Schoolwide Positive Behavior Support (SWPBS) University of Oregon Naam trainers Logo werkplek Datum Naam school © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 1 1

Welkom! © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

We reizen verder……. ® Kenniscentrum Schoolwide PBS juli 2011versie 1.0

Programma 8:30 – 15:30 Middag Ochtend Pro-actieve interventies Interventies bij ongewenst gedrag Ochtend Successen en krachten PBS in de klas Proactief vs reactief Lunch ® Kenniscentrum Schoolwide PBS, Juli 2011 versie 1.0

Verwachtingen Wat verwachten wij van elkaar? - ® Kenniscentrum Schoolwide PBS, Juli 2011 versie 1.0

Het SWPBS kader (1): de piramide Lessen in goed gedrag zijn voor iedereen, schoolbreed

Het SWPBS kader (2): vormgeven aan vijf pijlers 1. Schoolbreed werken vanuit gedeelde waarden 2. 5. Samenwerken met Ouders en met de Zorg Preventie zoveel mogelijk problemen voorkomen 3. 4. Helder zijn in wat je wilt zien en horen, dit actief aanleren en positief bekrachtigen Besluitvorming over gedrag op basis van Data

De bouwstenen van PBS Heb heldere verwachtingen (weet wat je wilt zien en horen). Leer deze verwachtingen aan (gebruik voorbeelden). Bekrachtig de verwachtingen. Minimaliseer de aandacht voor ongewenst gedrag (maak van een mug geen olifant). Heb heldere consequenties voor onacceptabel gedrag.

Successen! ……………. ………….. …………

SWPBS in de klas: Wat is ons doel? Een goed ingerichte klas met een effectief klassenmanagement; Duidelijke gedragsverwachtingen in de klas gekoppeld aan de schoolwaarden; Het systematisch aanleren van de gedragsverwachtingen in de klas; Pro actief handelen in de klas; Systematisch bekrachtigen van gewenst gedrag in de klas; Duidelijke consequenties bij ongewenst gedrag. Hoe willen we nu de volgende punten bereiken? Een belangrijk uitgangspunt hierbij is, dat wanneer we gedrag van leerlingen willen veranderen, het vaak nodig om ons eigen gedrag te veranderen. Het is aan ons om ervoor te zorgen dat duidelijk is wat ervan de leerlingen wordt verwacht. Ten eerste betekent dit dat we zorgen voor voorspelbaarheid door middel van een effectief klassenmanagement. Daarnaast stellen we gedragsverwachtingen op en leren deze ook in de klas, actief aan. Ons handelen is hiermee gericht op het voorkomen van ongewenst gedrag, dus proactief. Om te stimuleren dat het gewenste gedrag inslijt, wordt dit gedrag net als het schoolbrede niveau, systematisch positief bekrachtigd. Daarnaast zijn duidelijke consequenties op ongewenst gedrag van belang. Bij het geven van een consequentie leggen we de keuze bij de leerling: of hij stelt zijn gedrag bij of hij kiest voor de consequentie. Door de leerling een keuze te geven, leert hij om slim te kiezen. We gaan nu ieder voor zich een checklist klassenmanagement invullen voor je eigen klas. De checklist is bedoeld om in kaart te brengen welke onderdelen van de klassenorganisatie binnen jouw klas op orde zijn. In orde is een 1, nog niet helemaal in orde is 2 of helemaal niet is een 3. Als je vindt dat er voor sommige onderdelen schoolbreed afspraken er al liggen, dan zet je een kruisje in die kolom en als je vindt dat er voor dat onderdeel een schoolbrede afspraak er moet komen, dan zet je daar een kruisje. Als je vindt dat er geen schoolbrede afspraak over moet komen, vul je die kolom niet in. Ga maar aan de slag.

Effectieve interventies in de klas Een relatie hebben: ken je leerlingen! Minimaal één persoonlijk moment per dag; Humor; Hints voor gewenst gedrag; Herhaalde instructie; Keuzes bieden; De mogelijkheid geven ‘het gezicht te redden’; Re-teachen van gedrag; Maatjeswerk; Instructietijd voor aanleren gedrag creëert lestijd! Er zijn allerlei onderzoeken gedaan naar effectief leerkrachtgedrag. Onder andere door Marzano. Vier fundamentele strategieën met aantoonbaar positieve invloed op gedrag van leerling in de groep: Bij elk van de 4 strategieën blijkt gedrag te verbeteren. 1. Regels en routines: 28% minder storend gedrag wanneer leerkrachten werken aan heldere regels en andere verwachtingen. 2. Omgaan met ordeverstorend gedrag: effectief gebruiken van positief reageren, belonen en straffen. Preventieve maatregelen en erkenning van behoeften van leerlingen hebben 32% effect op vermindering van ordeverstorend gedrag. 3. Relatie leerling-leerkracht: wederzijds respect en contact tussen lkr. leerl.: 31 % vermindering storend gedrag. 4. Mentale instelling leerkracht: alertheid ontwikkelen; voortdurend weten wat er gebeurt in je groep. Daarbij bewust controle houden over eigen gedachten en gevoelens en reactie op storend gedrag van leerlingen: 40% vermindering storend gedrag. Hieruit blijkt dat een relatie hebben met je leerlingen waardoor wederzijds respect ontstaat, dit geeft 31 % vermindering van ongewenst gedrag. Deze relatie kun je opbouwen door minimaal 1 persoonlijk moment per dag te creëren. Humor speelt dan een rol. Biedt het kind een beheerste veilige en vertrouwde omgeving. (zet ook wat persoonlijke dingen in de klas, wanneer kinderen jou beter leren kennen, zullen er minder problemen met discipline zijn. Niet verbale hints: Hierbij kan je denken aan een attentie signaal, maar ook aan hand bewegingen (??), lichaamshoudingen en dergelijke. Je moet wel goed nadenken over de signalen en deze uitleggen aan de kinderen en wat er van hun wordt verwacht wanneer de leerkracht de hint geeft. Keuzes bieden ( uit oz rapport Onderwijsraad, blz 40!!!: leraren geven meer mogelijkheden aan leerlingen om te reageren op vragen) Re teachen van gedrag: als er een groepje zich nog niet aan de gedragsregels kan houden, dan opnieuw les in goed gedrag Maatjeswerk: coöperatief leren zorgt voor sterke verbetering van de onderwijstaken.

Hoe willen we dat bereiken? Duidelijke gedragsverwachtingen in de klas gekoppeld aan de schoolwaarden Visualisering van de gedragsverwachtingen Het systematisch aanleren van de gedragsverwachtingen in de klas Systematisch bekrachtigen van gewenst gedrag in de klas Pro-actief handelen Duidelijke consequenties bij ongewenst gedrag © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

Wat doen we al op het gebied van klassenmanagement? Dia aanvullen met punten van de checklist klassenmanagement © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

Waar willen we nog aan werken? Dia aanvullen met punten van de checklist klassenmanagement © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

Klasseninrichting/ organisatie Belangrijke elementen: Alle leerlingen zijn makkelijk bereikbaar Er is overzicht over alle leerlingen Leerlingen die veel aandacht nodig hebben qua positieve bekrachtiging en feedback zijn goed te bereiken © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 15

organisatie (vervolg) Klasseninrichting/ organisatie (vervolg) Voor de leerlingen is duidelijk welk gedrag per onderwijssituatie verwacht wordt De gedragsverwachtingen zijn duidelijk zichtbaar in de klas De instructietafel heeft een strategische plek De leerkracht heeft een eigen werkplek © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

Actiepunt klasseninrichting Kies een kaart die bij je past Schrijf je naam en adres erop Schrijf op waar je de komende tijd aan wilt werken “Ik ga werken aan…..” Noteer wanneer je dit bereikt wilt hebben. © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 17

Brainstorm: klassenorganisatie Vaste stilwerkplekken in iedere groep? Groepjes, rijen, kinderen alleen? Groepsorganisatie: Leerkrachtafhankelijk of schoolbrede afspraak? Discussie in groepjes van 3-6 personen Noteer gezamenlijke ideeën op de flap © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 18

Wat zijn effectieve gedragsverwachtingen? Roept U maar! Roept u maar! © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 19

Kenmerken van effectieve gedragsverwachtingen Concreet (Beschreven in termen van waarneembaar gedrag) Duidelijk en eenduidig (alle leerlingen weten precies wat er van hen wordt verwacht) Positief , kort en bondig geformuleerd In de actieve vorm geformuleerd (loop rustig) Matrix met gedragsverwachtingen maken zie groene boek © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

Visualisatie opdracht: Wat wil je zien, wat wil je horen In drietallen: aan de slag met de matrix gedragsverwachtingen in je klas © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 21

Hoe nu verder met de klassenmatrix? Het PBS team verzamelt alle matrixen en zet dit uit in een doorgaande lijn van groep 1 t/m groep 8. In een teamvergadering wordt de matrix besproken en vastgesteld.

Visualiseren van de gedragsverwachtingen in de klas? Elke groep een eigen systeem van visualiseren of het schoolbrede systeem uitbreiden in de klas? Welke gedragsverwachtingen worden visueel gemaakt en hangen in de klas? (denk aan verschillende onderwijssituaties/ activiteiten) Hoe gaan wij dit doen? © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 24

Les goed gedrag in de klas Leer de verwachting aan in de betreffende situatie (Bijv. gedragsverwachtingen voor de kring aanleren in de kring) Laat alle gedragsverwachtingen in de voorbespreking, bij de uitvoering en bij de nabespreking van het rollenspel terugkomen Zorg ervoor dat alle gedragsverwachtingen minimaal een keer goed zijn voorgedaan en eindig altijd met een goed voorbeeld; Geef als leerkracht zelf het ‘foute’ voorbeeld; laat de leerling dit niet doen Koppel bij de nabespreking de gedragsverwachtingen met een ‘waarom’-vraag aan de basiswaarden. (bijv. Waarom is het goed om je schrift in de nakijkbak in te leveren? Dat is verantwoordelijk. Zo raken we geen schriften kwijt en blijven de spullen netjes) © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 25

Positief bekrachtigen gewenst gedrag in de klas Doel: Goed gedrag van de leerlingen bevorderen Ongewenst gedrag laten afnemen Het zelfvertrouwen van de leerlingen vergroten Een positieve sfeer in de klas scheppen Samenwerking bevorderen Duidelijk maken wat jouw verwachtingen zijn © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 26

Om dagelijks aan te denken…... De aandachtsemmer © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 27

Bekrachtigen en belonen Positief bekrachtigen Compliment Bevestigen (‘ik zie dat jij aan het werk bent’) Gebaar Stempel of sticker Belonen Beloningskaartje ‘You never know when you get a surprise’ © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

Kosteloze beloningen Het zelf geven van een les; De laatste tien minuten van de les naar muziek luisteren; Groepsspel kiezen tijdens gymnastiek; Huiswerkvrije les; In de pauze met stoepkrijt op het plein tekenen; Met vriendje op de gang werken. Op de stoel van de leerkracht zitten; Als eerste in de rij mogen staan; Een activiteit/spel doen; Meer tijd op de computer; Met een groene pen mogen schrijven; Enige tijd iets voor jezelf doen; Je knuffel meenemen en op je tafel zetten. Leerlingen kunnen voor het laten zien van gewenst gedrag dus beloond worden met een beloningskaartje. Deze beloningskaartjes kunnen zij inwisselen voor een privilege. Op deze dia staan een aantal voorbeelden van privileges, die niets kosten. Daarnaast is het belangrijk dat beloningen niet te veel onderwijs vergen! Denk dus denk aan zaken die je anders ook zou doen.

Een systeem van bekrachtiging in de klas Noteer op flappen: Hoe bekrachtig ik op dit moment gedrag in de klas? Hoe kunnen we het schoolbrede systeem integreren in de klas? Wat levert het op als we meer uniform werken? © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 30

Proactief reactief Proactieve handelingen zijn gericht op het voorkomen van ongewenst gedrag Reactieve handelingen zijn gericht op het ombuigen van ongewenst gedrag © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 31

Opdracht: Een moment van reflectie…. In tweetallen de 4 scenario's bespreken Noteer proactieve oplossingen 15 minuten © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 32

proactieve handelingen SWPBS: proactieve handelingen Formuleren van eenduidige gedragsverwachtingen Actief aanleren van gedragsverwachtingen Bekrachtigen en belonen van gewenst gedrag (aandachtsemmer) Hanteren van een beloningssysteem © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

Lunchpauze © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

Proactief handelen: aandacht vragen Gebruik een hoorbaar aandachtsignaal Gebruik steeds hetzelfde eenvoudige verbale signaal: “Even jullie aandacht, alsjeblieft” Begin de les als iedereen zijn aandacht erbij heeft Schenk direct aandacht aan leerlingen die opletten Let erop dat de leerlingen tijdens al je aanwijzingen blijven opletten © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 35

Een signaal om op te letten Oefenen met de hele klas Trainen als het lang duurt voordat hele klas stil is: spelvorm Als één leerling niet goed reageert; apart gesprekje, extra oefenen individueel en bekrachtigen © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 36

Les in goed gedrag: aandachtssignaal 1. Goede voorbeeld 2. Foute voorbeeld 3. Goede voorbeeld 4. Leerlingen oefenen Gewenst gedrag bij het signaal: Leerling stopt waar hij/zij mee bezig is Kijkt naar de leerkracht Luistert naar de leerkracht © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 37

Opdracht: Welk signaal? Welk signaal gebruik ik in verschillende situaties? Formulier aandachtsignaal © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 38

Interventies bij ongewenst gedrag Negeren Aandacht van de groep vragen De reactieprocedure © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 39

Actief negeren Onuitgesproken boodschap: ‘Ik geef jou alleen aandacht als je de juiste dingen doet.’ Negeer nooit: de eerste keer dat een bepaald gedrag zich voordoet als er meerdere leerlingen bij betrokken zijn als een leerling zichzelf of anderen pijn doet © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 40

Actief negeren Bedenk wat het gewenste gedrag is Kijk welke leerlingen dit gedrag wel laten zien Geef een compliment aan minstens 3 leerlingen die het gedrag laten zien Wacht en observeer minimaal 10 seconden Hou de leerling met het ongewenste gedrag in de gaten: complimenteer iedere stap in de goede richting © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)

De reactieprocedure Stap 1: Vraag de leerling naar de gedragsverwachting. “Wesley, wat is ook alweer de afspraak in de klas over de toon waarop je praat?’’ Stap 2a: Vertel de leerling wat de gedragsverwachting is en vertel de leerling wat hij nu moet doen. “Wesley, in de klas praten we op een rustige toon. Praat nu op een rustige toon alsjeblieft”. Stap 2b: Loop weg en wacht 10 seconden. Stap 3: Benoem het ongewenste gedrag, benoem de afspraak en geef een keuze. ”Wesley, ik hoor dat je schreeuwt. De afspraak is dat je op een zachte toon praat in de klas. Of blijf binnen in de pauze of praat nu op zachte toon. Wat is je keuze?” Stap 4a: Benoem de consequentie die volgt. “Oké, dan blijf je in de pauze binnen”. Stap 4b: Loop weg. Zoals we gezien hebben is het soms handig om de reactieprocedure toe te passen. Hier volgen nog even de stappen van deze procedure. De trainer doet de stappen voor.

Brainstorm Consequenties op gedrag In groepen van 3-4: 15 minuten Bedenk welke consequenties passend bij concreet ongewenst gedrag jullie in je klas gebruiken/ willen gebruiken Denk ook aan de schoolbrede afspraken over consequenties op gedrag Het gedragsteam bekijkt alles en komt tot een eenduidig voorstel/ plan © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 43

Motivatiesystemen Het concentratiespel. Het spel met de groen/rood kaart. Signaalspel ??? Welke tekst hierbij doen?? Het concentratiespel staat wel uitgelegd op dia’s. Het spel met de groen/roodkaart nog niet.

Het waarom van het concentratiespel Langere tijd taakgericht werken is een bepalende factor voor leerprestaties Leerlingen leren om afleiding te negeren heeft zorgt ervoor dat: bekrachtiging van aandacht trekken wordt voorkomen leerlingen beter aan het werk blijven leerlingen zich na onrust weer snel op hun werk kunnen richten escalatie van gevaarlijk gedrag wordt voorkomen © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 45

Het concentratiespel Maak een schema waarin je een streeftijd noteert Vertel je leerlingen dat je hen wilt leren hoe ze zich moeten concentreren, ook als ze door kleine dingen afgeleid worden Vertel de spelregels Doe voor wat je leerlingen moeten doen en wat ze niet moeten doen Kies activiteiten die ze alleen kunnen doen © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 46

Het concentratiespel (vervolg) Oefen eerst even Zorg dat je de enige in de klas bent die probeert de leerlingen af te leiden Richt je alleen op leerlingen die het goed doen Als er een paar leerlingen zijn die zich laten afleiden, probeer het later nog een keer Zet de tijd in het schema Als leerlingen de klas afleiden, doe het spel dan minstens vijf keer voor niets voordat je het een keer echt speelt © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 47

To do: Definitieve klassenmatrix maken en kopie inleveren bij PBS-team voor …. Uitwerken hoe leerlingen bij gedragsverwachtingen in de klas betrekken Plan een week waarin jullie allemaal de motivatiespelen inzetten: - concentratie spel in week … - signaalspel in week … - het spel met de groen/rood kaart … Oefen in je klas met het actief negeren in het kader van minimaliseren van de aandacht voor ongewenst gedrag Maken van de lessen in goed gedrag in de klas (verdelen) PBS-team: hoe concreet taalgebruik vasthouden? –afspraken Menu van consequenties maken voor in de klas (gekoppeld aan schoolbreed). Bekrachtigingsysteem voor in de klas uitwerken

Wees niet bang om langzaam voorwaarts te gaan, wees alleen bang om stil te staan. (Chinese wijsheid) © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011) 49

Tot slot ‘Je hoeft geen ander mens te worden, om dingen eens anders aan te pakken’ © Picapedia/Yorneo/PI Research, versie 1.0 (juni 2011)