Een beknopte juridische benadering in mens-maatschappelijk perspectief Emeritiforum KU.Leuven 29.11.2012   Genetische informatie, private verzekeringen en rechten van de mens Een stand van zaken in recht en praktijk Een beknopte juridische benadering in mens-maatschappelijk perspectief Prof. Hubert CLAASSENS Onderzoeksgroep “Insurance”

Korte stappenplan Vooraf: bijzondere dank en waardering,   Vooraf: bijzondere dank en waardering, ook voor het vertrouwen bij de toevertrouwde uitdaging 1. Eerst het “eng” kader van het verzekeringsrecht informatieplicht met/zonder grenzen voor verzekerden en verzekeraars 2. Dan het “breder” kader van de rechten van de mens een nationale en Europese invalshoek 3. Van het recht naar de praktijk

Vooraf   Oprechte dank en waardering voor voorzitter en bestuur van het Emeritiforum m.b.t. de keuze van het thema van vandaag D.d. 24.02.2011: een bijzonder leerrijk forumgesprek over “Predictief genetisch testen: weegt “het weten” op tegen de psychologische druk ?” (Gerd Matthijs, Gery Evers-Kiebooms, Jean-Pierre Fryns). Zie ook o.m. “Die ziekte in mijn familie, krijg ik die later ook ?” (red. G. Evers-Kiebooms, M. Welkenhuysen), LannooCampus, 2005, 322 p. D.d. 03.12.2011: een even leerrijk symposium over “Totale genoomanalyse bij de mens”, door Metaforum Leuven Zie o.m. “Visietekst (6) Werkgroep Metaforum Leuven, voorgesteld op het symposium van 3 december 2011” (www.kuleuven.be/metaforum, 2011, 44 p.) D.d. 29.11.2012: de uitdaging: beknopte benadering van het onderdeel “genetische informatie” in het “eng” kader van de private verzekeringen. Doelbewuste poging tot een serene academische gedachtewisseling, zo nodig toch wel gedachtenconfrontatie   

1. Eerst: “het” antwoord op de vraagstelling in het verzekeringsrecht   1.1. Wet op de landverzekeringsovereenkomst (LVO-wet 25 juni 1992, later herhaaldelijk gewijzigd): twee bepalingen van doorslaggevend belang. Artikel 5 – Mededelingsplicht (bij alle verzekeringsovereenkomsten) “De verzekeringnemer is verplicht bij het sluiten van de overeenkomst alle hem bekende omstandigheden nauwkeurig mee te delen die hij redelijkerwijs moet beschouwen als gegevens die van invloed kunnen zijn op de beoordeling van het risico door de verzekeraar. Hij moet de verzekeraar echter geen omstandigheden meedelen die deze laatste reeds kende of redelijkerwijs had moeten kennen. GENETISCHE GEGEVENS MOGEN NIET WORDEN MEEGEDEELD. Indien op sommige schriftelijke vragen van de verzekeraar niet wordt geantwoord en indien deze toch de overeenkomst heeft gesloten, kan hij zich, behalve in geval van bedrog, later niet meer op dat verzuim beroepen”.

Artikel 95 – Medische informatie (bij alle persoonsverzekeringen) Artikel 95 – Medische informatie (bij alle persoonsverzekeringen) * “De door de verzekerde gekozen arts kan de verzekerde die erom verzoekt de geneeskundige verklaringen afleveren die voor het sluiten of het uitvoeren van de overeenkomst nodig zijn. Deze verklaringen beperken zich tot een beschrijving van de huidige gezondheidstoestand. Deze verklaringen mogen uitsluitend aan de adviserend arts van de verzekeraar worden bezorgd. Deze mag de verzekeraar geen informatie geven die niet-pertinent is gezien het risico waarvoor de verklaringen werden opgemaakt of betreffende andere personen dan de verzekerde. Het medisch onderzoek, noodzakelijk voor het sluiten en het uitvoeren van de overeenkomst, kan slechts steunen op de voorgeschiedenis van de huidige gezondheidstoestand van de kandidaat-verzekerde en NIET OP TECHNIEKEN VAN GENETISCH ONDERZOEK die dienen om de toekomstige gezondheidstoestand te bepalen. Mits de verzekeraar aantoont de voorafgaande toestemming van de verzekerde te bezitten, geeft de arts van de verzekerde aan de adviserend arts van de verzekeraar een verklaring af over de doodsoorzaak. Wanneer er geen risico meer bestaat voor de verzekeraar, bezorgt de adviserende arts de geneeskundige verklaringen, op hun verzoek, terug aan de verzekerde of, in geval van overlijden, aan zijn rechthebbenden.” *Ingrijpend gewijzigd door wet 22 augustus 2002, rechten van de patiënt. Let meteen op centrale, kapitale rol van adviserende en andere artsen.

1.2. Volledigheidshalve   Recent zijn in de LVO-wet aparte regelingen ingevoerd m.b.t. “ziekteverzekeringsovereenkomsten” – art. 138bis1-11 (wetten 20.07.2007, 17.07.2009): weinig of geen efficiënte verbeteringen wordt thans geëvalueerd en herzien, met meer aandacht voor (ex-)patiënten ? “sommige schuldsaldoverzekeringen” – art. 138ter1-13 (wet 21.01.2010): weinig of geen effectieve inwerkingtreding er wordt nu aan gewerkt …. met/zonder positieve medewerking van Assuralia (?) In beide regelingen staan ook bepalingen m.b.t. medische informatie

1.3. Netelige vraagstelling(en)   Concrete draagwijdte van de mededelingsplicht voor verzekeraars, van (medische) vragenlijsten van verzekeraars, e.d.: wat met de zgn. asymmetrische informatie? Concrete, precieze draagwijdte van “genetische gegevens” en “technieken van genetisch onderzoek” als kern- en pijnpunten hier in theorie, maar vooral in praktijk Concrete draagwijdte van rol of taak en verantwoordelijkheid van alle betrokken artsen al dan niet onder efficiënt “toezicht” van Orde van geneesheren + eigen deontologie ? maar toch ook van verzekeraars.   

2. Nu: korte belichting vanuit rechten van de verzekerden, voornamelijk ook rechten van de patiënten en rechten van de mens, e.d.   2.1. Rechten van de verzekerden Tot op heden: nog steeds geen echt of volwaardig recht op “een (of gelijk welke) verzekering”, maar toch wel al steeds meer aandacht voor recht op gelijke behandeling of niet-discriminatie Minimaal: verplichte concrete objectieve motivering van elke (mogelijk) ongelijke behandeling (weigering, bijpremies, e.d.), hier o.m. op basis van de gezondheidstoestand. Belangwekkende taak en toezicht van Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding.

2.2. Rechten van de patiënten   Wet 22 augustus 2002 : van toepassing op elke “beroepsbeoefenaar” met betrekking tot “gezondheidszorg”, d.w.z. op elkeen die “diensten verstrekt … met het oog op het bevorderen, vaststellen, behouden, herstellen of verbeteren van de gezondheidstoestand van een patiënt” …. (artikel 2. 3° en 2°). Bijzonder belang o.m. inzake informatie aan patiënt, “consentement éclairé”, toegang tot dossier … Bijzondere aandacht voor stellingnamen door Prof. Herman NYS, hier ook als algemeen erkende terzakekundige.

2.3. Rechten van de mens   Reeds langer werd/wordt in (bepaalde) rechtsleer, ook steeds meer (?) in (bepaalde) rechtspraak gepleit voor resp. gewezen op bijzonder belang van rechten van de mens ook inzake (private) verzekeringen, meestal toch wel tegen de “gewone gang van (verzekerings)zaken” in De jongste jaren komen er steeds meer ingrijpende overheidsregelingen in België privacybescherming (wet 08.12.1992), in het bijzonder m.b.t. persoonsgegevens en wel voornamelijk gegevens i.v.m. de gezondheid hier van de verzekeringnemer maar ook van andere verzekerden antidiscriminatie (wetten 10.05.2007 … met o.m. nog steeds aanslepende betwistingen, b.v. inzake gelijkheid man/vrouw …

in Europese Unie – hier enkel pro memorie privacybescherming (EG-richtlijn 95/46, 24.10.1995) gelijkheid man/vrouw (EG-richtlijn 2004/113, 13.12.2004) in “breder” Europa-kader , meer bepaald de Raad van Europa Steeds meer aandacht voor en invloed van vooral het EVRM of Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, aansluitend ook de rechtspraak van het EHRM of Europees Hof voor de Rechten van de Mens.   Aandacht moet hier voornamelijk gaan naar het recht van elke persoon op de eerbiediging van zijn privé- en familieleven (artikel 8 § 1), met inbegrip ook van de eerbiediging van de confidentialiteit van gegevens in verband met de gezondheidstoestand. Zie b.v. of o.m. Raad van Europa, Bio-ethisch Comité “Document de consultation sur la Prédictivité, les Tests Génétiques et l’Assurance” (DH – BIO/INF (2012/1) bevat o.m. een belangwekkende “Chapitre 2. Aspects spécifiques aux données génétiques prédictives et autres données prédictives”. Hier mogelijk vertrekpunt voor “gedachtenconfrontatie”, in afwachting van nadere concretisering ?

3. Van het recht naar de praktijk   Zoals in zoveel andere domeinen van het economisch of zelfs maatschappelijk leven rijzen de meeste problemen uit de tegengestelde belangen of verwachtingen van de betrokken partijen: de consument, ook (ex-)patiënt, verwacht (financiële) zekerheid de (private) verzekeraar steunt op zijn specifieke wetmatigheden, voornamelijk inzake verzekeringstechniek: risicobeoordeling, tarifering, rentabiliteit … Welke benadering verdient de prioriteit ? M.i. – op grond van steeds meer expliciete overheidsregelingen – moet alleszins de (verzekerings-)techniek steeds voorrang verlenen aan de rechtsregels niet alleen uit het specifieke verzekeringsrecht maar ook uit de geldende grondrechten Bijzondere aandacht voor de aangekondigde gedachtenconfrontatie.