dan gemiddeld aandacht is voor alcohol en werk. Dit betreft sectoren waar toezicht op veiligheid prioriteit nummer 1 is, zoals in de petrochemische industrie. Een alcoholbeleid is in deze sector vrij gangbaar.

Alcohol en arbobeleid Alcohol en werk item van: Veiligheidsbeleid Risico-inventarisatie en -evaluatie PMO Voorlichtingsprogramma Verantwoordelijkheden managers, werknemers en professionals Duidelijk mag zijn dat een alcoholbeleid een onderdeel moet zijn van de veiligheids- en gezondheidsbeleid en daarmee onder het Arbobeleid valt. Overleg met de werknemers is hierbij van groot belang. Daarnaast vormt de alcoholproblematiek een van de onderdelen van de risico-inventarisatie en -evaluatie en het plan van aanpak. Het PMO en het voorlichtings- en onderrichtprogramma zijn eveneens belangrijke instrumenten ter ondersteuning om alcoholproblemen op het werk aan te pakken. Als het onderdeel van het beleid is, dan maakt het onderwerp ook onderdeel uit van de verantwoordelijkheden van betreffende functionarissen: managers, werknemers, professionals zoals arbocoördinator, preventiemedewerker, bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk, OR/werknemersvertegenwoordiging, et cetera.

Risico’s in het werk Handelingen die hoge eisen stellen aan nauwkeurigheid en concentratie Werkzaamheden waarbij veiligheid en oplettendheid belangrijke voorwaarden zijn Werk dat een grote fysieke inspanning vereist Handelingen met gevaarlijke stoffen of zware ladingen Werken op hoogte Functies waarbij vaak aan het verkeer moet worden deelgenomen Bedienen van ingewikkelde apparatuur en machines Functionarissen met arbeid en gezondheid in hun takenpakket spelen bij het opstellen van een alcoholbeleid een belangrijke rol. In de risico-inventarisatie en -evaluatie kunnen veiligheidskundigen vastleggen waar in de organisatie, uitgaande van de genoemde risicofactoren, alcoholproblemen gevaar kunnen opleveren voor de veiligheid. Het consequent registreren en analyseren van ongevallen én incidenten (bijna-ongevallen) kunnen belangrijke signalen afgeven dat alcoholgebruik mogelijk in het spel is. Taken, functies en bedrijfsprocessen waarbij de werknemers volledig helder moeten zijn, komen in alle beroepen voor. Daarom is het van belang de risico's van de werkzaamheden te kennen. De evaluatie van deze risico's met betrekking tot het mogelijk gebruik van alcohol tijdens de werkzaamheden is een belangrijk proces bij het maken van een alcoholbeleid. De veiligheidskundige of arbofunctionaris kan op de volgende elementen letten: handelingen die hoge eisen stellen aan nauwkeurigheid en concentratie werkzaamheden waarbij veiligheid en oplettendheid een belangrijke voorwaarde is werkzaamheden waarbij snel reageren essentieel is werk dat een grote fysieke inspanning vereist handelingen met gevaarlijke stoffen of zware ladingen werken op hoogte functies waarbij vaak aan het verkeer moet worden deelgenomen bedienen van ingewikkelde apparatuur en machines

Oorzaken alcoholmisbruik Twee manieren om oorzaken te analyseren Op persoonlijk vlak (maatschappelijk, sociaal-economisch) Omgevingsfactoren Omgevingsfactoren: Culturen op de werkplek Sociale controle Vervreemding Beschikbaarheid Werkdruk Men kan op twee manieren de oorzaken analyseren van alcoholmisbruik. Een oorzaak kan op het persoonlijke vlak liggen waarbij bijvoorbeeld de maatschappelijke (sociale) en economische status een rol spelen. Daarnaast kunnen omgevingsfactoren op het werk meespelen. Deze omgevingsfactoren kunnen als volgt worden ingedeeld: culturen op de werkplek, sociale controle, vervreemding, beschikbaarheid en werkdruk. Culturen op de werkplek Hierbij ligt de nadruk op de rol van de cultuur binnen een organisatie en de manier waarop drinkgedrag wordt aangeleerd binnen een groep. Het gebruik van alcohol kan nuttige functies hebben, zoals het in stand houden of verbeteren van relaties binnen de groep. Indien er echter zogenaamde drinknormen worden overschreden, kan dat tot problemen leiden. Sociale controle Werksituaties waarbij supervisie (controle) afwezig is en de werkprestaties niet duidelijk zichtbaar zijn, kunnen remmingen op het gebruik van alcohol afzwakken. Hierdoor kunnen individuen met een neiging tot drinken meer kans lopen een alcoholstoornis te ontwikkelen. Avond- en nachtdiensten zijn in studies beschreven als beroepen, waarbij sprake is van een beperkte supervisie, waarin vaker dan in andere diensten wordt gedronken op het werk. Vervreemding Vervreemding en drankgebruik kunnen worden ontwikkeld indien het gevoel van macht en controle op het werk ontbreken evenals creativiteit binnen het werk. Werk dat saai is of weinig complex, stress oplevert of werk dat werknemers in een isolement plaatst, kan eveneens bijdragen aan alcoholgebruik. Beschikbaarheid De beschikbaarheid en toegankelijkheid van alcohol kan het drinkgedrag van werknemers beïnvloeden zoals dat het geval is bij barkeepers en restaurantmedewerkers. Wanneer werknemers minder gemakkelijk kunnen beschikken over alcohol, kan het gebruik ervan afnemen. Werkdruk Alcoholgebruik kan worden aangewend als een soort zelfmedicatie om de emotionele spanningen op het werk te verlichten. Deze spanningen kunnen ontstaan door verandering van functie-inhoud, te hoge machinesnelheden, rolconflicten, te complex werk, of bijvoorbeeld ongelijke beloning.

Signaleren van alcoholproblemen Probleemdrinkers verzuimen vaker Vaker afwezig, langere pauzes, veelvuldig toiletbezoek Werkprestaties zijn minder Concentratieverlies en moeilijker onthouden van instructies Problemen met het uitvoeren van complexe handelingen Alcoholproblemen zijn vaak lastig te herkennen. Bij het bepalen van probleemdrinken moet men niet alleen kijken naar hoeveel iemand drinkt, maar vooral ook naar het functioneren van de persoon. Daarbij kunnen probleemdinkers een talent hebben om hun omgeving op het verkeerde been te zetten. Toch is er een aantal signalen en symptomen te noemen die enig houvast kunnen geven de probleemdrinker te herkennen. Probleemdrinkers verzuimen vaker. Het verzuim is meestal kortdurend. Ook komen probleemdrinkers vaker te laat op hun werk of zijn vaker afwezig zonder toestemming. Voor hun afwezigheid worden wel eens vreemde en ongeloofwaardige excuses aangedragen. Matige drinkers zijn relatief vaker afwezig dan zware drinkers. Deze laatste leveren namelijk vaker een bewuste inspanning om niet te laat te komen of afwezig te zijn om hun probleem enigszins te verhullen. Probleemdrinkers zijn op het werk vaker afwezig doordat zij bijvoorbeeld langere pauzes nemen of door hun veelvuldig toiletbezoek. En als ze aanwezig zijn, dan zijn hun werkprestaties minder. Alcoholproblemen leiden tot concentratieverlies en het werk kost meer tijd dan voorheen. Er zijn problemen met het onthouden van bijvoorbeeld instructies of afspraken en problemen met het uitvoeren van complexe handelingen.

Signaleren van alcoholproblemen (vervolg) Vaker betrokken bij ongevallen of bijna-ongevallen Wisselend werkpatroon, resultaten zijn daarmee onbetrouwbaarder Uiterlijke kenmerken Vaker werk niet op tijd af Maken vaker vergissingen Verspillen meer materiaal Eerder klachten van klanten Werknemers met een alcoholprobleem zijn vaker betrokken bij ongevallen of bijna-ongevallen. Alcoholproblemen leiden vaak tot een wisselend werkpatroon. Perioden van hoge en lage productiviteit wisselen elkaar af en de resultaten zijn daarmee onbetrouwbaarder. De uiterlijke kenmerken van een alcoholprobleem zijn meestal het duidelijkst. De drinker kan zichtbaar onder invloed zijn en/of naar alcohol ruiken. Heeft trillende handen, een rood en opgezet gezicht of heeft een steeds minder verzorgd uiterlijk. Ook is er een grotere aanleiding om te drinken. Door alcoholproblemen ronden werknemers vaker hun werk niet op tijd af. Ze maken vaker vergissingen en verspillen bijvoorbeeld meer materiaal. Zo veroorzaken drankproblemen eerder klachten van klanten en worden eerder slechte beslissingen genomen. Probleemdrinkers uiten vaker onvoorspelbare reacties. De relaties met collega's kunnen verstoord zijn. Het alcoholprobleem leidt soms tot heftige reacties op klachten of opmerkingen, een slecht humeur en achterdochtigheid. Een kenmerkend signaal is ook het ontlopen van de direct leidinggevende of controle.

Uitgangspunten alcoholbeleid Beleid gericht op: Signaleren en oplossen van alcoholproblemen Voorkomen gebruik van alcohol door werk Voorkomen van verleiding tot alcoholgebruik Het streven is ook: Behouden van werknemers voor het werk Hulp aan probleemdrinkers Probleem bespreekbaar maken Zoeken naar oorzaken om het probleem op te lossen Een alcoholbeleid is gericht op het signaleren en oplossen van bestaande alcoholproblemen en het voorkomen dat werknemers door het werk alcohol gaan gebruiken of in de verleiding komen. Dat is met name van belang in organisaties waar veiligheid een grote rol speelt. Het streven van een alcoholbeleid is er ook op gericht om de werknemers met een alcoholprobleem voor de organisatie te behouden. Het kan ervoor zorgen dat een ruime meerderheid van probleemdrinkers na behandeling weer terugkeert op het werk. Zo'n beleid zorgt ervoor dat probleemdrinkers tijdig hulp wordt geboden. De hulp kan bestaan uit het bespreekbaar maken van het probleem, het zoeken naar de oorzaken en een manier om met het probleem om te gaan.

Alcohol en de wet Alcohol niet verboden op het werk Reden voor ontslag ‘wanneer een werknemer zich ondanks waarschuwingen overgeeft aan dronkenschap of ander liederlijk gedrag’ Rechter: Is er een alcoholbeleid? Heeft werknemer kans gehad gedrag te veranderen? Volgens de wet is het gebruik van alcohol op de werkplek niet verboden. In het Nieuw Burgerlijk Wetboek staat dat 'wanneer een werknemer zich ondanks waarschuwingen overgeeft aan dronkenschap of ander liederlijk gedrag' dit reden is voor ontslag. Een rechter zal in dit geval echter altijd toetsen of het bedrijf een alcoholbeleid heeft en of de betreffende werknemer een kans heeft gehad zijn gedrag te veranderen

Relevante wetgeving Arbowet Cao’s Bij transport: Drank- en Horecawet WegenVerkeerswet Luchtvaartwet Scheepvaartwet Drank- en Horecawet Arbowet De basis van de Arbowet is de zorg voor veilige en gezonde werkomstandigen, waarbij zowel werkgever als werknemer verantwoordelijk zijn. Artikel 3: arbeidsomstandighedenbeleid: Het werk mag geen nadelige invloed hebben op het welzijn, de gezondheid en veiligheid van werknemers. Risicovolle arbeidsomstandigheden moeten dan ook zo veel mogelijk beperkt worden. De kans dat iemand een alcoholprobleem krijgt, kan vergroot worden door bepaalde aan het werk gerelateerde zaken. Zoals het binnen handbereik zijn van alcohol in de horeca. Werkgevers dienen na te gaan welke omstandigheden het risico op alcoholgebruik vergroten en hierop maatregelen te nemen. Dit kan bijvoorbeeld in de verplichte Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E,) en het bijbehorende plan van aanpak (artikel 5). Artikel 8: Voorlichting en onderricht Werkgever hebben de plicht werknemers voor te lichten over risicovolle arbeidsomstandigheden en over de maatregelen die deze beperken. Voorlichting over alcohol en werk passen hierin. Artikel 11: Algemene verplichtingen werknemers Werknemers zijn verplicht om opgemerkte gevaren ten aanzien van veiligheid en gezondheid bekend te maken bij de werkgever of leidinggevende. Daarnaast is de werknemer verplicht zorg te dragen voor het eigen welzijn, de veiligheid en gezondheid en die van anderen. Alcoholgebruik is een risico voor de gezondheid en welbevinden, dat in deze lijn past. CAO’s In bepaalde collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO’s) zijn bepalingen opgenomen over het alcoholgebruik tijdens werktijd. Transport: wegvervoer, lucht- en scheepvaart WegenVerkeerswet: Het is verboden een voertuig te besturen bij een bloedalcoholgehalte (BAG) hoger dan 0,5. (mannen: na één tot drie glazen, vrouwen: na één tot twee glazen) Luchtvaartwet : Boordpersoneel mag geen alcohol drinken in de tien uur voor het werk. Daarnaast is het verboden werkzaamheden te verrichten bij een BAG hoger dan 0,2. Scheepvaartwet: Het is verboden een varend schip op een scheepvaartweg te besturen of als loods aan boord van zo’n schip de kapitein/verkeersdeelnemer te adviseren over de te voeren navigatie, bij een BAG hoger dan 0,8. Drank- en Horecawet Bedrijven krijgen met deze wet te maken, als er alcohol op het werk beschikbaar is én als er mensen jonger dan zestien werken. De Drank- en Horecawet verbiedt het schenken of verkopen van alcohol aan jongeren onder de zestien jaar. Voor sterke drank (alle gedestilleerde dranken die vijftien procent alcohol of meer bevatten) geldt de leeftijdsgrens van achttien jaar. Deze wet gaat uit van een boete voor de schenker, en niet de drinker. Alcohol is voor kinderen en jongeren extra schadelijk doordat ze in de groei zijn. Een ander aspect is dat het voor jongeren lastig kan zijn de grens tussen verantwoord en onverantwoord drinken in te schatten. Op deze manier worden zij extra beschermd.

Bestaat uit: Regels en afspraken Preventieve maatregelen Alcoholbeleid Bestaat uit: Regels en afspraken Preventieve maatregelen Hoofdlijnen opzetten beleid: Voorbereiden Opstellen beleid en plan van aanpak Invoeren Evalueren Een alcoholbeleid bestaat enerzijds uit regels en afspraken over het signaleren en behandelen van werknemers met een alcoholprobleem, en anderzijds uit het nemen van preventieve maatregelen om alcoholproblemen te voorkomen. Het opzetten van een alcoholbeleid zal in grote lijnen in de volgende stappen verlopen: voorbereiden opstellen van het alcoholbeleid en het plan van aanpak invoeren evalueren

Systematische aanpak Zeven-stappenmethodiek: Draagvlak creëren Structuren opzetten De uitgangssituatie vaststellen Het ontwikkelen van een alcoholbeleidsplan Het alcoholbeleidsplan uitvoeren Evalueren Het alcoholbeleid aanpassen en verankeren Een alcoholbeleid vraagt een systematische manier om aandacht te vragen voor de relatie tussen alcohol en werk. U kunt hiervoor diverse stappenmodellen of procesmodellen gebruiken. Zoals het 7 stappenmodel dat door NIGZ-Werk is ontwikkeld. U kunt ook de Deming circe aanhouden: met plan do check act. De in deze presentatie verwerkte aanknopingspunten bij de 7 stappen sluiten aan bij de Deming Circle.

Stap 1. Draagvlak creëren Wat is de reden om aandacht aan alcohol te besteden? Zijn er reeds problemen? Zijn er problemen te verwachten op grond van bijvoorbeeld de werkzaamheden in het bedrijf? Sluit het thema aan bij andere zaken waar de organisatie mee bezig is? Een belangrijk uitgangspunt kan ook zijn: Het wettelijke verzuimbeleid Een consequent veiligheids- en kwaliteitsbeleid De vraag die hier gesteld kan worden is: wat is de reden om aandacht aan alcohol te besteden? Zijn er reeds problemen of zijn die te verwachten op grond van bijvoorbeeld de werkzaamheden in het bedrijf? Sluit het thema aan bij andere zaken waar de organisatie mee bezig is? Een belangrijk uitgangspunt voor een beleid kan natuurlijk zijn het wettelijke verzuimbeleid of een consequent veiligheids- en kwaliteitsbeleid.

Draagvlak vervolg Bij het opzetten van een alcoholbeleid kunnen meer disciplines worden betrokken: collega's or management arbocoördinator preventiemede-werker lijnfunctionaris bedrijfsartsen bedrijfsmaatschappelijk werker bedrijfspsycholoog externe deskundige P&O Zoals bij elke verandering, is het hebben van draagvlak van belang voor het opzetten van een alcoholbeleid. Pols directie, leidinggevende, werknemersvertegenwoordiging (PVT, OR) en andere (interne) professionals (veiligheidskundige, bedrijfsarts, bedrijfsverpleegkundige) naar hun ervaringen met alcohol binnen uw bedrijf en hun visie op te ondernemen acties. Wissel verwachtingen uit van wat met een alcoholbeleid bereikt moet worden en betrek hen ook bij de verdere opzet en uitrol van het beleid. Als er geen belang wordt gehecht aan alcohol en werk, kunt u de prioriteit voor een preventief alcoholbeleid ondersteunen met onderzoeks- en informatiemateriaal. Zoals cijfers over alcohol en werk, het bedrijfsbelang in de zin van financiën, investeren in medewerkers en imago als maatschappelijk verantwoorde onderneming. Bekijk of u al informatie heeft over de relatie tussen alcohol en werk binnen uw eigen organisatie. Komt het voor? In welke mate? En is er iets bekend over de gevolgen? U kunt hiervoor te rade gaan bij direct leidinggevende, de bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk, de OR. Vanwege de bescherming op privacy mogen ze u niets vertellen van individuele werknemers. Wel kunnen zij op basis van de individuele gesprekken een beeld en inschatting geven van het voorkomen van alcoholproblemen. Een systematische inventarisatie van alcoholproblemen binnen de eigen organisatie biedt een verdere onderbouwing (zie stap 3, Wat is het belang?) Een randvoorwaarde voor alcoholbeleid is, dat er tijd, middelen en menskracht beschikbaar zijn om het beleid vorm te geven en in de praktijk te ondersteunen. Commitment van directie of Raad van Bestuur met toezegging van een budget is daarbij essentieel.

Stap 2. Structuren Aanhaken bij: Disciplines Lopende projecten Lopende werkgroepen Lopend beleid Bestaande communicatiekanalen Voor een systematische invoering van beleid is een structuur van belang. Alcohol is een item binnen het arbobeleid. Kijk of er mogelijkheden zijn om het onderwerp alcohol en werk aan te haken aan bij lopende projecten en of project/werkgroepen zoals de VGWM-commissie. En bij de communicatiekanalen die hiervoor ingezet worden, zodat er alcohol als item “mee lift” bij bestaande structuren. Mogelijk dat er geen lopende projectgroepen zijn. Vorm dan een team van mensen die zowel inhoudelijk, beleidsmatig, belanghebbend en communicatief een bijdrage kunnen leveren aan het vormgeven van alcoholbeleid. Denk hierbij aan eerdergenoemde professionals, management en personeelsvertegenwoordiging. Voor een start van het beleid kan het verbijzonderen van de aandacht voor een item wenselijk zijn. Schat in of dat dit voor alcohol wenselijk is binnen uw bedrijf, zeker gezien de taboes rondom alcoholgebruik. Of dat het beter is dit onder de noemer van ander beleid te brengen, zoals veiligheid-, kwaliteits- of arbobeleid.

Stap 3. Uitgangssituatie Analyse van de bestaande situatie Wat zijn de specifieke werkzaamheden in de organisatie? Wat is de samenstelling van het personeel (mannencultuur?)? Hoe is de beschikbaarheid van alcohol? Wat is het alcoholgebruik van de medewerkers? Wat is de alcoholcultuur? Wat zijn de huidige regels omtrent het gebruik van alcohol? Zijn er reeds alcoholproblemen en hoe groot zijn die? Is er steun onder de werknemers voor regulering van het alcoholgebruik? Voordat begonnen kan worden aan het formuleren van een beleid, zal een analyse van de bestaande situatie moeten worden gemaakt. Om meer onderbouwing te krijgen van het belang van een alcoholbeleid binnen uw organisatie, kunt u een behoefteanalyse houden. Dit kan in de vorm van een anonieme enquête. Op deze manier vraagt u expliciet aandacht voor het onderwerp. De vragenlijst is een interventie op zich om mensen meer bewust te maken van de relatie tussen alcohol en werk. Een andere manier is om het item alcohol op te nemen in de RI&E. Van belang is om expliciet aan te geven dat het vanuit het belang van werknemers én het bedrijf wordt gedaan, om te voorkomen dat het wordt gezien als bemoeizucht van de werkgever met het privé gedrag van een werknemer.

Stap 4. Plan van aanpak Doelgroepen bepalen: Op wie is het beleid gericht? Op de probleemgevallen? Op de medewerkers die door hun functie een risico vormen voor de organisatie? Op de medewerkers die verantwoord omgaan met alcohol? Alle medewerkers! Vervolgens zal moeten worden nagegaan wie de doelgroepen zijn. Is het beleid gericht op de probleemgevallen, op de medewerkers die door hun functie een risico vormen voor de organisatie of op de medewerkers die verantwoord omgaan met alcohol? Of maken we het een onderwerp voor alle medewerkers? Het laatste verdient de voorkeur: iedere medewerker kan geconfronteerd worden met de gevolgen van alcoholgebruik. Door eigen gebruik én door gebruik van collega’s.

Plan van aanpak vervolg Concreet doelstellingen formuleren om: Duidelijk te maken waartoe het beleid moet leiden Achteraf de resultaten van het beleid te kunnen analyseren Mogelijke doelstellingen: Medewerkers zijn zich bewust van alcoholrisico's binnen hun functie Het opstellen van regels over hoe binnen de organisatie met alcohol wordt omgegaan Zo concreet mogelijk worden de doelstellingen geformuleerd, eventueel per vooraf bepaalde doelgroep zoals medewerkers met risicofuncties. Met deze doelstellingen wordt getracht duidelijk te maken waartoe het beleid moet leiden en kan men achteraf de resultaten van het beleid analyseren. Een doel kan zijn dat probleemdrinkers binnen een bepaalde periode weer terug zijn op de werkplek en dat medewerkers met bepaalde risicofuncties zich bewust zijn van de risico's van alcohol binnen hun functie. Een ander belangrijk doel is uiteraard het opstellen van regels over hoe binnen de organisatie met alcohol wordt omgegaan.

Plan van aanpak vervolg Formuleren van activiteiten: voorlichting en scholing medewerkers voorlichting en scholing management begeleiding en hulp opstellen van regels toezicht en sancties Dit gebeurt vaak in de vorm van deelprojecten. Die betrekking hebben op het instellen van regels, het geven van voorlichting, het ondersteunen van medewerkers met alcoholproblemen en ondersteuning aan direct leidinggevenden hoe om te gaan met alcohol en werk. Voorbeeld van regels die een bedrijf zou kunnen instellen: Medewerkers komen sober op het werk. Op het werk is geen alcohol beschikbaar. Het gebruik van alcohol is niet toegestaan op de werkplek. Ook tijdens recepties en lunches op het werk wordt alcoholvrij en gevarieerd geschonken, om het goede voorbeeld te geven. In geval van zakenlunches en diners wordt benadrukt dat een medewerker in functie is. Daarbij past matig of geen gebruik van alcohol. In geval van gebruik van transportmiddelen en lease auto’s: het rijden onder invloed is verboden, met als belangrijkste argument veiligheid van werknemer en medeweggebruikers. Als er wel alcohol beschikbaar is tijdens recepties en bijvoorbeeld bedrijfsuitjes, feesten faciliteert het bedrijf dat mensen op een veilige manier kunnen thuiskomen, door bijvoorbeeld de inzet van taxi’s en bussen of stimulering van het openbaar vervoer. Voorbeelden van voorlichting en informatie: Aanhaken bij landelijke campagnes over matig gebruik van alcohol en materiaal van deze campagnes binnen het bedrijf verspreiden. Een jaarlijkse voorlichting over effecten van alcohol en werk gecombineerd in een gezondheidsdag of –week. Waarbij gebruik wordt gemaakt van folders, posters en intranet. Bij introductie van nieuwe medewerkers het item onder de aandacht brengen. Bij werkprocedures het item incorporeren, zeker als het veiligheidsaspecten betreft. In functioneringsgesprekken het onderwerp onder de aandacht brengen wanneer daar aanleiding voor is. Voorbeelden van ondersteuning: Bekend maken dat het bedrijf persoonlijke ondersteuning biedt bij alcoholproblemen. En dat dit op anonieme basis kan plaatsvinden, bijvoorbeeld hulpvraag via een vertrouwenspersoon aangeven. Ondersteuning kan geboden worden door bedrijfsmaatschappelijk werk, de bedrijfsarts of een andere professional. Leidinggevenden trainen in vroeg signalering van alcoholgebruik van medewerkers en hoe ze hier mee moeten omgaan. Zie ook checkalcoholsignalering en checkalcoholprobleemgesprek

Stap 5. Uitvoeren van plan Bepaal wie wat wanneer doet En met welk doel Communiceer over de activiteiten die in gang gezet worden Houd tussentijds de resultaten bij Voer het plan uit. Dit gebeurt vaak in de vorm van deelprojecten. Die betrekking hebben op het instellen van regels, het geven van voorlichting, het ondersteunen van medewerkers met alcoholproblemen en ondersteuning aan direct leidinggevenden hoe om te gaan met alcohol en werk. Het tussentijds evalueren van de ervaringen en resultaten is van belang om het beleid te verbeteren en te verdiepen.

Stap 6. Evalueren Zijn de doelstellingen bereikt? Hoe verliep het proces? Wat zijn de behaalde effecten? Bij het plan zijn ook doelen van het te bereiken beleid opgesteld. Bekijk of deze doelen bereikt zijn. Ook of het proces goed verlopen is om te komen tot het bereiken van deze doelen. En stel activiteiten bij die nog niet helemaal of niet goed verlopen zijn.

Stap 7. Aanpassen en verankeren Communiceer de successen Kondig aan wat nog volgt Maak activiteiten onderdeel van bedrijfsvoering Herhaaldelijk aandacht vragen voor onderwerp Eén activiteit is geen beleid! Pas het plan aan en veranker het plan door het aanbrengen van aanpassingen en/of verbeteringen in de activiteiten. Zie ook checkalcoholbeleid. Een alcoholbeleid is de weerslag van de bedrijfseigen afspraken die tussen werkgever en werknemers gemaakt worden. Van belang is ook dat de werknemers hier heel duidelijk over worden geïnformeerd en dat deze afspraken op papier staan. En dat het ook een terugkerend onderwerp van aandacht is voor leidinggevenden. En houd in gedachten dat één activiteit nog geen beleid is.