Samenwerken in burgerschap Workshopleiders: Khadija Loukili & Wafa Idrissi (basisschool Al Ishaan) Meli Peci en Jose Bruins (FORUM) Doel van de workshop Uitwisselen van ideeën hoe de school ouders kan betrekken bij burgerschap en hoe ouders hun ideeën kenbaar kunnen maken. Vragen Wat is het doel van burgerschap en wat houdt het in? Leeft het thema bij ouders en weten scholen wat ouders belangrijk vinden? Gaat burgerschap niet ten koste van het primaire proces (taal en rekenen)? 1

Samenwerken in burgerschap Programma: 13.30 uur Inloop 13.35 uur Welkom en kennismaking 13.40 uur Korte introductie op burgerschap in het basisonderwijs 14.50 uur Ervaringen van de Al Ishaan 14.10 uur Discussie met de zaal 14.40 uur Afronding 14.45 uur Terugkoppeling in de grote zaal Wie is ouder? Wie is leerkracht / verbonden aan een school? Wie weet of op de school van haar/zijn kind een visie is op burgerschap? 2

Samenwerken in burgerschap In een notendop: Op 1 februari 2006 trad de bepaling in werking die aan scholen de opdracht geeft het ‘actief burgerschap en de sociale integratie’ van leerlingen te bevorderen. In de wet staat: ‘Het onderwijs is mede gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie.’ Burgerschap: ‘de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren.’ Sociale integratie: meedoen aan de maatschappij en betrokkenheid centraal. Hoewel burgerschap per 1 februari 2006 bij wet verplicht gesteld is voor alle scholen is het een onderwerp dat al veel langer in scholen speelt. Het gaat dan om zaken als intercultureel onderwijs, de maatschappelijke stage, de pedagogische taak van de school, sociale, morele en levensbeschouwelijke vorming en milieu- en mensenrechteneducatie. Het merendeel van de scholen zal dus al iets doen op het gebied van burgerschap en sociale integratie, maar vanaf 1 februari 2006 zijn alle scholen verplicht om hier aandacht aan te besteden. Actief burgerschap  Centraal hierbij staat de bereidheid en het vermogen om deel uit te maken van de gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren. Het wetsart is voorgekomen uit de wens van de minister er belang aan hecht dat de sociale binding in de samenleving niet verder afneemt maar juist weer toeneemt. Veel leerkrachten zullen zeggen dat dit niets nieuws is. Al tijden is het een taak van de school kinderen voor te bereiden op hun rol van burger in de samenleving. Wat wel nieuw is is dat scholen door het vastleggen hiervan in de Wet op het Primair onderwijs het tegenwoordig wettelijk verplicht zijn. De onderwijsinspectie kijkt of de school er aandacht aan besteedt en beoordeeld. 3

Samenwerken in burgerschap De onderwijs inspectie kijkt toe Twee hoofdpunten: Kwaliteitszorg (visie, verantwoording, inzicht in mogelijk risico's onder leerlingen) Onderwijsaanbod (sociale competenties, betrokkenheid bij de samenleving, kennis en bevorderen van basiswaarden die nodig zijn om te kunnen participeren in een democratische rechtstaat, ‘oefenplaats’ zijn) Op verzoek van de minister houdt de inspectie met ingang van 1 oktober 2006 toezicht op de naleving van deze wettelijke opdracht . De inspectie kijkt toe want er zijn veel manieren om burgerschap te bevorderen. Wat voor de ene school heel belangrijk is en veel aandacht vraagt, kan voor de andere school minder relevant zijn, omdat die bijvoorbeeld in een andere omgeving staat en een heel andere leerling-populatie heeft. Scholen mogen binnen de gegeven kaders dus zelf bepalen hoe ze burgerschap precies willen invullen en welke accenten ze willen leggen, mits men daarbij een goede verantwoording geeft. Kwaliteitszorg • De school heeft een visie op de wijze waarop ze burgerschap en integratie wil bevorderen, geeft daar planmatig invulling aan en stelt doelen. • De school verantwoordt de wijze waarop ze invulling geeft aan de bevordering van burgerschap. • De school heeft inzicht in mogelijke risico's rond burgerschap onder leerlingen en speelt daar bij de invulling van het onderwijs zo nodig op in. Onderwijsaanbod: Beoordeeld wordt of scholen aan tenminste twee van de vier onderstaande punten aantoonbaar voldoende aandacht besteden: • Sociale competenties: de competenties om met andere mensen om te gaan. • Openheid naar de samenleving: voorbereiding op deelname aan en betrokkenheid bij de Nederlandse samenleving. • Bevordering van de basiswaarden en van de kennis, vaardigheden en houdingen die nodig zijn om te participeren in de democratische rechtsstaat. • School als ‘oefenplaats’: het, als school, ook zelf in de praktijk brengen van burgerschap en leerlingen mogelijkheden geven te oefenen met burgerschap en integratie. 4

Samenwerken in burgerschap Kerndoelen die gericht op burgerschap en integratie staatsinrichting en de rol van de burger respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen respectvol omgaan met verschillen in waarden en normen zorg dragen voor jezelf en je omgeving vragen kunnen stellen aandacht voor milieu Basiswaarden als vrijheid van meningsuiting, gelijkwaardigheid van mensen, begrip van wat voor de ander wezenlijk is, verdraagzaamheid en het afwijzen van discriminatie, maar bijvoorbeeld ook het op een goede manier kunnen oplossen van problemen of een democratische houding, vragen om actieve aandacht van de school. Van scholen mag worden verwacht dat ze wat in hun vermogen ligt in het werk stellen om leerlingen en personeel een veilige omgeving te bieden. Naast de wettelijke opdracht aan scholen om (naast o.a. taal en rekenen) is het de taak van de school om actief burgerschap en sociale integratie te bevorderen. Daarom zijn een aantal kerndoelen benoemd: 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen. Ook aspecten van de kerndoelen 34 en 35 zijn van belang, en tot op zekere hoogte is ook kerndoel 39 aan burgerschap gerelateerd: 34 De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. 35 De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. 39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. 5

Samenwerken in burgerschap Resultaat uit onderzoek (Intern. Civic en Citizenship Education Study 2010): Nederlandse leerlingen scoren slechter op kennis over democratische principes en maatschappelijke basiswaarden dan Europese leeftijdgenoten. Ook een klein onderzoek onder 10 schooldirecteuren dat FORUM heeft uigevoerd laat zien dat scholen dat veel scholen geen heldere visie of geformuleerde aanpak hebben op burgerschapsvorming. Wel geven de scholen aan dat leerlingen bewuster een eigen mening proberen te vormen, begrip leren voor de medemens, ouders meer in gesprek gaan met de school, de school en rol speelt in de wijk. Deze opmerkingen van scholen geven toch aan dat er aandacht is voor burgerschap. 6

Samenwerken in burgerschap De Al Ishaan en voorbeeld school door Khadija Loukili De Al Ishaan school is gestart met het beschrijven en benoemen van een visie op burgerschap en heeft een plan geformuleerd hoe zij dit willen aanpakken. 7 7

Samenwerken in burgerschap Discussie vragen: Weten ouders dat burgerschap een verplichte taak is van de school? Gaat burgerschap ten koste van de ontwikkeling van kinderen (taal en rekenen) Lukt het scholen / hoe kunnen scholen ouders betrekken bij wat de leerlingen leren m.b.t. burgerschap. Wat kunnen scholen kinderen meegeven dat ouders thuis niet kunnen? Pedagogische taak tussen ouders en school kan verschillen kunnen scholen hier wel toenadering zoeken? Ouders kiezen voor een andere school dan een overwegend zwarte school (geven dus een signaal aan hun kinderen dat niet overeenkomst met respect maar hebben wel de vrijheid van het kiezen)  kinderen ervaren dat de buitenwereld hen niet gelijkwaardig behandeld. Heeft de school middelen nodig om leerkrachten scholing te bieden? (bijv door te blijven verdiepen in andere culturen, ouders betrekken bij activiteiten e.a.) Waar kan gezocht worden naar verbinding met ouders (school ouderovereenkomst, ouderkamer e.d.)? Moeten ouders weten dat burgerschap een verplichte taak is van de school? (waarom wel waarom niet) Wat kunnen scholen kinderen meegeven dat ouders thuis niet kunnen? (bijv. gesprekken in de groep, lkr is gespreksleider, leren debatteren, mediator) Pedagogische taak tussen ouders en school kan verschillen kunnen scholen hier wel toenadering zoeken? (bijv verschil in regels) Hoe kunnen pedagogische leefwerelden op elkaar worden afgestemd? 8