OMGANG TUSSEN COMMISSARISSEN EN POLITICI Cursus GOOD GOVERNANCE Etienne Ys, 04-09-’09

INHOUD Voor- en tegenstanders van politiek op afstand Partijpolitieke belangen (vanuit eigen ervaring) Historische ontwikkeling corporate governance beleid op Curacao (laatste 17 jaar) Ontwerp Landsverordening Corporate Governance land NA Code Corporate Governance land NA

VOOR- EN TEGENSTANDERS VAN POLITIEK OP AFSTAND

Gangbare doctrine Politiek geeft algemene kaders aan Ontwikkelt een verantwoordingsprocedure en stuurt op resultaat Strategie-ontwikkeling en bedrijfsvoering in handen van de directie Een deskundige toezicht- en adviesfunctie Deskundige toezicht en controle op normen en tarieven (regulatory board) Resultaat: optimaal product/dienst, lage kosten, maximale winst

Voorstanders van deze gedachte Politiek is te druk om zich met de bedrijfsvoering te bemoeien Heeft geen verstand van ‘business’ Bestuurt vanuit sociaal maatschappelijke bril en ondermijnt het zakelijk aspect Risico voor te veel partijpolitieke inmenging, integriteit in gevaar

Tegenstanders van deze gedachte Politiek wordt altijd aangesproken, dus moet zich met dagelijkse bedrijfsvoering kunnen bemoeien Politiek is er juist voor om ‘patrimonio nashonal’ te bewaken, beschermen tegen commercieel belang van individuen ONV’s dienen het collectief sociaal maatschappelijk (en dus geen commercieel) belang ONV’s passen niet in een verzakelijkte sfeer

Wat denkt u? ?

PARTIJPOLITIEKE BELANGEN

Partijpolitieke belangen Politiek geeft niet graag macht uit handen Directe participatie van politieke partijen in de RvC/bestuur, vergroot invloed Politieke partijen oefenen indirect invloed uit op belangrijke beslissingen binnen een ONV zoals benoemingen, werving personeel, aanbestedingen, e.d. Politiek doet aan ledenbinding dmv het vergeven van posities Sommige ONV’s kopen fundraisingkaartjes van politieke partijen Commissarissen en direkteuren die onderpresteren, zijn gebaat bij afwezigheid corp gov structuur

Gaarne uw mening Hoe kunnen partijpolitieke invloeden (indien niet gewenst) in ONV’s en OST’s beperkt worden?

HISTORISCHE ONTWIKKELING CORPORATE GOVERNANCE IN CURACAO

Notitie Eilandelijk NV-beleid Deze notitie is van augustus 1993, beleidscommissie ONVS en OSTS (1993-’95) Basis: Nieuw Beleid 1992 Doel: - verzakelijking relatie met ONVS - (gedeeltelijk) privatiseren van bep ONVS

Notitie Eilandelijk NV-beleid Regels voor AVA/overheid: formuleert beleidsdoeleinden licht periodiek ONVS door brengt alle ONVS onder in een holding gaat met bepaalde ONVS concessie-overeenkomst aan mbt kwaliteit product/dienst en prijsvaststelling

Notitie Eilandelijk NV-beleid Een professionele RvC: benoemd ogv profielschets vaste aftredingsrooster uitsluiting gezagdragers draagt direkteur voor en bepaalt zijn salaris fiatteert benoeming hoog personeel en grote financiele beslissingen De direkteur: - concretiseert beleid - rapporteert periodiek

Beleidsuitgangspunten ONV’s Notitie van maart 1995, cie Alexander Nadere uitwerking van notitie Eilandelijke NV-beleid, augustus 1993 Benadrukken scheiding van beleid en uitvoering Loskoppelen gedeputeerde en president commissaris Afwikkeling schulden tussen overheid en ONVS op zakelijke gronden Oprichting College van Advies ONVS

Paper on privatization & regulatory policy Papers van april 1998, door adviesgroep verzakelijking en privatisering (1997), mbv Prof Ramanadham Overweging tot privatisering: - bevordering marktwerking - verbetering kwaliteit en verlaging kosten - gedeeltelijke privatisering dmv verkoop deelbelang, behoud golden share of aangaan management/leasecontract

Paper on privatization & regulatory policy Regulering indien privatisering niet wenselijk is: opstarten van een regulatory commission langere termijn, regulatory board formuleert criteria voor prijsbepaling en kwaliteit promoveert marktwerking waar mogelijk prestatie-overeenkomsten tussen ONVS en overheid instelling van een consumer council

Adviesraad Verzakelijking Opgericht in 2000 en vernieuwd in 2002 Permanente ondersteuning van EGC mbt ONV-beleid en in voorkomende gevallen optreden namens overheid Coordineert projecten zoals het inhalen van jaarrekeningen, instellen van incidentele onderzoeken, etc.

STIP Opgericht in 2000 Meeste aandelen overgedragen aan STIP Taak: STIP is belast met de voorbereiding van privatisering Bevoegdheden: ter zake van besluiten ihkv voorbereiding van privatisering, zekere autonomie Voor het overige, voorafgaand toestemming van EGC Geprivatiseerd/strategisch partner o.a. Giro, WTC, Luchthaven en Aqualectra (gedeeltelijk)

Cie CG Overheidsentiteiten Cie Alexander, de Windt en Palm stellen voor in 2005: - oprichting stichting cg voor toezicht op en afdwingen van naleving cg-regels - een cg code - relatieconvenanten met vennootschapsorganen ter naleving van cg-regels - auditcie bij RvC - RvC/RvT-model voor OSTS - beheers-/zorgcontracten met OSTS

Algehele conclusie Toepassing cg-regels weinig succesvol Succes is geboekt op oa: - privatisering cq aangaan strategisch partnerschap - zorgcontracten met OSTen - profielschets RvC - inhalen jaarrekeningen Beleid gefaald op: - privatiseringsbeleid niet volledig doorgevoerd - geen regulator opgericht

Algehele conclusie geen (onafhankelijke ) stichting cg opgericht Geen daadwerkelijke implementatie v corp gov regels binnen ONV’s/OST’s ad hoc bemoeienis van politiek met bedrijfsvoering en benoemingen direktie wordt niet aangesproken op resultaat geen loskoppeling gedeputeerde/pres RvC benoeming commissarissen uit partijgelederen zonder profielschets

ONTWERP LANDSVERORDENING CORPORATE GOVERNANCE LAND NA

Basis Politiek overleg 22-01-’08, art. 32 Besluit Tijdelijk Financieel Toezicht NACM (AmvRB, dec ‘08), art. 28 ontwerp Rijkswet Financieel Toezicht Doelstelling: Garanderen van behoorlijk bestuur en goed ondernemerschap De afspraak omvat het ontwerpen v/ regelgeving inzake ONV’s/OST’s voor NA, Cur, SXM, ihb mbt: procedures voor de vervreemding en verkrijging van deelnemingen; richtlijnen voor het dividendbeleid; procedures en eisen rond de benoeming en het ontslag van bestuurders (incl commissarissen).

Basis De afspraak omvat het ontwerpen v/ regelgeving inzake ONV’s/OST’s, ihb mbt (vervolg): de regelgeving op deze terreinen dient te voldoen aan internationale aanvaarde normen; tussen NL enerzijds en resp. NA, Cur en SXM anderzijds, dient overeenstemming te bestaan over de inhoud v/d regelgeving (voor NA en Cur is er inmiddels overeenstemming, voor SXM nog niet); sanctie bij achterwege blijven van regelgeving: mogelijke AmvRB door RMR;

Basis Regelgeving ontworpen door eilanden beslaat een breder terrein op corp gov gebied de ontwerpen Lvo/Evo Corp gov voor NA resp Cur, dienen alsnog in de Staten/ER te worden aangenomen voor SXM is de wetgeving in mei 2009 in de ER aangenomen Voor BES geldt Besluit Tijdelijk Financieel Toezicht BES (AmvRB, nov 2007), regelende: deelnemen in/oprichten van ONV’s/OST’s, kan alleen met voorafgaande toestemming v/ Cft benoemingen v/ bestuurders kan alleen met voorafgaande toestemming v/h Cft

Basis Voor BES geldt Besluit Tijdelijk Financieel Toezicht BES (AmvRB, nov 2007), regelende (vervolg): ambtenaren en politieke ambtsdragers mogen geen bestuurders zijn vervreemding v/ aandelen kan alleen met goedkeuring v/h Cft het Cft kan dwingende voorschriften geven a/ bestuurders mbt een div beleid, benoeming, ontslag, salaris bestuurders jaarrekeningen worden uiterlijk 6 maanden na boekjaar a/ Cft gestuurd Voorts ligt er een corp gov code in conceptvorm klaar voor Bon (waarschijnlijk tzt ook geldig voor EUX en Saba)

Ontwerp LvO Handelingsinstructie regelt handelings-/gedragsinstructies a/d overheid tav toepassing Lvo/cgc binnen de ONV’s/OST’s igv doorslaggevende invloed (bijv. meerderheid aandelen), is de handelingsinstructie een resultaatsverplichting. In andere gevallen (b.v. minderheidsbelang, reeds bestaande aandeelhoudersovk) een inspanningsverplichting bevat geen regels tbv de rechtspersoonlijke verhoudingen binnen e/ ONV/OST. Boek 2 BW blijft intact sanctie bij niet naleving v/d lvo: vernietigbaarheid, onrechtmatige overheidsdaad, strafbaar ex art 372 bis, politieke afrekening

Welke vennootschappen? alle NV’s waarin de overheid geheel of gedeeltelijk aandelen heeft alle NV’s waarin de overheid d.t.k.v. een derde (rechtspersoon, holdingmij, stichting, adm. kantoor, natuurlijke persoon) aandelen houdt alle ST’s waarvan de statuten door de overheid kunnen worden gewijzigd danwel waarin een of meerdere bestuurders kunnen worden benoemd Geldt niet voor ST’s waarmee de overheid louter een subsidierelatie heeft (denk a/ schoolbesturen) Geldt niet voor bij wet ingestelde rechtspersonen (SVB, UNA)

Code Corp Gov verplichting ccg bij LB vast te stellen en te onderhouden de code dient continu te voldoen a/ internationale normen van goed en transparent bestuur a/d code hebben ten grondslag gelegen, code Tabaksblat en Sarbanes-Oxley Act, alsmede getoetst a/d OECD Corporate Governance Principles Overheid (minister) is belast met afdwingen (voor zover mogelijk) v/d naleving a/d code vermelding v/d naleving v/d code i/h jaarverslag v/d ONV/OST uitgangspunt is “comply or explain”

Code Corp Gov Code tabaksblat De code geldt (sinds 2003) voor NLse beursgenoteerde bedrijven met een balanstotaal boven de 500 milj Euro Verankering v/d code in boek II art. 391 lid 5 v/h Burgerlijk Wetboek Melding in het jaarverslag is wettelijk verplicht. De accountant controleert deze verklaring Monitoringscie corp gov code (voorzitter drs. Streppel) om 1. actualiteit en bruikbaarheid te bevorderen en 2. de naleving te bewaken Stelt strakke eisen aan one tier system

Code Corp Gov Sarbanes-Oxley act Ook genoemd: Public Company Accounting Reform and Investor Protection Act of 2002 Geintroduceerd a.g.v. schandalen inzake o.a. Enron, Tyco International, Adelphia, Peregrine Systems and WorldCom Geldig vanaf 2002 voor alle “beursgenoteerde” maatschappijen (public companies) Overkoepelende “public company accounting oversight board” met toezicht-, advies- en zelfs disciplinerende taken

Adviseur Corp Gov e/ deskundige organisatie wordt aangewezen om de minister te adviseren op hetzij verzoek hetzij ambtshalve danwel wanneer de lvo dit eist (bv bij dividend-, benoemingsbeleid, ontslag, vervreemding en aanschaf v/ deelnemingen, het onderhouden v/d code, etc.) het Land heeft vooralsnog SOAB als de Adviseur aangewezen (Cur richt daartoe een stichting BTNO op) adviezen v/d Adviseur zijn openbaar (behoudens gevallen in de LOB) schriftelijke reacties v/d minister op de adviezen zijn ook openbaar

Adviseur Corp Gov bij adviezen inzake dividenbeleid, vervreemding en aanschaf v/ deelnemingen, benoeming en ontslag bestuurders, is de minister verplicht schriftelijk te reageren i.g.v. afwijking

Verslaglegging, dividendbeleid, verkrijging en vervreemding van aandelen Verplichting om te bewerkstelligen dat binnen de ONV/OST: de naleving v/d cgc in het jaarverslag wordt opgenomen Het dividend wordt vastgesteld rekening houdende met een adequate vermogenstructuur (EV/VV) en e/ redelijke vergoeding voor de aandeelhouder bij verkrijging of vervreemding v/ aandelen wordt getoetst of het in strijd is met h/ algemeen belang

Profielschets, benoeming en ontslag bestuurders profielschetsen en benoemingsprocedures worden getoetst a/d code benoeming v/e bestuurder wordt getoetst a/d statuten, de vastgestelde procedures en profielschetsen, en de code bij een voorgenomen ontslag v/e bestuurder wordt getoetst a/d de toepasselijke regelgeving, de code, de statuten en naar redelijkheid v/ die beslissing

Inwerkingtreding Lvo treedt inwerking een (1) dag na afkondiging ONV’s/OST’s dienen op dat moment reeds te voldoen a/d wetgeving e/d code Uitzonderingsgevallen (gehoord de Adviseur) aanpassing statuten binnen 6 maanden na afkondiging Land heeft wetgeving en code reeds geintroduceerd als beleid

DE CODE CORPORATE GOVERNANCE LAND NA

Uitgangspunten Geldt voor alle ONV’s/OST’s zoals hierboven beschreven Bevat principes en concrete bepalingen inzake good corp gov Is een aanvulling op de algemene beginselen corp gov Comply or explain-methode. Geen vrijbrief om af te wijken Statuten moeten waarnodig te worden aangepast om deze code van toepassing te verklaren Het bestuur (naleving) en de RvC (toezicht) zijn verantwoordelijk voor de toepassing v/d ccg

Raad van Commissarissen-model bij OST’s Uitgangspunt bij stichtingsstructuur is het Raad van Commissarissen-model (ook Raad van Toezicht) Bestaat uit: Een Raad van Bestuur met zelfstandige bestuursbevoegdheid Een Raad van Commissarissen met een toezicht- en adviesfunctie, alsmede belast met benoeming en ontslag van bestuurders en goedkeuren van ingrijpende beslissingen Statuten OST’s dienen conform te worden aangepast

RvC, bijzondere bepalingen De code beschrijft de taken en bevoegdheden v/d RvC. Enkele bijzondere bepalingen worden hierna genoemd De RvC is verplicht om tenminste 2X per jaar het eigen functioneren en die van het bestuur (incl. afzonderlijke commissarissen en bestuurders) te bespreken. De RvC maakt daarvan melding in het jaarverslag In het jaarverslag wordt een verslag v/d RvC opgenomen, waarin diens naleving v/d code wordt beschreven, incl oordeel accountant RvC stelt profielschets op, en wordt door AVA vastgesteld. Profielschets is openbaar

RvC, bijzondere bepalingen Familieleden zijn uitgesloten v/ lidmaatschap RvC Minimaal een (1) lid RvC, financieel deskundige Een auditcommissie is verplicht i.g.v. tenminste 5 RvC-leden Een ex-directielid mag geen RvC-lid zijn binnen 3 jaar na aftreden en nimmer RvC-voorzitter zijn Politieke gezagsdragers mogen geen lid zijn v/d RvC Een RvC-lid mag maximaal 2X benoemd worden Een lid mag maximaal 5 commissariaten hebben

De Raad van Bestuur De code beschrijft de taken en bevoegdheden v/h bestuur. Enkele bijzondere bepalingen worden hierna genoemd Het bestuur formuleert schriftelijk ondernemingsdoelstellingen, strategie en algemeen beleid In het jaarverslag wordt een verslag v/d RvB opgenomen, waarin diens naleving v/d code wordt beschreven, incl oordeel accountant Politieke gezagsdragers mogen geen bestuurders zijn Bestuur vergadert met RvC minimaal 1X per kwartaal Het bestuur rapporteert a/d RvC binnen een maand na elk kwartaal schriftelijk over de (financiele) gang van zaken binnen het bedrijf

De Raad van Bestuur Salaris bestuursleden wordt vastgesteld door RvC, binnen de kaders v/d AvA De RvC voert jaarlijks een functionerings- en beoordelingsgesprek met het bestuur Maximale vergoeding bij onvrijwillig ontslag bedraagt ten hoogste het jaarsalaris De toelichting v/d jaarrekening maakt melding v/d structuur en hoogte v/d individuele salarissen “toko den toko” is verboden

De Algemene Vergadering van Aandeelhouders De code beschrijft de taken en bevoegdheden v/h bestuur. Enkele bijzondere bepalingen worden hierna genoemd Goedkeuring besluiten bestuur mbt belangrijke wijziging v identiteit of karakter ONV/OST Verplichte behandeling in AvA: vervreemding aandelen in de ONV, werving en vervreemding deelnemingen v/d ONV/OST AvA spreekt zich duidelijk uit over gevoerd beleid/toezicht v/h bestuur/RvC

Overgangsregeling Zittende bestuurders en commissarissen (incl. ministers/gedeputeerden) blijven aan tot einde benoemingsperiode/zittingsduur

Checklist Enkele documentatie/afspraken/acties die gereed moeten zijn bij inwerkingtreding: Training/voorlichting RvB, RvC, relevante personeel Aanpassing statuten Opstellen RvB- en RvC-reglement Vergaderfrequenties RvC schriftelijk vaststellen (minimaal 4X pj) Opstelling beleids- en jaarplan RvB, goedkeuring door RvC RvB rapporteert schriftelijk financieel minimaal 4X per jaar Pre-advies mbt jaarrekening a/ AvA

Checklist Enkele documentatie/afspraken/acties die gereed moeten zijn bij inwerkingtreding: Voor 1 okt, bespreken strategie (RvC) Opnemen in jaarverslag, hoofd- en nevenfuncties commissarissen Auditcie vergadert minimaal 2X pj Vergaderfrequentie tussen RvC en RvB vastleggen (minimaal 4X pj) Beoordeling externe accountant door auditcie (minmaal 1X per 4 jaar) RvC vergadert minimaal 1X pj met externe accountant

Tot slot Boek II NBW, en Lvo Corp Gov, stellen nu hoge eisen aan kwaliteit bestuurders en leden RvC Dienen participatie van bestuurders en leden v/ RvC’s a/e cursus zoals deze, verplicht te worden gesteld? Hebben de overheden de bestuurders en leden RvC’s voldoende voorbereid? Wat voor rol dienen de bestuurders en leden RvC’s te spelen bij de inwerkingtreding v/d Lvo en Evo corp gov? Moet de wet ook gelden voor bij wet ingestelde rechtspersonen? Dienen commissarissen aan te blijven bij bestuurswisseling?

UITWERKING TAAKOPDRACHT

Uitwerking taakopdracht V1. Onderworpenheid Aqualectra en dochters aan lvo cg A1. STIP (meerderheidsaandhouder AH) is stichting ex art. 1g lvo cg AH is vennootschap ex art. 1h lvo cg AH heeft 49% in CUC. Ook CUC is een vennootschap ex art 1h. AD, AP, AMU, AKUMEPE (dochters 100% AH) zijn vennootschappen ex art. 1h GEUS en Bottling (dochters 100% resp. AD en AMU) zijn vennootschappen ex art. 1h

Uitwerking taakopdracht V2. Toetsen artt. 7 t/m 12 Statuten aan lvo en cgc A2. art. 7, Bestuur: Datum indiening + behandeling beleidsplan. Goedkeuring en vaststelling door RvC en AVA Politieke gezagsdragers geen directielid Bestuursreglement opstellen Jaarplanning van vergaderdata Kwartaalrapportages aan RvC Bezoldiging bestuur door RvC, binnen kaders AVA Bepaalde kaders mbt bezoldiging

Uitwerking taakopdracht Opnemen persoonlijke bezoldiging in jaarrekening Functionerings- en beoordelingsgesprekken met directie Regeling mbt tot persoonlijke voordelen en tegenstrijdig belang bestuurders Verantwoording gevoerde cgc-beleid in jaarverslag Art. 8, RvC Keurt beleid directie Politieke gezagsdragers geen commissaris Familieleden geen lid van RvC Beperking benoeming ex-bestuurders RvC stelt profielschets op en AVA stelt het vast

Uitwerking taakopdracht Minimaal 1 lid financieel expert Reglement voor RvC Beschrijving onafhankelijkheid commissaris Auditcie bij meer dan 5 leden Rooster van aftreden vastgesteld door AVA Jaarplanning van vergaderdata Eenmaal per jaar eigen beoordeling RvC en leden Regeling mbt tot persoonlijke voordelen en tegenstrijdig belang Opnemen persoonlijke bezoldiging in jaarrekening Persoonlijke bezoldiging niet afhankelijk van bedrijfsresultaat

Uitwerking taakopdracht Verantwoording gevoerde cgc-beleid in jaarverslag Artt. 9 t/m 12, AVA Regeling v/e minimum aantal agendapunten Periodieke beoordeling commisarissen en directieleden V3. Verslaglegging cg A3. Alleen directie legt verslag, RvC niet Niet duidelijk waaraan getoetst wordt

Uitwerking taakopdracht V4. Winstbestemming A4. Balansnormering: Adekwate verhouding EV – VV Juiste balans KVV – LVV Balansnormering verschilt per bedrijf Zwaar industrieel, meer EV Vuistregel: EV 30/40%, VV 70/60% Aqualectra: EV 39%, VV 61%

Uitwerking taakopdracht Voldoende rentabiliteit: voldoende omzet ter dekking van kosten, financiele lasten, belastingen, instandhouding vermogen, een redelijke return on investment Er zijn zakelijke rentabiliteitsafspraken gemaakt tussen Marubeni en Aqualectra (roi 8%) Winst na bel 27 miljoen, roi 8,5 %. Lijkt te voldoen aan de lvo.

EINDE PRESENTATIE