Bemiddeling: de hoogste tijd voor een wetsevaluatie? Wendy Hensen Faculteit Rechten - CORe 18 november 2013

Concept “bemiddeling” Wettelijk kader Bemiddeling in de praktijk Inhoud Concept “bemiddeling” Wettelijk kader Bemiddeling in de praktijk Glansrol voor de advocaat? Evaluatie Vragen & opmerkingen

1. Concept “bemiddeling”

Gerechtelijk Wetboek Geen definitie in de wet Vrije invulling Ruimte voor verwarring Parlementaire voorbereiding “Proces van vrijwillig overleg tussen conflicterende partijen geleid door een onafhankelijke 3e die de communicatie vergemakkelijkt en poogt de partijen ertoe te brengen zelf tot een oplossing te komen” Advies HRJ Beter: “met de actieve medewerking van een onafhankelijke 3e”

Rechtsleer Evolutie? Praktische gids bemiddeling: “Vorm van conflictoplossing waarbij een onafhankelijke neutrale 3e (de bemiddelaar) de partijen begeleidt om vanuit hun werkelijke belangen tot een gezamenlijk gedragen en voor ieder van hen optimale oplossing van een onderliggend conflict te komen”

Basiskenmerken Wat typeert bemiddeling? Onderscheid met: Vrijwillige deelname (commitment) Autonomie Vertrouwelijkheid Waarbogen in hoofde van de bemiddelaar Onafhankelijk, onpartijdig en neutraal Gestructureerd & gefaseerd traject Belangen & creativiteit Onderscheid met: Gerechtelijke procedure, arbitrage en bindende 3enbeslissing Dading Expertise en verzoening Geen heilige graal!

Bemiddeling – ADR Voordelen Nadelen Sneller Goedkoper Autonomie: controle & verantwoordelijkheid Herstel communicatie (LTR) Ruimte voor belangen (creativiteit) & emoties Oplossing in wederzijds belang Duurzaamheid: aanvaarding & tevredenheid Nadelen Tijdsverlies Bijkomende kosten Afhankelijkheid Kwaliteit bemiddelaar Uitvoerbaar & duidelijk akkoord

2. Wettelijk kader

Wet 21 februari 2005 Art. 1724 – 1737 Ger.W. Mate van tussenkomst wetgever? Basiswaarborgen en kernprincipes Ratio Klassieke voordelen Overbelasting gerechtelijk apparaat Beperking toepassingsgebied Geschil vatbaar voor dading Publiekrechtelijke rechtspersonen Bemiddelingsbeding Geschil m.b.t. geldigheid, totstandkoming, uitlegging, uitvoering of verbreking Exceptio in limine litis => opschorting procedure Rechter: voorlopige of bewarende maatregelen

Institutioneel kader Erkende bemiddelaar Voorwaarden Bekwaamheid (aard van het geschil) Passende vorming of ervaring (bemiddelingspraktijk) Waarborgen onafhankelijkheid en onpartijdigheid Geen veroordeling, tucht- of adm. sanctie onverenigbaar met functie Permanente vorming Gevolgen Gerechtelijke bemiddeling Homologatie Rechtsbijstand Federale bemiddelingscommissie Erkenning bemiddelaar (lijst), vorming, vormingsinstituut Kwaliteitstoezicht & tucht Representatieve samenstelling (alg. & bijz. commissies)

Basisprincipes Vrijwillige en gerechtelijke bemiddeling In het kader van een procedure? Discussie omtrent termen Vertrouwelijkheid Documenten & mededelingen  bewijs Uitz.: instemming beide partijen Sanctie: schadeverg. + ambtshalve weren uit debatten Geheimhoudingsplicht: partijen & derden Beroepsgeheim: bemiddelaar (458 Sw.) Vrijwilligheid Op elk ogenblik beëindigen, zonder nadelige gevolgen Ook bij ger. bemid. (gezag)

Trajectwaarborgen Schorsing van de termijnen Vrije keuze bemiddelaar Voorstel tot bemiddeling (of gezamenlijk verzoek) Ondertekenen bemiddelingsprotocol Vrije keuze bemiddelaar Ger. bem.: erkend bemiddelaar tenzij… Bemiddelingsprotocol Bemiddelingsakkoord Homologatie Vereenvoudigde procedure (eenz. vz.) Controle rechter: O.O. & belangen minderjarigen Kracht van vonnis

3. Bemiddeling in de praktijk

Hoe verloopt een bemiddeling? Regiegesprek Bemiddelingsprotocol Bemiddelingsgesprek Gefaseerd en gestructureerd traject Van standpunten naar belangen Van belangen naar opties Van opties naar oplossingen Van oplossingen naar akkoord Tools Vraagstelling, empathie, caucus, visualiseren Belangen-gecentreerd onderhandelen Informatie-uitwisseling Waardecreatie => waardeverdeling Bemiddelingsakkoord

4. Glansrol voor de advocaat?

Imago advocatuur

Complementair, concurrerend of conflicterend? Cruciale rol advocaat bij bemiddeling Eerste hulp bij conflict (EHBC) Oplossing op maat bieden Niet automatische reflex procedure Buiten juridisch kader denken Conflictspecialist  procedurespecialist Zelf peilen naar BWD Goed gesprek voeren: wat is voor cliënt belangrijk? Voorbereiding = noodzakelijk! Informeren van de cliënt Conflictoplossingsmethoden Voor- en nadelen + realistische kosteninschatting Reality check (eerste filter!)

Voorbereidende opdracht (1) Komen partijen in aanmerking? Minderjarige, geesteszieke, publieke RP, mandaat Vernietigingsfase Conflict of precedent nodig? Zaak voor bemiddeling vatbaar? Onderhandelingsruimte? Openbare orde Verwijzen naar bemiddeling & informeren Zo snel mogelijk… als partijen er klaar voor zijn! Eerstelijnsrechtsbijstand Bemiddelingsbeding Duidelijke bewoordingen Aanwijzing bemiddelaar (erkend of niet) of instantie Toepassingsgebied, gevolgen etc.

Voorbereidende opdracht (2) Selectie bemiddelaar Inhoudelijke kennis en/of persoonlijkheid? Jurist of niet-jurist? Erkend of niet-erkend? Lijst erkende bemiddelaars (website) Honorarium Voorbespreking met cliënt Aanwezigheid tijdens gesprek of ter beschikking voor advies? Wie voert het woord (rol advocaat) Constructieve houding duiden Regiegesprek met bemiddelaar Korte samenvatting geschil en ev. stukken Informatie over belangen (niet pleidooi)

Bijstand tijdens het traject Raadsman voor cliënt Cliënt neemt zelf het woord Eerder bedarende rol Advocaat komt enkel tussen als nodig Vervanging bemiddelaar Vragen om advies van een deskundige Misbruik traject voorkomen Enkel juridisch advies of analyseren Positie (WATNA/BATNA/ZOPA) Opties (creativiteit) Oplossingen (informed consent) Info vrijgeven Wat? Wanneer? Caucus? Vertrouwelijkheid?

Na afloop van het traject Opstellen bemiddelingsakkoord Uitvoerbaar Volledig Nauwkeurig Toezien op de naleving ervan Homologatieprocedure Mogelijke voordelen: Meer tevredenheid  procedure Betere relatie advocaat-cliënt  procedure Betere naleving akkoord  procedure

Aandachtspunten complementaire rol Goede kennis conflictoplossingsmethoden Onderscheid + voor- en nadelen Opleiding en permanente vorming! Contacten met bemiddelaars Netwerken & wisselwerking Andere houding aannemen: Constructief Conflictdeskundige (maatwerk) Puur juridisch denken & procesreflex verlaten Verantwoordelijkheid Creativiteit Informeren: realistisch beeld kosten + voor- en nadelen

5. Evaluatie

De hoogste tijd voor een wetsevaluatie? Wet 21 februari 2005 Voorbereiding => geen uitgebreide raadpleging van deskundigen Perceptie: # bemiddeling blijft gering Weinig informatie over Belgische bemiddelingsmarkt Functioneert het wettelijk kader naar de tevredenheid van de betrokken actoren? Waarom blijft ruimer beroep uit? Rol wettelijk kader? Verbeteringen?

Doctoraatsonderzoek UHasselt Doelstellingen Fundamentele obstakels & knelpunten identificeren Grondige wetsevaluatie Juridische oplossingen aanreiken Methodologie Sociaal-wetenschappelijk onderzoek Rechtsvergelijkend onderzoek Onderzoekseenheden Erkende bemiddelaars Advocaten Notarissen Magistraten

Knelpunten: voorbeelden Succes in bepaalde zaken Familierecht, burgerlijk- & handelsrecht, sociaal recht? Knelpunten in de wetgeving Publiekrechtelijke rechtspersonen Gebrek aan verwijsvoorzieningen (NL) Strikte vertrouwelijkheid  sanctie misbruik traject Structurele obstakels Kosten Wantrouwen Teken van zwakte Terminologische verwarring Gebrek aan kennis (potentiële verwijzers)

Voorbeeld: terminologische verwarring Fiscale bemiddeling Geen kwaliteitsbewaking bemiddelaar  FBC Scheidsrechtelijk karakter  autonomie Interne bemiddelaars  onafhankelijkheid Niet-bindend verslag  bemiddelingsakkoord Verslag Rb  vertrouwelijkheid Technische bemiddeling Uitz. niet-erkende bemiddelaar (ger. bem.) Deskundige aanstellen  erkende bemiddelaar Opdracht  bemiddeling Ter plaatse met partijen én magistraat Autonomie partijen?

Mogelijke oplossingen? Duidelijke terminologie Eenduidig gebruik (mediation/mediatie) Meer verplichtend karakter Ontvankelijkheid  recht op toegang tot de rechter? Verplichte infosessie Informatieplicht (verwijzing) Sanctie misbruik ~ vertrouwelijkheid Verdeling van de kosten Verwijsvoorzieningen Bureau of permanentiediensten Gerechtelijke organisatie Integratie in het onderwijs

6. Vragen en opmerkingen

Vragen & opmerkingen Percepties van bemiddeling in de praktijk Knelpunten Positieve of negatieve ervaringen wendy.hensen@uhasselt.be

Einde Bedankt voor uw aandacht!