voorblad Overheid & Verbrede landbouw: fopspeen of reddingsboei Gert van der Bijl - Raad voor het Landelijk Gebied Anders ondernemen in de groene ruimte VAB 9 december 2008

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 “Verbreders hebben in de toekomst een grotere kans dan schaalvergroters” eens / oneens?

‘Bij de huidige afname van zekerheden is verbreding voor de meeste bedrijven een goede manier om risico’s te verminderen’ eens / oneens?

Overheid en verbrede landbouw: fopspeen of reddingsboei? 1. Inleiding 2. Waar hebben we het eigenlijk over? 3. Omvang en ontwikkelingen verbrede landbouw 4. LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw 5. Publieke diensten (natuur, water, landschap) 6. Slotopmerkingen Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december 2008

2. Waar hebben we het eigenlijk over? Verdieping Het verhogen van de toegevoegde waarde door eigen producten te verwerken en te verkopen (bijv.: verwerken, streekproducten of huisverkoop) Verbreding Het realiseren van andere activiteiten naast de reguliere, landbouwkundige activiteiten (bijv.: zorg, recreatie, educatie, waterberging en energieproductie).

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 a.Private goederen & diensten: recreatie, zorg, educatie, loonwerk, stalling, energie b.Publieke diensten: natuur, landschap, waterbeheer 2. Waar hebben we het eigenlijk over?

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december 2008 Twee typen verbreders (onderzoek WUR): 1. Rationele verbreders: richten zich in eerste plaats op landbouwproductie, hebben niet ambitie om verbreding even succesvol als agrarische tak te laten zijn (vooral agrarisch natuurbeheer) 2. Geïnspireerde verbreders kiezen verbreding vanuit eigen visie en strategie (vooral zorg en recreatie) Agrariër of Partner? 2. Waar hebben we het eigenlijk over?

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 Strategie melkveehouders West Nederland (LEI, 2001) Groeiers:30% (groei / schaalvergroting centraal in visie & strategie) Rationele verbreders:50% (in eerste plaats landbouwproductie, niet per se groei / verbreding als ‘t daarin past) Geïnspireerde verbreders:20% (verbreding centraal in visie & strategie) 2. Waar hebben we het eigenlijk over?

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 Totale omzet: ruim € 500 mln. (vgl.: omzet primaire landbouw: € 22 mrd.: 2% van omzet) schattingen lopen zeer uiteen!! Stijgers: zorg en natuurbeheer Dalers: productbewerking, huisverkoop, recreatie en stalling 3. Omvang en ontwikkelingen

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december 2008 Aantal bedrijven Omzet ( x € mln.) Loonwerk > 150 Natuur – en landschapsbeheer Huisverkoop Product- Bewerking (m.n. zelfkazen) (alleen zuivel) Windmolens

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december Omvang en ontwikkelingen Aantal bedrijven Omzet ( x € mln.) Recreatie (dag- + verblijf-) –60 Zorg Streekproducten Stalling Agrarische kinderopvang 25 3

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december 2008 Ontwikkeling Zorglandbouw 2003:370 bedrijven 2007:600 bedrijven, omzet € 40 mln. Potentie:1000 – 1500 bedrijven, omzet € 280 mln. 3. Omvang en ontwikkelingen

3 Omvang en ontwikkeling Marktperspectief zorgboerderijen (onderzoek St. Green Valley): in 10 jaar van 88 -> 1012 bedrijven verschillen: N: werklozen / Z: senioren / W: verslaafden + burn-out omzetgroei : 15% / in Noord Holland: 38% (Landzijde) / helft omzet bij 15% bedrijven omzet € 50 mln: 0,3% van zorgomzet in NL sleutelfactoren: marketing en positionering markt, samenwerking met overheid en zorgpartijen

3 Omvang en ontwikkeling RECREATIE EN TOERISME Omzet toerisme NL € 36 mrd (landbouw: 22 mrd / recreatie bij boer: € 50 mln) Nederlanders maken per jaar 1 miljard dagtochten, waarvan 26 mln naar platteland In andere Europese landen: agrotoerisme hoogwaardiger en professioneler RECRON: overheid moet stoppen met stimuleren agrotoerisme: slecht voor economie

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december 2008 Groeiperspectief bij: oRecreatie oStreekproducten oAgrarische kinderopvang oEducatie (nog heel klein: omzet € 1mln) oNatuur- en landschapsbeheer 3. Omvang en ontwikkelingen

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 Nota Kiezen voor Landbouw (2005) Verbrede landbouw kan zorgen voor goed contact met samenleving en bijdrage leveren aan leefbaar platteland Potentie in sommige delen van het land groot Opgaven: 1.Marktontwikkeling 2.Belevingswaarde toevoegen aan product 3.Professionalisering en bundeling aanbod 4. LNV-beleid

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december 2008 oApril 2006: Motie Tweede Kamer met vraag om via task force knelpunten bij overheid weg te nemen oMinister Veerman wilde lead bij private partijen oStuurgroep onder voorzitterschap Ronald van der Zijl, oud- directievoorzitter Efteling 4. LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 Vier doelen: 1.Inspelen op marktvraag 2.Ruimte bieden (o.a. wegnemen belemmeringen) 3.Versterken ondernemerschap 4.Meer en beter toegankelijke kennis Streven omzetverdubbeling in 4 jaar: van € 0,6 mrd. naar € 1,2 mrd / jr. (5% omzet landbouw) 4. LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december 2008 oVooral gericht op ontwikkeling robuuste ketens en netwerkstructuren oVeel discussie over ketenomkering: ‘individuele creatievelingen’ vs. ‘franchise-gedachte’ 4. LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december LNV beleid Netwerk Waardewerken

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december 2008 Houtskoolschets GLB minister Verburg Directe ondersteuning – op termijn - ombouwen naar: a. Beloning van instandhouding basiskwaliteit in maatschappelijk waardevolle gebieden (bijv. delen van Nationale Landschappen / Natura 2000) b. Extra betalingen voor maatschappelijke prestaties en groen- blauwe diensten.. 5. Publieke diensten

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB -9 december 2008 Publieke diensten (natuur, water, landschap) Enerzijds: oforse opgaven in sommige gebieden (bijv. rond KRW, Natura 2000) oalom steun voor vergoeding agrariërs voor publieke diensten / koppelen ondersteuning aan maatschappelijke diensten 5. Publieke diensten

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 Publieke diensten (natuur) Anderzijds: oVeel boeren willen stoppen met SAN (lichte weidevogelpakket verdwijnt, papierwinkel) oMinder belangstelling voor natuurbeheer bij hogere prijzen en verruiming melkquota 5. Publieke diensten

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 Inkomenstoeslagen EU(Pijler 1)€ 850 mln / jr nagenoeg zonder tegenprestatie: boer hoeft er geen kosten voor te maken! Inkomsten agrariërs uit natuurbeheer € 60 mln / jr. Pijler 2 (totaal)€ 70 mln / jr. Catalogus Groenblauwe Diensten ? 5. Publieke diensten

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 Voorbeelden: -gemeente Hardenberg en provincie Overijssel trekken € uit voor behoud bomen en houtwallen door 11 boeren (augustus 2008) -gemeente Midden Delfland heeft Groenfonds in het leven geroepen voor openhouden groene ruimte met budget van € / jr 5. Publieke diensten

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december De Catalogus groenblauwe diensten is een overzicht van vergoedingen die overheden in Nederland mogen geven aan grondeigenaren die een groenblauwe dienst leveren. Deze diensten kunnen gaan over natuur en landschap, cultuurhistorie, recreatie of waterbeheer. 5. Publieke diensten

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december Verbreding: kansen maar geen gouden bergen. Totale omzet nu 2%, toekomst: 5%? 2.Perspectief vooral bij zorg, recreatie, streekproducten en wellicht natuur & landschap. 3.Veel te verbeteren en vooral te professionaliseren (bijv. ketenontwikkeling) 4.Voor sommigen bedrijven en in sommige gebieden kan verbreding van groot belang zijn. Maar ook bij forse groei blijft (macro-)economische betekenis beperkt. 6. SLOT

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december Overheid ondersteunt verbreding, maar heeft geen voorkeur. Groei verbrede landbouw is geen doel van de overheid, maar van ondernemers. 6. Dat ligt anders bij collectieve goederen: natuur, water, landschap. Overheid als klant. 6. SLOT

Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 FOPSPEEN of REDDINGSBOEI? Hebben verbreders betere toekomstkansen dan schaalvergroters? Voor sommigen reddingsboei, mits.. 6. SLOT