17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag McONDERWIJS IN VLAANDEREN Jef Verhoeven Centrum voor Onderwijssociologie KU Leuven Geert Kelchtermans Centrum voor Onderwijsbeleid en -vernieuwing KU Leuven

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Is McOnderwijs een werkelijkheid of slechts een (kwade) droom? De UVRM zegt in art. 26: 1. “Een ieder heeft recht op onderwijs; het onderwijs zal kosteloos zijn, althans wat het lager en basisonderwijs betreft. Het lager onderwijs zal verplicht zijn. Ambachtsonderwijs en beroepsopleiding zullen algemeen beschikbaar worden gesteld. Hoger onderwijs zal openstaan voor een ieder die daartoe de begaafdheid bezit.

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Wereldwijd is er echter geld tekort om overal basisonderwijs te verschaffen (16% van wereldbevolking is ongeletterd) -Arme landen moeten universiteiten sluiten -Privé universiteiten worden opgericht (oa Portugal, Thailand, Costa Rica) -Internationale studenten in 2000: 1,8 miljoen Schatting voor 2025: 7,2 miljoen -Opbrengst voor de USA (in 2000) $11 miljard en in Australië AUS$ 4.2 miljard -Australië verwacht een groei van het inkomen uit internationale studenten tot AUS$ 38 miljard in Accrediteringsprobleem -Formalisering van wetenschappelijk onderzoek

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Onderzoeksvragen 1. Met welk conceptueel kader kunnen de internationalisering en commercialisering van het hoger onderwijs beschreven en geanalyseerd worden, zodat ze voor beleidsvoering (zowel op het niveau van het hoger onderwijs als beleidsdomein als op het niveau van de instellingen) vatbaar worden? 2. Wat zijn de evoluties en voorstellen op het internationale vlak?

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Hoe zien het Vlaamse beleid en de Vlaamse instellingen voor hoger onderwijs de internationalisering en commercialisering van het hoger onderwijs en de verhouding daarvan met kwaliteit, democratisering, professionaliteit, …? 4. Welke initiatieven worden in Vlaanderen reeds genomen die op deze thema’s betrekking hebben?

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Methode Vragen 1 en 2: literatuurstudie Vragen 3 en 4: -diepte-interviews (17) van beleidsverantwoordelijken: ambtenaren, beleidsverantwoordelijken, adviesorganen, drukkings- en belangengroepen - casestudy’s van 1 universiteit en 2 hogescholen - publicaties en diepte-interviews van 23 beleidsvoerders en docenten

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Hoger Onderwijs in een veranderende omgeving Globalisering Neo-liberale kennissamenleving Internationalisering Commercialisering

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Geglobaliseerde samenleving Globalisering: ‘het verspreid geraken over de wereld’ -Economisch/Politiek/Cultureel/Technologisch -Van bovenuit en van onderuit bepaald -Twee problemen: - Hoe moeten curricula aangepast worden, welke nieuwe onderzoeksvelden moeten er geopend worden,…? - organisatie en beleid van de HOI

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Neo-liberale samenleving - the state has to create “an appropriate market” by providing the conditions, laws and institutions needed for a good functioning of the market (M. Olssen) -burger is “manipuleerbaar” mens, bereid om zich te verantwoorden voor de staat; -deregulering en privatisering (HO als privé goed; GATS)

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Internationalisering “Internationalisation of higher education is the process of integrating an international/intercultural dimension into teaching, research and service functions of the institutions”. (J. Knight) 4 aandachtspunten: - activity approach - competency approach - cultural approach - process/strategic approach

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Commercialisering Commercialisering/Education of the Market « het proces van integratie van een commerciële dimensie in het onderwijs, het onderzoek en de dienstverlening van de instellingen voor hoger onderwijs” Market for education/Educational market (oa GATS) “Educational opportunities delivered by markets, i.e. not provided, largely funded or largely regulated by government, with supply-side liberated and the price mechanism in place” (Tooley)

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag To: Subject: [SPAM?] Need a Diploma? You Need a Better Degree, and we can Help!.. haul began recursion drown hayes invasive obliterate billings impressive finch baronial wake grid system transect ideologue delimitation logan GET YOUR UNIVERSITY DIPLOMA Do you want a prosperous future, increased earning power more money and the respect of all? Ca ll t hi s numbe r : (24 h ou rs ) There are no required tests, classes, books, or interviews! Get a Bachelors, Masters, MBA, and Doctorate (PhD) diploma! Receive the benefits and admiration that comes with a diploma! No one is turned down! C al l T o d a y ( 7 d ay s a w ee k ) Confidentiality assured!

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Beleidsscheppende en beleidsbeïnvloedende actoren op het internationale, nationale, institutionele en het gemeenschapsniveau

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Gevolgen en uitdagingen voor HOI

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Coördinatie van het hoger onderwijs

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Bestaat er in Vlaanderen een vrije markt voor hoger onderwijs?

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Vrijheden van de onderwijsverstrekkers 1.Vrijheid van toegang Theoretisch wel Maar: Onderscheid geregistreerde/ambthalve geregistreerde instellingen Erkenningscommissie Hoger Onderwijsregister

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Vrijheid om de inhoud van het product te bepalen Ja voor onderwijs, maar… -Aantal studiepunten zijn voorgeschreven -Kwaliteitsbewaking -Accreditatie -Taalvoorschriften Ja voor onderzoek, maar… -men moet wel het geld vinden

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Vrijheid bij het gebruik van de beschikbare middelen Ja voor middelen voor onderwijs, maar…. -aandeel van budget voor personeel is bepaald -promotiemogelijkheden zijn bepaald -personeelsrangen zijn bepaald -studieduur bepaald -wedde is bepaald -gebruik van inschrijvingsgeld Ja voor middelen voor onderzoek, maar… -onderzoeksgeld kan enkel besteed worden voor bepaald soort onderzoek -voorschriften voor personeel

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Vrijheid om de prijs te bepalen Ja, maar binnen bepaalde grenzen Wel vrije prijsbepaling voor aanvullende studies en voor geregistreerde instellingen

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Vrijheden van de onderwijsverbruikers 1.Vrijheid om de onderwijsverstrekker te kiezen Ja (voor een deel van studenten soms met behulp van studiebeurzen), maar… -voor bepaalde studiedomeinen is er een toegangsexamen -sommige vormen van HO zijn sterk sociaal bepaald -bepaalde beroepen vragen zware investering 2. Vrijheid om het product te kiezen Ja, maar… -toegangsexamens, alle instellingen bieden niet alle opleidingen, opleiding in buitenland kan (onder bepaalde voorwaarden)..

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Adequate informatie over prijzen en kwaliteit Ja, maar… -zijn studenten voldoende geïnformeerd over kwaliteit van opleidingen, tewerkstellingskansen etc.? 4. Direct betaalde en kostendekkende prijzen Neen Ja voor aanvullende opleidingen (maar niet steeds kostendekkend)

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Conclusie - Geen volledig vrije markt, maar toch handelt men als op markt -Het is geen volledig vrije markt omdat ambtshalve geregistreerde HOI worden gesubsidieerd, terwijl de geregistreerde instellingen hun geld moeten zoeken bij de cliënten of elders. -Marktwerking is er wel -bij output financiering (cfr doctoraten en nieuwe voorstellen voor financiering) -coryfeeëntoeslag; aantrekken van toponderzoekers -reclame van HOI -Vlaamse HOI verkopen onderwijs in buitenland

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Hoe kijken beleidsvoerders aan tegen commercialisering van het hoger onderwijs? De meeste respondenten zien commercialisering van het hoger onderwijs als de evolutie naar het aanbieden van hoger onderwijs als een commercieel product: -het toenemende belang van de intellectuele eigendomsregeling; -het aanhalen van de band tussen hoger onderwijs en de privé- sector; -de introductie van private organisatiestructuren in de HOI; - het verkopen van onderwijs en onderzoek en de opkomst van een commerciële hogeronderwijsmarkt.

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag De drijfveren voor commercialisering worden vooral financieel genoemd, maar hebben daarom niet noodzakelijk met winstbejag te maken. Instellingen voor hoger onderwijs dienen naar nieuwe bronnen van inkomsten te zoeken, zoals - het stimuleren van onderzoek met economische finaliteit - het aanhalen van de banden met de bedrijfswereld Respondenten, die het dichtst betrokken zijn bij de praktijk van de HOI zelf, stellen dat de HOI niet anders kunnen dan meer marktelementen op te nemen in hun structuur en werking

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Marktwerking heeft vlg. sommigen een functie: -concurrentie zorgt voor vooruitgang en innovatie - gediplomeerden komen op markt: indicator voor goed onderwijs Alle respondenten zijn tegen ongelimiteerde marktwerking Opvattingen over commercialisering 1.Opnemen van marktelementen in de coördinatie van HO - geen groot probleem vlg leden van adviesorganen; publieke functie van Ho blijft behouden -meer terughoudendheid bij adm. Vraag om democratische toegang te garanderen en de onderwijskwaliteit streng te bewaken Onderzoekskwaliteit kan lijden onder financiering door bedrijven

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Opkomst van private aanbieders van hoger onderwijs op het Vlaamse grondgebied. -twijfel over vestiging van dergelijk onderwijs in Vlaanderen -democratiserende functie van hoger onderwijs zou verzwakken -kerntaken van het hoger onderwijs komen door commercialisering in het gedrang -Patenten kunnen onderwijs steunen -Afwijzing grootst bij vakbond- en studentenafvaardiging

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag BEDENKINGEN (1) In Vlaanderen heerst (politieke) consensus over de democratiserende functie van het hoger onderwijs: alle respondenten die het economische denkkader in vraag stelden en hun afkeer uitten voor evoluties als het GATS, stellen zich vragen over de impact van commercialisering op de democratische toegang tot hoger onderwijs. (2)Vrees voor verlies van onderwijskwaliteit.-onduidelijkheid van positie van private instellingen, e-learning, transnationaal onderwijs; moeilijk om te komen tot internat. Accreditering (3) mogelijke verlies van onafhankelijkheid en neutraliteit, vooral in onderzoek; toegepast onderzoek zou fundamenteel onderzoek verdringen; hinder voor publiceren

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Hoe kijken HOI aan tegen commercialisering van het hoger onderwijs? 8.1. Inbrengen van marktelementen in de bestaande publieke instellingen voor hoger onderwijs -zoektocht naar extra financiering bij middel van -Projectmatig wetenschappelijk onderzoek -gefinancierd door bedrijven, -projecten en/of cursussen op vraag van de privé-sector (bv nascholing van leraren, bedrijfgerichte opleiding) -buitenlandse studenten aantrekken met hoger inschrijvingsgeld (doel: prestigestijging, doctorandi aantrekken) - sponsoring via bedrijven

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag bedrijfsmatige elementen in de organisatie en het bestuur van HOI - de organisatie van HOI moet op een meer bedrijfsmatige manier verlopen, - Het is goed voor HOI om een manager aan het hoofd te hebben. -Naar de inhoud toe is iedereen het eens: HOI zijn geen bedrijven De opkomst van een onderwijsmarkt -Opkomst van instellingen die opleidingen (of diploma’s) verkopen tegen marktprijs. - Meeste respondenten hebben hiervoor geen schrik

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Gevolgen van commercialisering voor kwaliteit en democratiserende functie van het hoger onderwijs -men wil geen winst maken -de democratiserende functie van het HO is niet in gevaar vlg de respondenten -kwaliteit van het HO komt een beetje in het gedrang -toegenomen werkdruk en de noodzaak te zoeken naar extra financiering, kan als gevolg hebben dat men gaat schrappen in de curricula. Deze opinies verschillen naargelang het studiegebied.

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Structurele reflecties -HO heeft een aantal basiskenmerken en bestaansredenen, die uitgeklaard dienen te worden alvorens op de gevolgen van het toenemende internationale en competitieve karakter van deze sector in te gaan. -HO is een publiek goed -Aangezien de overheid niet tot in het oneindige voor iedereen hoger onderwijs kan blijven financieren, wordt er een grens gesteld aan het publieke karakter van het hoger onderwijs. -De kern van het debat over internationalisering en commercialisering van het hoger onderwijs is de vraag naar de legitimiteit en doelen van het hoger onderwijs,

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Ten aanzien van het individu dient HO bij te dragen tot zelfontplooiing en de vorming van kritische burgers; beroepsvorming - Ten aanzien van de samenleving vervult HO een kritische functie. Het zoekt op een onafhankelijke wijze naar waarheid en nieuwe kennis en staat kritisch ten aanzien van nieuwe maatschappelijke evoluties. HO dient een democratische en rechtvaardige samenleving

17 oktober 2005McOnderwijs Studiedag Organisatorisch: hoe verloopt de coördinatie van het hoger onderwijs? Deze coördinatie is een samenspel tussen drie actoren: de staatsoverheid, de academische wereld en de markt. - De internationale en competitieve omgeving heeft evenwichten herschikt (en herschikt deze nog voortdurend). - Vooral de democratische toegang, de kwaliteit en de financiering van het HO zijn cruciaal