Wijzigingsbesluit bodemenergie-systemen (WBBE) Nicole Hardon (Bodem+)

Wat zijn bodemenergiesystemen? open systemen, ofwel WKO systemen Ontrekken grondwater Groot invloedsgebied Watervergunning provincie Gesloten systemen, ofwel bodemwarmtewisselaars Onttrekken geen grondwater Beperkt invloedsgebied Meerdere lussen (boringen) in bodem Worden meestal verticaal geplaatst, maar ook horizontaal mogelijk NIEUW: bevoegd gezag= gemeente 3 april 2017 2

Definitie gesloten bodemenergiesysteem “installatie waarmee, zonder grondwater te onttrekken, gebruik wordt gemaakt van de bodem voor de levering van warmte of koude ten behoeve van de verwarming of koeling van ruimten in bouwwerken, door middel van een gesloten circuit van leidingen, met inbegrip van: warmtepomp, circulatiepomp en evt. regeneratievoorziening”

Werking gesloten bodemenergiesysteem

Werking warmtepomp De warmtepomp onttrekt warmte aan de bodem en levert warmte op een bruikbare temperatuur aan klimaatsysteem van het gebouw. De warmteonttrekking (verdamper) en de warmteafgifte (condensor) maken deel uit van een koelmiddelkringloop in de warmtepomp. Onderdeel is ook de compressie van het koelmiddel met de compressor. De compressor wordt meestal elektrisch aangedreven enb vraagt relatief veel elektrisch vermogen. Voor verwarming werkt ie als een omgekeerde koelkast. Warmtepomp heeft eigen koudemiddel dat bij lage temperatuur verdampt.

Doel en reikwijdte WBBE Algemeen beschermingsniveau Gemeente kan geen aanvullende regels stellen (WBBE uitputtend bedoeld) Bijzonder beschermingsniveau Nadere regels met ander motief

Hoofdlijnen Wijzigingsbesluit Uniformering voorschriften Voor alle open systemen gelijk algemeen beschermingsniveau Verkorting procedures open systemen Aansluiten bij bouwprojecten OBM - en meldingplicht gesloten systemen Gelijk speelveld open en gesloten systemen Aanwijzen interferentiegebieden Beter ordenen ondergrond, potentie bodemenergie vergroten Certificering en erkenningsregeling Kwaliteitsborging Geen registratieverplichting van gesloten systemen door gemeente

Aanpassing 6 (7) bestaande AMvB’s Water besluit Abm Waterbesluit Activiteitenbesluit milieubeheer Besluit lozen buiten inrichtingen Besluit omgevingsrecht Besluit bodemkwaliteit Besluit lozen afvalwater huishoudens (Besluit hernieuwbare energie) Blbi Bbk Bhe Blah Bor 3 april 2017 8

Meldingplicht en OBM gesloten systemen Verplichte melding nieuwe systemen vanaf 1 juli 2013 Vrijwillige melding bestaande systemen bescherming tegen interferentie Gesloten systemen > 70 kW ( = inrichting) krijgen ook Omgevingsvergunning beperkte milieutoets (OBM) Alle gesloten systemen binnen interferentiegebied krijgen ook een OBM 3 april 2017

Aanwijzen interferentiegebieden door gemeente in verordening: alle gesloten systemen OBM-plichtig Uitwerking in beleidsregels Aanwijzen soms door provincie Afstemming gemeente en provincie Voorbeeld: Gemeente Zuidplas en Rotterdam 3 april 2017

Regels in Activiteitenbesluit milieubeheer Regels voor bodemenergiesystemen opgenomen in hoofdstuk 3 (§3.2.8) Art 1.1: definities Art 1.21a: melding Art 3.16h: lozen spoelwater op bodem Art 3.16i: lekkage Art 3.16j: temperatuur circulatievloeistof (+ maatwerk) Art 3.16k: energiebalans (+ maatwerk) Art 3.16l: energierendement Art 3. 16m: interferentie Art 3.16n: registratie Art 3.16o: werken volgens normdocument en erkenning Art 3.16p: buitengebruikstelling

Uniforme voorschriften Energiebalans Retourtemperatuur Interferentie Energierendement Monitoring Circulatievloeistof/lekkage Buitengebruikstelling oorspronkelijk eis: evenwicht tussen warmte en koude na motie Tweede Kamer: koudeoverschot toegestaan maatwerkvoorschriften mogelijk argumentatie vanuit doelmatig gebruik bodemenergie 3 april 2017 12

Uniforme voorschriften Gesloten systemen vloeistof: min. -3 0C & max. 30 0C maatwerk: > 30 0C mogelijk Energiebalans Retourtemperatuur Interferentie Energierendement Monitoring Circulatievloeistof/lekkage Buitengebruikstelling 3 april 2017 13

Uniforme voorschriften Negatieve interferentie met een eerder geplaatst systeem of open systeem is niet toegestaan Energiebalans Retourtemperatuur Interferentie Energierendement Monitoring Circulatievloeistof/lekkage Buitengebruikstelling 3 april 2017 14

Uniforme voorschriften Bij melding SPF opgeven, zoals blijkt uit schriftelijke verklaring installateur Als SPF in praktijk tegenvalt, kan onderzoek worden geëist In uiterste geval maatregelen afdwingen Regeling 22 augustus gepubliceerd Energiebalans Retourtemperatuur Interferentie Energierendement Monitoring Circulatievloeistof/lekkage Buitengebruikstelling Qw= geleverde warmte aan het gebouw Qk= geleverde koude ana het gebouw (MWh/jaar) E: door bodemenergiesysteem verbruikte elektriciteit (Wp, bronpomp, circulatiepomp, eventuele ventilatoren in regeneratievoorziening) G: het door het bodemenergie verbruikte gas E + G zal moeten wordne omgerekend, zie DWA rapport 3 april 2017 15

Uniforme voorschriften temperatuur circulatievloeistof hoeveelheid aan bodem toegevoegde warmte en koude jaarlijks behaalde energierendement (SPF) Uitzondering: gesloten systeem in afzonderlijke woning Energiebalans Retourtemperatuur Interferentie Energierendement Monitoring Circulatievloeistof/lekkage Buitengebruikstelling 3 april 2017 16

Gesloten bodemenergiesysteem en monitoring

Uniforme voorschriften bij vermoeden lekkage, vloeistof verwijderen druk meten bij buffer- tanks grote gesloten systemen verwaarloosbaar bodemrisico zorgplicht artikel 13 Wbb Energiebalans Retourtemperatuur Interferentie Energierendement Monitoring Circulatievloeistof/lekkage Buitengebruikstelling 3 april 2017 18

Uniforme voorschriften melden buitengebruikstelling systeem laten zitten circulatievloeistof eruit lussen opvullen met klei of ander ondoorlatend materiaal Energiebalans Retourtemperatuur Interferentie Energierendement Monitoring Circulatievloeistof/lekkage Buitengebruikstelling 3 april 2017 19

Certificering / erkenning bedrijven Ministeriële regeling 1 okt 2013 Overgangstermijn van 1 jaar Gebouwzijdig deel communicatieprotocollen BRL KBI 6000-21 (energiecentrale) communicatieprotocollen BRL SIKB 11000 (ondergrondse deel bodemenergie systeem) BRL SIKB 2100 (mechanisch boren) (geldt nu al) 3 april 2017 20

Kwaliteitsborging Bepaalde werkzaamheden tbv gesloten systemen mogen alleen door daartoe erkende bedrijven worden verricht: - Ontwerpen, installeren, beheren en onderhouden ondergronds deel - Ontwerpen, installeren en beheren bovengronds deel Erkenningen worden door Bodem+ (namens de Minister I&M) afgegeven www.bodemplus.nl > onderwerpen > erkenningen Besluit bodemkwaliteit

Lozingen bij gesloten systemen Het boorspoelwater dat vrijkomt bij de aanleg van gesloten systemen bevat vaak water met additieven (bentoniet, cellulosepolymeren) Bij deze lozingen komt beperkte hoeveelheid water vrij en zijn over het algemeen toegestaan (zorgplicht) De voorkeursroute is de lozing op vuilwaterriool of op de bodem (dijkjes). Voor lozingen op het oppervlaktewater is een vergunning van de waterbeheerder nodig. Het lozen in het schoonwaterriool is verboden. Handreiking te vinden via Handboek water

Organisatie Wie doet wat en afstemming RUD of gemeente Toetsen melding of vergunningaanvraag Registreren van systeem (in LGR) Lokaal beleid Interferentiegebieden Wabo regisseur Bouwinspecteur en -vergunningverlener OLO coördinator Kritische momenten Niet duidelijk waar taak ligt Melding naar handhaver Handhavingstrategie? 3 april 2017 23

Melding en vergunningaanvraag (OBM) Taken: Toets op volledigheid (BUM) Toets op locatie (OBM of ontheffing?) Toets op interferentie (HUM/BUM bijlage II) Toets op erkenningen installateur en boorbedrijf (www.bodemplus.nl) Registreren in LGR (niet verplicht wel raadzaam) Kritische momenten: Bouwaanvraag is GEEN melding Activiteitenbesluit Interferentiegebieden? Relatie met andere wetgeving Bijzonder beschermingsniveau (drinkwater, archeologie)

Aanleg bodemenergiesysteem Taken: Conform melding vergunning Warmtepomp / druktank en meters voor monitoring Zijn partijen erkend (www.bodemplus.nl) Kritische momenten: Vragen om melding wanneer werkzaamheden worden uitgevoerd (lief briefje) Afpersen lussen ILT handhaaft installateur, gemeente initiatiefnemer

Beheer bodemenergiesysteem Taken: Toetsen energierendement, energiebalans en retourtemperatuur op basis van registratie Vanaf 1-10-2014: werkzaamheden door erkend bedrijf Checken op lekkage Regels energiebesparing (Wm/Act. besluit) gelden onverkort Kritische momenten Hoe komt de registratie tot stand? Kan de beheerder dit zelf of zijn er afspraken met onderhoudsbedrijf? Toets Rendement aan melding; hoe stuur je bij (WKO-waar voor je geld) Verandering in gebruik (ISSO 39; communicatie protocollen) Onderhoudsplan aanwezig? Bijvullen circulatievloeistof (voorraad in jerrycans kan indicatie zijn)

Ontmanteling bodemenergiesysteem Taken: Circulatievloeistof uit systeem verwijderen (SIKB 11001); Afvullen met bentoniet of vergelijkbaar materiaal Melding Activiteitenbesluit (geen eindonderzoek verplicht) Kritische momenten: Controle/toezicht T&H - toezien dat circulatievloeistof wordt verwijderd - toezien dat bodemlussen niet worden verwijderd Verwijderen uit registratie systeem (LGR)

BUM en HUM als naslagwerk Handreiking gemeentelijke besluiten bodemenergiesystemen (BUM) en HandhavingsUitvoeringsMethode (HUM) voor gemeente én provincie Doel: uniformiteit van beoordeling, vergunningverlening en toezicht en handhaving te bevorderen Leidraad voor het beoordelen van vergunningaanvragen; ook specifieke onderwerpen als energiebalans en interferentie Controlepunten per fase + toelichting; handhavingstrategie per overtreding Bijlage 2: methode toetsen interferentie tussen kleine gesloten systemen www.sikb.nl - 3 april 2017 3 april 2017

Meer informatie Helpdesk Bodemplus www.bodemplus.nl Website www.allesoverbodemenergie.nl HUM en BUM www.sikb.nl 3 april 2017