Oratie prof.dr. Elbert Dijkgraaf Bewijzen beleid baat

2 Inleiding Baat bewijzen beleid?  Uitdagingen vragen om beleid  Nieuw beleid wordt argwanend bezien  Politiek proces voedt argwaan  Wetenschap kan voor- en nadelen in kaart brengen

3 Inleiding  Vragen:  hoe reageren op nieuwe uitdagingen?  wat leren van andere landen of sectoren?  hoe doelen te bereiken tegen laagst mogelijk kosten?  hoe beleid evalueren, voorkomen langdurig slecht beleid?  Essentie leerstoel: gebruiken ervaringen uit praktijk om te analyseren wat effecten overheidsbeleid zijn  Oratie: illustratie aan de hand van concrete casus

4 Noodzaak verandering energiegebruik Figuur 1. CO 2 -emissies Nederland fossiele brandstoffen in Mton 1 e Wereldoorlog 2 e Wereldoorlog 1 e Oliecrisis 2 e Oliecrisis Beurskrach

5 Noodzaak verandering energiegebruik Figuur 2. CO 2 -emissies China fossiele brandstoffen in Mton

6 Noodzaak verandering energiegebruik Figuur 3. CO 2 -emissies OESO-24 fossiele brandstoffen in Mton

7 Noodzaak verandering energiegebruik Figuur 4. CO 2 -emissies 4 EU landen fossiele brandstoffen (index)

8 Noodzaak verandering energiegebruik  IPCC: “Emissies van broeikasgassen op of boven het huidige niveau zullen verdere opwarming veroorzaken waardoor veranderingen in het klimaatsysteem gedurende de 21 e eeuw zeer waarschijnlijk groter zijn dan de geobserveerde veranderingen in de 20 e eeuw.”  Reductie nodig van 80 tot 95%  Veel redenen voor verminderen fossiele brandstoffen  Wat is effect van beleid?

9 Ingezette beleidsinstrumenten  Gedrag van consumenten en producten kan onder andere beïnvloed worden door:  belastingen  subsidies  regelgeving  convenanten  Van belang:  effectiviteit  efficiëntie  herverdeling  Nu centraal: effectiviteit met focus op convenanten

10 Ingezette beleidsinstrumenten  Convenanten: overeenkomst waarbij gebruikers van energie zich vrijwillig committeren aan het bereiken van doelen  Vragen:  prikkel om trendbreuk te realiseren?  laten overheden zich misleiden bij onderhandelingen?  is verificatie prestaties belangrijk?  alleen effectief bij dreiging van andere instrumenten?  Hoofdvragen:  effectief vergeleken met andere instrumenten?  effectiviteit afhankelijk van vormgeving?

11 Theorie convenanten  Effectieve convenanten mogelijk bij voldoende dreiging  Maar: dan juist superioriteit overige instrumenten?  Initiatief overheid verhoogt oppositie, beperkt effectiviteit  Spillovers zijn mogelijk  Finale beoordeling kan alleen empirisch plaatsvinden

12 Empirie convenanten Energiegebruik Business as usual TOTO Realisatie E BA E RE E CF E C0 Alternatief instrument T RE Tijd Start van convenant Effect Figuur 5. Meten effectiviteit beleid

13 Empirie convenanten  Minimumeisen:  econometrische analyse  correctie voor business-as-usual  uitsplitsing effecten instrumenten  Geen Nederlandse studie voldoet aan eisen  Veel buitenlandse studies voldoen evenmin  Slechts 6 studies geïdentificeerd die wel voldoen  Conclusies:  weinig bewijs effectiviteit  bij duidelijke dreiging effectiviteit mogelijk groter

14 Analyse: methodologie en data  Te verklaren variabelen:  energiegebruik  CO 2 -emissies  aandeel hernieuwbare energie  Methodologie:  statistische vergelijking variabelen in tijd en tussen landen  betere score als bepaald instrument toegepast wordt?  Data beschikbaar van 24 OESO landen,  Diverse niveaus: land, sector, elektriciteitssector  Analyse mogelijk door verschillen tussen landen en in tijd

15 Analyse: methodologie en data Figuur 6. Aantal (sub)convenanten energie in OESO landen 2006

16 Analyse: methodologie en data Figuur 7. Instrumenten energie in OESO landen Aantal convenanten en wetten, index energieprijs Subsidie in dollar per eenheid (toe)

17 Analyse: methodologie en data  Econometrische analyse geeft correctie voor:  business-as-usual, autonome technologische vooruitgang  andere verschillen: bijv. klimaat, bevolkingsdichtheid  Methodologie maakt bepalen mogelijk van:  effectiviteit convenanten  effectiviteit ten opzichte van andere instrumenten  Voordeel: meenemen van onderlinge samenhang Voorbeeld: - Energie-intensiteit = a C Convenanten + a B Belastingen + a S Subsidies + a R Regelgeving + f (tijd, overige exogenen) - Test 1: a C < 0 - Test 2: a C < min (a B, a S, a R )

18 Analyse: methodologie en data  Convenanten:  moeilijk meetbaar door diversiteit  verschillende methoden ongewogen subconvenanten objectieve weging subjectieve weging  toets of type telling uitmaakt voor conclusies  toets of type convenant uitmaakt voor conclusies  Overige beleidsvariabelen: belastingen, subsidies, regelgeving  Onzekerheid: veel gevoeligheidsanalyses

19 De feiten

20 Resultaten Tabel 1. Effecten beleidsinstrumenten op energie-intensiteit 0-0,1%00Subsidies (+10%) -1,4%-0,5%-0,3%-0,5%Belastingen (+10%) 000-0,4%Regelgeving (+1) 0-4,7%00Convenanten (+1) OverigTransportIndustrieTotaal Noot: 0 betekent insignificant effect

21 Resultaten Figuur 8. Percentage significante effecten beleidsinstrumenten

22 Conclusies energiebeleid  Weinig of geen bewijs voor effectiviteit convenanten  Toch al 20 jaar kern van beleid, ook voor toekomst  Einde van convenanten?  Weinig kans op trendbreuk energiegebruik  Belastingen meest effectief  Bij gebruik convenanten probeer effectiviteit te vergroten door vormgeving

23 Onderzoeksgebied  Empirische economie van de publieke sector  Brede scope: onderwijs, zorg, afval, energie, water  Uitdagingen:  meetbaar maken van wat moeilijk meetbaar lijkt  reguleringspakketten  korte termijn versus lange termijn  Bewijzen beleid baat:  voorkomen langdurig ineffectief beleid  aanbevelingen voor beter onderbouwd beleid  Nodig: betere data, meer evaluaties

Dankwoord