Werkstresspreventie in de praktijk IPV 20 november 2014

SERV / Stichting Innovatie & Arbeid Sociaal Economische Raad van Vlaanderen Overlegorgaan van de sociale partners Voka, UNIZO, Boerenbond, Verso, ACV, ABVV, ACLVB advies op vraag van een Vlaamse minister, het Vlaams Parlement of op eigen initiatief strategische adviesraad (SAR) voor  de beleidsdomeinen Werk en Sociale Economie, Economie, Energie en Diensten voor Algemeen Regeringsbeleid Stichting Innovatie & Arbeid sociaalwetenschappelijk onderzoek over de kwaliteit van de arbeid of werkbaar werk, personeelsbeleid en organisatieverandering onderzoek ter ondersteuning van het SERV-overleg

Overzicht Achtergrond: wetgeving en evaluatie ervan Drie soorten preventie en enkele indicatieve cijfers Ons onderzoek: op zoek naar goede voorbeelden reflectie op de werking van de werkstresspreventie bij de ondernemingen: Wat werkt, wat werkt niet? Wat kunnen we verwachten van de nieuwe wetgeving?

Achtergrond: wetgeving “Oud” Wet ‘Welzijn op het werk’ (1996 - 1998) NAR-CAO n° 72 ‘Stressbeleid’ (1999) Integratie aanpak ‘Grensoverschrijdend gedrag’ (2002) KB ‘Voorkoming psychosociale belasting’ (2007) Nieuw Wetswijziging 28.2 /28.3.14, in voege per 1.9.14 KB 10.4.2014 ‘Preventie psyc-soc risico’s’, per 1.9.14

Achtergrond: Wat zijn psychosociale risico’s? de kans dat een of meerdere werknemers psychische schade ondervinden, al dan niet gepaard met lichamelijke schade, ten gevolge van een blootstelling aan de elementen van arbeidsorganisatie, waarvan de arbeidsinhoud de arbeidsvoorwaarden de arbeidsomstandigheden de interpersoonlijke relaties een objectief gevaar inhouden en waarop de werkgever een impact heeft

Achtergrond: OECD rapport Rapport “Mental Health and Work: Belgium” “Wetgeving is uniek” maar “Toepassing is ‘deficiënt’” “Many employers see this as an intrusion of their domain.” (OECD, 2013, p. 61)

Achtergrond: Advies NAR 1808 eenparig advies van de zitting van dinsdag 17 juli 2012 […] de wettelijke en regelgevende bepalingen inzake preventie van psychosociale risico's in de praktijk nog steeds onvoldoende worden toegepast in de ondernemingen. Die bepalingen worden vaak als complex ervaren, vooral in de kleinere ondernemingen.

Achtergrond: Advies NAR 1808 eenparig advies van de zitting van dinsdag 17 juli 2012 Moeten aan bod komen in de risicoanalyse “de organisatie van het werk; de arbeidsomstandigheden; de omgevingsfactoren op het werk; de arbeidsverhoudingen (rol van de personen); de inhoud van het werk (het op elkaar afgestemd zijn van vaardigheden en taken).”

KB van 10 april 2014 Nieuw Inhoudelijk: klemtoon op arbeidsorganisatie en vermelding van burn-out, naast stress: “… situaties die aanleiding kunnen geven tot stress of burn-out veroorzaakt door het werk…” Invoeren van werknemersparticipatie bij de risicoanalyse: “De risicoanalyse van de psychosociale risico’s wordt uitgevoerd door de werkgever met medewerking van de werknemers” De wetgever volgt in grote lijnen de adviezen van de NAR nrs 1808 en 1851

KB van 10 april 2014 Nieuw Installatie van de mogelijkheid voor werknemers on een informele/formele procedure te starten Voor een specifieke ‘arbeidssituatie’, op vraag van lid hiërarchische lijn of 1/3 van de wn-vertegenwoordigers in het CPBW De analyse moet dan gebeuren door werkgever samen met de werknemers en - “als de complexiteit het vereist” - de preventieadviseur psychosociale risico’s

3 types van preventie Zoals bepaald in de nog steeds geldende CAO nr. 72 primaire preventie beoogt het effectief voorkomen van het optreden van gezondheidsschade door het elimineren van risico's aan de bron; het spreekt vanzelf dat die vorm van preventie de belangrijkste is; secundaire preventie richt zich op het tijdig ontdekken van een beginnende schade aan de gezondheid en laat, althans in principe, bijsturing of tijdige behandeling toe; tertiaire preventie ten slotte is bedoeld om door hulp, opvang en begeleiding blijvende, chronische gezondheidsschade en verdere verwikkelingen te voorkomen.

Psychosociale risico’s Bron: ESENER enquête, vragen MM202.1 – MM202.10 in volgorde, 2009, eigen bewerking en vertaling, N=470 (ondernemingen met 10 of meer werknemers in België). Risico Komt voor in het bedrijf Tijdsdruk 57,4% Slechte communicatie tussen management en werknemers 37,8% Slechte samenwerking tussen werknemers 32,1% Gebrek aan controle over de werkorganisatie voor de werknemers 21,3% Werkonzekerheid 19,3% Omgaan met moeilijke klanten, studenten, leerlingen enz. 47,0% Problemen in de relaties tussen leidinggevenden en medewerkers 19,8% Lange of onregelmatige werkuren 23,6% Een onduidelijk personeelsbeleid 15,4% Discriminatie (bijvoorbeeld op basis van gender, leeftijd of ethnische achtergond) 8,0%

Maatregelen Bron: ESENER enquête, vragen MM253.1 tot MM253.6 in volgorde, 2009, eigen bewerking en vertaling; N=470 (ondernemingen met 10 of meer werknemers in België); gewogen op sector en grootte. In de laatste drie jaar, heeft uw onderneming een of meer van de volgende maatregelen genomen ten aanzien van psychosociale risico’s? ja Verandering in de manier waarop het werk is georganiseerd 40,4% Een herschikking van de werkomgeving 42,0% Vertrouwelijke consultaties voor het personeel 47,2% Het instellen van een procedure om conflicten op te lossen 36,0% Aanpassingen van de werktijdregeling 36,6% Het aanbieden van opleiding 66,3%

Belang van werkstress in verhouding tot andere risico’s Bron: ESENER enquête, 2009, Vragen MM200.1 tot MM200.6 in volgorde, eigen bewerking en vertaling, N=470 (ondernemingen met 10 of meer werknemers in België) Risico Sterke bekommer nis Bekommer nis Niet Weet niet/ geen antwoord Totaal Gevaarlijke stoffen 31,0% 22,4% 46,5% 0,1% 100,0% Arbeidsongevallen 46,2% 29,2% 24,2% 0,4% Geluid en trillingen 21,5% 31,6% 46,7% 0,2% Gewrichtsproblemen, zoals pijn in de rug, armen of polsen 34,5% 38,6% 27,0%   Werkstress 28,0% 46,8% 1,0% Geweld of dreiging van geweld 19,7% 58,6%

Werkstresspreventie: taboe? Werkstress is een heikel thema “Een gezonde portie stress moet er zijn” Probleem van de persoon  persoonlijk probleem Menselijke verhoudingen in het hart van de onderneming “Tevredenheidsenquêtes” hebben soms averechts effect Werkstress staat niet bovenaan de agenda Regelgeving is niet concreet in tegenstelling tot andere preventiedomeinen Aanbieders zijn op zoek ‘Concurrentie’ van pesten en andere problemen Veel goede voorbeelden van werkstresspreventie gaan over iets anders

Waarom wel werkstresspreventie? Past in de algemene visie van het bedrijf of de bedrijfsleider Een stop zetten op leegloop & absenteïsme Oudere werknemers bijhouden en motiveren Kenniswerkers functioneren niet onder stress Actie van de arbeidsinspectie Problemen in de productie

Wat gebeurt er vaak? Gezondheidsbeleid Wij zullen u helpen met uw stress Soc-psychologische ondersteuning 24/7, 0800 Online self-assessment Oplossingen op maat Werktijden Samenstelling takenpakket Andere functie Leidinggevende coachen Secundair & tertiair

Wat gebeurt er weinig? Aanpassen procedures en werkprocessen = afstemmen van de onderlinge werkzaamheden Duidelijkheid: wie doet wat Afbakenen van taken, verantwoordelijkheden & bevoegdheden Wegnemen van complexiteit = verbeteren van de menselijke verhoudingen Ruimtelijke herinrichting Ondersteunt de procedures Gaat er mee samen Primair

Wat werkt er? Of secundaire & tertiaire preventie werkt om werkstress te voorkomen weten we niet Risicoanalyse: tevredenheidsenquête is slechts een begin Evolutie van Resultaten van een enquête samen bespreken naar Interactieve participatie waarin processen besproken worden Zeer praktisch gericht Los van het persoonlijke, zowel qua probleemstelling als qua oplossingen “Many employers see this as an intrusion of their domain.” (OECD, 2013, p. 61)

Succesfactoren Participatie Beslissing op niveau management Leidt zowel tot oplossingen op organisatieniveau als tot een Draagvlak Beslissing op niveau management Maatwerk in de toepassing van aanpassingen in werkprocessen Soms meer flexibiliteit, soms meer standaardisering ‘Quick wins’ geven geloofwaardigheid Nieuwe wetgeving 2014 ligt in deze lijn; geen drastische verandering in beleid of toepassing

Besluit Wetgever legt de nadruk op primaire werkstresspreventie & risicoanalyse: vermijden dat er problemen ontstaan Werkstress wordt gezien als persoonlijk probleem Er wordt vooral secundaire en tertiaire preventie gedaan, de link met de arbeidsorganisatie wordt weinig gelegd Nieuwe wetgeving vergroot de druk en kan dat misschien forceren Participatief traject maakt de analyse los van de persoon en brengt oplossingen aan op procesniveau