Door het bos de bomen zien … België / Brussel institutioneel Guy Devroede

1. Situering België is op 40 jaar tijd geëvolueerd van een unitaire staat tot een federale staat. Een evolutie die in 1970 is ingezet met de eerste staatshervorming. Waarom deze metamorfose ? 1) Besturen was in het unitaire systeem niet altijd even gemakkelijk. Tegenover een maatregel voor Vlaanderen stond dikwijls (en het moest dikwijls) een evenredige maatregel voor Wallonië – en omgekeerd – de zogenaamde wafelijzerpolitiek. Dit kostte veel geld en kwam het bestuur niet altijd ten goede. Door de staatshervorming beslissen Vlaanderen en Wallonië - en Brussel - zelf voor hun eigen bevolking/regio. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

1. Situering 2) Vlaanderen en Wallonië streefden naar een zekere zelfstandigheid en daar is de nieuwe staatsstructuur het gevolg van. De twee bevolkingsgroepen hadden/hebben evenwel een andere kijk op de zelfstandigheid die ze nastreefden/nastreven. Hier ligt ook de verklaring voor de ingewikkeldheid van de nieuwe structuur. Vlamingen wilden culturele zelfstandigheid (taalstrijd als oorsprong) voor alle Vlamingen – ook die in Brussel. Vlamingen leggen dus de klemtoon op de persoonsgebonden materies = DE GEMEENSCHAP (= bevolkingsgroepen binnen een grondgebied) Wallonië wilde beslissingsmacht over de economische aspecten (om hun regio er terug bovenop te krijgen). Voor hen zijn de grondgebonden materies het belangrijkste = HET GEWEST (= een stuk Belgisch grondgebied) Guy Devroede België / Brussel institutioneel

1. Situering Wat Brussel betreft wilden de Vlamingen de band met de Vlaamse Brusselaars behouden : dus Brussel geen volledig afzonderlijk gewest. De Franstalige Brusselaars wilden dan weer niets met Vlaanderen te maken hebben. Bovendien dienden er in Brussel heel wat evenwichten gezocht te worden. Dat verklaart waarom het in Brussel nog ingewikkelder en ondoorzichtelijker is dan elders. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

2. Stappen in de staatshervorming 1) 1970: invoering van de fundamenten – de cultuurraden (Nederlandse) van de culturele autonomie vier taalgebieden: Nederlandse, Franse, Duitse en het tweetalige gebied Brussel Hoofdstad drie (cultuur)gemeenschappen: Nederlandse, Franse en Duitse van de sociaal-economische regionalisering: drie gewesten: Vlaamse, Waalse en Brusselse Hoofdstedelijk Gewest Vanwege de onenigheid rond de afbakening van het grondgebied van het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest wordt de praktische uitvoering van de sociaal-economische regionalisering de facto uitgesteld, voor het Vlaamse en het Waalse gewest tot 1980, voor het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest tot 1989. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

2. Stappen in de staatshervorming Brussel bleef binnen de grenzen van de 19 gemeenten, die samen de Brusselse agglomeratie vormden met een rechtstreeks verkozen raad. Deze nam een aantal opdrachten van de Brusselse gemeenten over. (o.m. ophalen huisvuil, openbaar vervoer, hulpdiensten, reinigingsdiensten, …) Bij de derde staatshervorming (1988) worden de bevoegdheden overgedragen aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Samen met de oprichting van de agglomeratie werden rond Brussel vijf federaties van gemeenten opgericht (die na enkele jaren werden afgeschaft). Binnen Brussel kregen wij ook de oprichting van de cultuurcommissies: de Nederlandse, de Franse en de Verenigde Cultuurcommissie (deze laatste heeft nooit gewerkt). Zij kregen elk van hun gemeenschap de middelen om een eigen cultuur/onderwijsbeleid uit te bouwen. De leden van de cultuurcommissies werden door hun respectieve taalgroep verkozen. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

2. Stappen in de staatshervorming Centraal stonden een aantal mechanismen voor de beveiliging van de minderheden: - de bijzondere meerderheid (tweederde van alle parlementsleden en de helft van elke taalgroep) - de alarmbel (tijdelijk opschorten van wetsontwerpen) - de grondwettelijke taalpariteit binnen de ministerraad - de bescherming van de ideologische minderheden in de eigen regio. De financiering gebeurde via dotaties. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

2. Stappen in de staatshervorming 2) 1980: met de bijzondere wet op de staatshervorming worden voor de gemeenschappen en de gewesten (behalve Brussel) parlementen en regeringen opgericht. (de Vlaamse Raad, de Waalse Gewestraad, de Franse gemeenschapsraad) De gemeenschappen worden nu ook grotendeels bevoegd voor persoonsgebonden materies: gezondheidszorg en bijstand aan personen. De gewesten - het Vlaamse en het Waalse ( want het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest wordt in de praktijk niet opgericht) worden bevoegd voor ruimtelijke ordening, leefmilieu, huisvesting, gewestelijk economisch beleid, werkgelegenheid, watervoorziening, en - gedeeltelijk - voor het toezicht op de gemeenten. Zij krijgen ook het beheer over de waterleidings- en huisvestingsmaatschappijen. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

2. Stappen in de staatshervorming Het bleef wachten op een oplossing voor Brussel - de grenzen van Brussel bleven een discussiepunt - In Brussel bleef alles bij het oude. Centraal staat de oprichting van het Arbitragehof, dat in mogelijke conflicten tussen de gemeenschappen en gewesten onderling of tussen de nationale overheid en de gemeenschappen/gewesten als scheidsrechter moet optreden. Voor de financiering wordt aan de dotaties een regionaal aandeel in de nationale belastingen (de “ristorno’s”) toegevoegd. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

2. Stappen in de staatshervorming 3) 1988: de verwezenlijkingen van de vorige twee staatshervormingen worden organisatorisch verder uitgebouwd: grote delen van het nationale bevoegdheidspakket worden overgedragen aan: de gemeenschappen: het onderwijs en een belangrijk deel van het welzijnswerk de gewesten: openbare werken, de nationale economische sectoren, grote delen van het milieubeleid, delen van het wetenschappelijk onderzoek en het volledige toezicht op de lokale besturen. De gewestvorming wordt nu ook ingevuld voor Brussel, dat een eigen, rechtstreeks verkozen parlement krijgt, een eigen regering en een Vlaamse Gemeenschapscommissie, een Franse Gemeenschapscommissie en een Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. De Vlaamse Brusselaars krijgen gewaarborgde rechten in de nieuwe instellingen. Meer armslag voor het Arbitragehof: ook individuele burgers. Voor de financiering krijgen de gewesten nu ook de mogelijkheid om zelf belastingen te heffen. De dotaties staan in verhouding tot de opbrengst van de personenbelasting. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

2. Stappen in de staatshervorming 4) 1993: rechtstreekse verkiezing van de regionale parlementen en ombouw van het federale tweekamerstelsel. (Sint-Michielsakkoorden) Aan Vlaamse zijde wordt duidelijk geopteerd voor een onverbrekelijke eenheid tussen de Vlamingen in Brussel en in Vlaanderen. De feitelijke fusie tussen Vlaamse Gemeenschap en Vlaams Gewest blijft behouden. Aan Franstalige kant wordt de mogelijkheid geschapen om bevoegdheden van de Franse Gemeenschap te laten overgaan naar het Waalse Gewest enerzijds en naar de Franse Gemeenschapscommissie anderzijds. De provincie Brabant wordt gesplitst in twee nieuwe provincies: Vlaams-Brabant en Waals-Brabant. De 19 Brusselse gemeenten maken van geen van beide deel uit. De provinciale bevoegdheden/instellingen worden toegekend aan de Brusselse instellingen. De gewesten krijgen een ruime bevoegdheid op het gebied van de buitenlandse politiek. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

2. Stappen in de staatshervorming 5) 2001: diversiteit van maatregelen die ingaan op verschillende data: Lambermont- en Lombardakkoorden. Uitbreiding van de bevoegdheden van de gewesten en de gemeenschappen: landbouw en zeevisserij afzet en uitvoerbeleid Ontwikkelingssamenwerking controle op de verkiezingsuitgaven en op de regeringsmededelingen en de aanvullende financiering van de politieke partijen. Guy Devroede België / Brussel institutioneel

2. Stappen in de staatshervorming Brusselse instellingen: Betere vertegenwoordiging van de Nederlandstaligen: op het niveau van het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest (17 van de 89) op het niveau van de Vlaamse Gemeenschapscommissie 17 ( +5 –intussen vernietigd door het arbitragehof) op het niveau van de gemeente (schepen of OCMW-voorzitter) Opheffing van dubbele mandaten: lid van de regering/raad lid van de Vlaamse Raad en het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest. Rechtstreekse verkiezingen van de 6 Brusselaars in de Vlaamse Raad Financiering: De herfinanciering van de gemeenschappen (bijkomende BTW-ontvangsten) Uitbreiding van de fiscale bevoegdheden van de gewesten (vb. Kijk- en Luistergeld). Guy Devroede België / Brussel institutioneel

3. België tot de eerste staatshervorming (1970) Wetgevende macht Staatshoofd Uitvoerende macht Kamer Parlement Staatshoofd Regering Senaat Wetgevende macht Uitvoerende macht Provincies Provincieraad Bestendige deputatie Wetgevende macht Uitvoerende macht Gemeenten College van Burgemeester en schepenen Gemeenteraad Guy Devroede België / Brussel institutioneel

4. Structuur van de gewesten en de gemeenschappen Federaal niveau Brussels Hoofdstedelijk Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest Gewesten Gemeenschappen Vlaamse Franse Duitse VGC COCOF GEM.GEM.COM. Provinciaal niveau Gemeentelijk niveau Guy Devroede België / Brussel institutioneel

5. België - huidige situatie Brussel tot 1995 Parlement Staatshoofd Regering Gewesten en Gemeenschappen Parlement(en) Regering(en) Provincies Vl. Gem. Com Fr. Gem. Com Gem. Gem. Com sinds 1989 Gemeenten Guy Devroede België / Brussel institutioneel

Gewesten en Gemeenschappen 6. Brussel na 1995 Parlement Staatshoofd Regering Gewesten en Gemeenschappen Parlement(en) Regering(en) Vl. Gem. Com Fr. Gem. Com Gem. Gem. Com sinds 1989 Gemeenten Guy Devroede België / Brussel institutioneel

7. De Brusselse structuren tot 13/06/2004 (Gewest en Gemeenschapscommissie) 2 VL 1 VL 2 FR 2 FR 1 VOORZITTER BRUSSELSE REGERING BRUSSELSE HOOFDSTEDELIJKE RAAD 11+3 64+5 Taalgroep (raad) VGC Ordonnanties + verordeningen College v/d VGC 3 + 1 5 + 1 11 + 3 64 + 5 Verordeningen + decreten Vlaamse regering Ver. Verg. v/d GGC 75 + 8 VOORZITTER 2 + 2 Ver. College Guy Devroede België / Brussel institutioneel

8. De Brusselse structuren vanaf 13/06/2004 (Gewest en Gemeenschapscommissie) 2 VL 1 VL 2 FR 2 FR 1 VOORZITTER BRUSSELSE REGERING BRUSSELSE HOOFDSTEDELIJKE RAAD 89 17 + 72 Ordonnanties + verordeningen Taalgroep (raad) VGC College v/d VGC Verordeningen + decreten 3 + 1 5 + 1 17 72 Ordonnanties + verordeningen verordeningen Vlaamse regering Ver. Verg. v/d GGC 17 + 72 VOORZITTER 2 + 2 Ver. College Guy Devroede België / Brussel institutioneel

9. De toekomst Splitsing BRUSSEL-HALLE-VILVOORDE een evidentie van het gekozen systeem Het ontstaan van een BRUSSELSE GEMEENSCHAP Verliezen de Waalse regionalisten aan invloed ? FEDERALISME - CONFEDERALISME - SPLITSING Guy Devroede België / Brussel institutioneel

Het Federale niveau KAMER SENAAT FEDERALE REGERING 40 rechtsreeks verkozenen 25N + 15F 21 gemeenschapssenatoren 10N + 10F + 1D 150 rechtsreeks verkozenen kiezen samen 10 gecoöpteerden 6N +4F Totaal 71 + koningskinderen FEDERALE REGERING Maximum 15 ministers en staatssecretarissen Guy Devroede België / Brussel institutioneel

Het Federale België en zijn parlementen (na de eerste rechtstreekse verkiezing) FRANSE GEMEENSCHAPS-RAAD DUITSTALIGE GEMEENSCHAPS-RAAD VLAAMSE RAAD WAALSE GEWESTRAAD 124 94 75 25 118 rechtstreeks verkozenen 6 Vlamingen uit Brussel (rechtstreeks verkozen) 75 rechtstreeks verkozenen 19 Franstaligen uit Brussel (via verkiezingen BHR) 75 rechtstreeks verkozenen 25 rechtstreeks verkozenen FRANSE GEMEENSCHAPS-REGERING Maximum 4 ministers WAALSE REGERING Maximum 7 ministers DUITSTALIGE GEMEENSCHAPS-REGERING 3 ministers VLAAMSE REGERING Maximum 11 ministers Guy Devroede België / Brussel institutioneel