Maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek Hoofdstuk 4 Maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek

H O O F D S T U K O V E R Z I C H T Wat is maatschappelijke verantwoordelijkheid? Zet de klassieke en sociaaleconomische zienswijze van maatschappelijke verantwoordelijkheid tegenover elkaar. Bespreek de rol die stakeholders spelen in de vier stadia van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Maak onderscheid tussen maatschappelijke verplichting, maatschappelijke ontvankelijkheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid.

H O O F D S T U K O V E R Z I C H T Maatschappelijke verantwoordelijkheid en economische prestaties Leg uit wat onderzoek heeft aangetoond over de relatie tussen de maatschappelijke betrokkenheid van een onderneming en haar economische prestatie. Definieer maatschappelijke evaluatie. Leg uit welke conclusie kan worden getrokken over maatschappelijke verantwoordelijkheid en economische prestaties.

H O O F D S T U K O V E R Z I C H T De vergroening van management Beschrijf hoe organisaties groen kunnen worden. Relateer de benaderingen van vergroening aan de concepten van maatschappelijke verplichting, maatschappelijke ontvankelijkheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Waardemanagement Leg uit wat het nut is van gedeelde waarden. Beschrijf de relatie tussen waardemanagement en ethiek.

H O O F D S T U K O V E R Z I C H T Ethische managementvraagstukken Bespreek de factoren die ethisch en onethisch gedrag beïnvloeden. Bespreek de zes factoren die intensiteit van het dilemma bepalen. Vertel wat ethische codes zijn en hoe hun effectiviteit kan worden verbeterd. Beschrijf de belangrijke rol die managers spelen bij het aanmoedigen van ethisch gedrag.

H O O F D S T U K O V E R Z I C H T Maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethische kwesties tegenwoordig Leg uit waarom ethisch leiderschap belangrijk is. Bespreek hoe managers en organisaties medewerkers kunnen beschermen die ethische kwesties aan de orde stellen. Leg uit welke rol maatschappelijke entrepreneurs spelen. Beschrijf wat social impact management is.

Wat is maatschappelijke verantwoordelijkheid? De klassieke zienswijze De enige maatschappelijke verantwoordelijkheid van managers is het maximaliseren van de winst door de onderneming zo te laten draaien dat de aandeelhouders (de eigenaren van het bedrijf) tevreden zijn. Als managers de middelen van het bedrijf inzetten voor maatschappelijke doeleinden verhogen ze de kosten, wat leidt tot minder winst voor de eigenaren en hogere prijzen voor consumenten.

Wat is maatschappelijke verantwoordelijkheid? De sociaaleconomische zienswijze De verantwoordelijkheid van het management gaat verder dan het maken van winst en omvat ook het beschermen en verbeteren van het welzijn van de samenleving. Ondernemingen zijn geen onafhankelijke eenheden die alleen verantwoording afleggen aan aandeelhouders. Bedrijven hebben een morele verantwoordelijkheid aan de samenleving om betrokken te zijn bij sociale, juridische en politieke vraagstukken. “Het juiste doen”

Figuur 4–1 Aan wie moet de manager verantwoordelijkheid afleggen?

Figuur 4-2 Argumenten voor en tegen maatschappelijke verantwoordelijkheid

Van verplichting tot maatschappelijke verantwoordelijkheid maatschappelijke verplichting De verplichting van een bedrijf om aan economische en juridische eisen te voldoen. maatschappelijke ontvankelijkheid De mogelijkheid van een bedrijf om zich aan veranderende maatschappelijke omstandigheden aan te passen. maatschappelijke verantwoordelijkheid De morele verplichting van een bedrijf, afgezeien van de wettelijke en economische noodzakelijke verplichtingen, om doelstellingen na te sterven die goed zijn voor de samenleving als geheel.

Figuur 4–3 Maatschappelijke verantwoordelijkheid versus maatschappelijke ontvankelijkheid

Social impact management Een benadering van management waarbij managers de maatschappelijke gevolgen van hun beslissingen en handelingen onderzoeken.

Betaalt maatschappelijke verantwoordelijkheid zich uit? Uit onderzoek blijkt dat er een positief verband bestaat tussen maatschappelijke activiteiten en economische prestaties. Er is weinig bewijs dat maatschappelijk verantwoorde activiteiten van bedrijven de prestaties op de lange termijn economisch nadelig beinvloeden.

De vergroening van management De erkenning van de relatie tussen de activiteiten van een bedrijf en de invloed hiervan op het milieu. Mondiale milieuproblemen waarmee managers te maken hebben: Lucht-, water-, en bodemvervuiling als gevolg van giftig afval Opwarming van de aarde door broeikasgassen Uitputting van natuurlijke bronnen

Hoe organisaties groener worden Wettelijke (of lichtgroene) handelwijze Ondernemingen doen eenvoudigweg wat wettelijk verplicht is Marktgerichte handelwijze Organisaties reageren op de milieuvoorkeuren van hun klanten Belanggerichte handelwijze Organisaties werken eraan om aan de milieu-eisen van diverse stakeholders te voldoen, zoals medewerkers, leveranciers of de gemeenschap. Activistische (dondergroene) handelwijze Organisaties zoeken naar manieren om de aarde en de natuurlijke hulpbronnen te respecteren en behouden.

Figuur 4-4 Handelwijizen en groentinten

De vergroening van management evalueren Organisaties worden groener door De richtlijnen van de GRI te volgen. De ISO 14000-normen over te nemen Genoemd te worden als een van de honderd groenste bedrijven ter wereld.

Waardemanagement Waardemanagement De doelen van gedeelde waarden Een methode van management waarbij managers de in een organisatie gedeelde normen en waarden vastleggen, uitdragen en uitoefenen De doelen van gedeelde waarden Richtlijnen bij managementbeslissingen Vormgeven van gedrag van medewerkers Invloed op de richting van marketinginspanningen Teamspirit opbouwen De functie van gedeelde waarden De waarden van een organisatie worden weerspiegeld in de beslissingen en acties van haar personeel.

Figuur 4-5 De functie van gedeelde waarden

Figuur 4-6 Enquete van excpliciete waarden van organisaties

Ethische managementvraagstukken Een definitie van ethiek De regels en principes die correct en incorrect handelen definiëren.

Figuur 4–8 Factoren die invloed hebben op ethisch of onethisch gedrag

Factoren die personeelsethiek beinvloeden Morele ontwikkeling Een maatstaf voor onafhankelijk zijn voor invloeden van buitenaf Niveaus van individuele morele ontwikkeling Preconventioneel niveau Conventioneel niveau Principieel niveau Stadium van morele ontwikkeling houdt verband met: Individuele kenmerken Het structurele ontwerp van de organisatie De organisatiecultuur De intensiteit van het ethische vraagstuk

Figuur 4–9 Fasen van morele ontwikkeling

Factoren die personeelsethiek beinvloeden Morele ontwikkeling Conclusies uit onderzoek: Mensen doorlopen de fases van morele ontwikkeling stapsgewijs Continue morele ontwikkeling is niet gegarandeerd De meeste volwassenen bevinden zich in fase 4 (“goede werknemer”).

Individuele kenmerken die van invloed zijn op ethisch gedrag Waarden Elementaire overtuiging van wat goed en fout is

Individuele kenmerken Persoonlijkheidsvariabelen Persoonlijke standvastigheid Een persoonlijkheidsmeting van de kracht van iemand overtuigingen Locus of Control Een persoonlijkheidsmetin van de mate waarin iemand denkt zijn of haar lot in eigen handen te hebben Interne locus: het geloof het eigen lot te bepalen Externe locus: het geloof dat wat je overkomt gevolg is van geluk of toeval

Andere variabelen Structurele variabelen Bedrijfscultuur Organisatiekenmerken en mechanismes die individuele ethiek leiden en beinvloeden: Prestatiebeloningssystemen Beloningssytemen (Ethisch) gedrag van managers Bedrijfscultuur Intensiteit van het dilemma

Ethiek in een internationale context Ethische standaarden zijn niet universeel Sociale en culturele verschillen bepalen acceptabel gedrag. Global compact Een document met negen richtlijnen voor internationaal zakendoen op het vlak van mensenrechten, arbeid en het milieu

Figuur 4–11 Het Global Compact-document

Hoe managers ethisch gedrag in een organisatie kunnen beinvloeden Individuen aannemen met hoge ethische standaarden Ethische codes en beslisregels instellen. Het goede voorbeeld geven. Realistische doelen stellen en ethiek aan de orde stellen in beoordelingsgesprekken. Ethiektraining bieden. Onafhankelijke sociale audits houden. Ondersteuning bieden voor mensen die te maken krijgen met ethische dilemma’s.

De waarde van ethisch onderricht Kan een verschil betekenen in ethisch gedrag Vergroot het bewustzijn van werknemers op het gebied van ethische kwesties bij zakelijke beslissingen. Verheldert en versterkt de gedragsstandaarden van de organisatie. Helpt werknemers er vertrouwen in te hebben dat ze de steun van de organisatie hebben wanneer ze onpopulaire maar ethisch correcte standpunten innemen.

Figuur 4–13 Twaalf vragen om de ethische aspecten van een zakelijke beslissing te beoordelen

Effectief gebruik van een ethische code Ontwikkel een ethische code als gids bij het behandelen van ethische dillema’s bij besluitvorming Communiceer de code regelmatig aan het personeel. Laat alle managementniveaus continu het belang van de code benadrukken en de betrokkenheid van de organisatie bij de code. Zorg voor publieke en consistente maatregelen voor degenen die de code breken.

Ethisch leiderschap Managers moeten een goed rolmodel zijn door: Altijd eerlijk en ethisch te zijn De waarheid te vertellen, geen informatie te manipuleren Fouten toete geven en niet proberen te bedekken Gedeelde ethische waarden naar de werknemers te communiceren via symbolen, verhalen en slogans. Werknemers te belonen die zich ethisch gedragen en degenen die dat niet doen te straffen Klokkenluiders te beschermen