Aanpak Achter de Voordeur/ Multiprobleem gezinnen 1 Landelijk projectleider: Jeanet Zonneveld Presentatie over resultaten van het landelijk project adv/mpg. Ik zal vertellen over het landelijk project, wat we momenteel doen en bereikt hebben Boodschap van mijn presentatie is heel helder en gemakkelijk te onthouden: het cijfer 1 (vergeet 2.0) Achter 1 gaat alles schuil: de werkelijkheid van de problemen in gezinnen en huishoudens oner 1 dak, wat we er aan moeten doen, hoe we moeten werken en ook hoe we het moeten betalen

1 1 gezin/huishouden 1 plan 1 regisseur 1 budget 1 privacyprotocol 1 ontschot vraaggestuurd financieringsmodel 1 procesregisseur: gemeente 1 integrale domeinoverstijgende aanpak 1 integrale bestuurlijke opdracht   Het belangrijkste principe is 1 g 1 p 1 r 1 b Dit is tegelijk het belangrijkste resultaat van het rijksexperiment en landelijk project adv/mpg: we weten dat dit werkt en wat er voor nodig is en werken aan implementatie hiervan We weten dat het moeilijk en ingewikkeld is, maar tegelijk makkelijk als we dit checklijstje aanhouden waarbij integrale aanpak voorop staat, over de domeinen heen Welke domeinen zijn hier aanwezig: werk en inkomen, veiligheid en justitie/openbare orde veiligheid, welzijn en zorg, wonen/wijken en integratie, onderwijs/ocw Zijn er ook professionals aanwezig die werken achter de voordeur van huishoudens, frontlijnwerkers; zij weten wat daar speelt en wat er allemaal nog niet niet goed werkt in gezinnen waar integrale aanpak nodig is. Hoewel er al veel goede voorbeelden zijn van projecten en aanpakken in steden, zien we dat integrale aanpak dwars door kokers heen, met 1 integrale bestuurlijke opdracht nog bijna nergens gerealiseerd is Er zijn wel veel positieve bewegingen, ontwikkelingen zichtbaar die tot grote veranderingen zullen leiden in de aanpak van multiproblematiek in huishoudens en gezinnen. We zien de ontwikkelingen in de projecten in de steden, maar ook steeds breder in samenleving en politieke keuzes die daaraan vast hangen. 6 november 2012 2

1 Systeeminnovatie 3D Eigen Kracht Bezuinigingen   De verandering die nodig is voor werken met huishoudens met multiproblematiek, vraagt om een ingrijpende systeeminnovatie De 3 decentralisaties/transities zullen hierbij helpen, (passend onderwijs is feitelijk ook een transitie en wordt niet meegeteld in 3d) De notie dat families, gezinnen, straten, buurten, beschikken over eigen kracht, doet steeds meer opgeld en wordt benut in het werk van professionals Bezuinigingen zijn onvermijdelijk en al merkbaar, bij de doelgroep van de projecten vallen grote klappen met stapeling van bezuinigingen, daarnaast zijn bezuinigingen niet alleen nodig maar ook mogelijk omdat we zien dat huidige financiering belemmerend en ineffectief is. Dit zijn de 3 peilers waarop de systeeminnovatie plaats zal vinden en maakt de innovatie zeer kansrijk 6 november 2012 3

Casus Gezin: moeder,broer, 2 zonen van moeder Betrokken partijen WSG (William Schrikker Groep) en Kinderrechter DWI Steunpunt huiselijk geweld Dienst wonen (medische indicatie) Schuldhulpverlening/Rechtbank (ivm bewindvoering)/Deurwaarder Corporatie Speciaal onderwijs, Zeehoeve en leerplicht Politie Huisarts Jeugd GGZ LVG dagbehandeling en intensieve gezinsbegeleiding Stadsdeel/gemeente Tandarts Fonds Baldadige jeugd in toom houden (1947) http://www.youtube.com/watch?v=uAl2aLweRXw http://www.youtube.com/watch?v=mQrKUkNzsmE http://www.amsterdam.nl/jeugd_onderwijs/jeugd/item_291120 6 november 2012

Landelijk project van BZK en VWS aanpak Achter de Voordeur/Multiprobleem gezinnen Wat is er aan de hand in Nederland met gezinnen/huishoudens? Ernstige incidenten Wijkaanpak Baldadige jeugd in toom houden (1947) http://www.youtube.com/watch?v=uAl2aLweRXw http://www.youtube.com/watch?v=mQrKUkNzsmE http://www.amsterdam.nl/jeugd_onderwijs/jeugd/item_291120 Ik ben zelf betrokken geraakt bij deze ontwikkelingen doordat ik als gzpsycholoog tot 2008 grote teams heb aangestuurd in de jeugdzorg en jeugdpsychiatrie, waarbij ik de doelgroep met multiproblematiek altijd trouw ben gebleven. Ik ken heel goed de gezinnen waar het over gaat en ook de professionals die met deze gezinnen werken, groot respect voor de de frontlijners in buurten en wijken, politie, hulpverlening, clientmanagers van werk en inkomen, cjg, etc. In presentaties vertel ik nog zelden iets over de doelgroep, gezinnen en huishoudens met multiproblematiek omdat iedereen wel weet over wie het gaat. Toch raakt doordoor onterecht op de achtergrond over wie het gaat. We hebben het meteen al over projecten, systeeminnovatie, geld, transities, maar over wie hebben we het eigenlijk, wat is er aan de hand in nederland: achter de voordeur van kwetsbaren en wat gebeurde er achter die voordeur waar we zo van schrokken dat we zo’n 10 jaar geleden begonnen in steden met een andere manier van werken. Na enkele ernstige incidenten (Het Maasmeisje 2006, Savannah 2004, brand Roermond 2002, meisje strand Nulde 2001) stelden de inspecties vast dat hulp- en dienstverleners rond multiprobleem gezinnen zonder regie langs elkaar heen werken. In dezelfde periode werd duidelijk dat kwetsbare gezinnen en huishoudens in achterstandwijken kampen met meervoudige problematiek. Daarbij spelen armoede, isolatie, geringe participatie en wijk-leefbaarheid, een belangrijke rol. Bovendien: hulp- en dienstverleners in de wijken kennen elkaar niet, werken langs elkaar heen en bereiken kwetsbaren onvoldoende. Er wordt ook onvoldoende ingezet op de (versterking van de) eigen kracht van gezinnen, huishoudens, straten, wijken. Kortom: De hulp- en dienstverlening aan kwetsbare gezinnen en huishoudens met meervoudige problematiek stagneert. Deze gezinnen raken de weg kwijt in de stapeling van problemen, veelheid aan loketten, schotten tussen financiering, etc. Kinderen krijgen zo onvoldoende veiligheid en ontwikkelingskansen. Bewoners van wijken blijven arm en onveilig. Dit gaat over van generatie op generatie; zeker daar waar het werken betreft: dit zie ik nog als grootste uitdaging: het doorbreken van de vanzelfsprekendheid bij families en professionals dat kwetsbaren niet werken, geen scholing hebben, waardoor allerlei problemen ontstaan die we vervolgens met dure hulpverlening te lijf gaan. En het probleem is niet van nu, van alle tijden eigenlijk, ik zal een oud filmpje laten zien uit 1947 In het filmpje zien we ook al dat notie van integraliteit noodzakelijk is: de wijken, buurten, opvoeding van kinderen, armoede, etc. 6 november 2012

Kwetsbare huishoudens met multiproblematiek Wat tref je aan achter de voordeur: Bijstand, schulden, fraude, mishandeling, verwaarlozing, ontwikkelingsachterstand, criminaliteit, overlast, geweld, lvb, gezondheid, verslaving, ggz, taalachterstand, schooluitval, wijkleefbaarheid, integratie Regie en zelfredzaamheid van huishouden/gezin ontoereikend SZW, V&J, VWS, BZK, OCW De doelgroep, wie zijn dat. We zien in onderzoeken en vele steden evenzovele definities en criteria. Van heel breed tot heel smal. Het gaat altijd om huishoudens met meerdere problemen en geringe zelfredzaamheid door de stapeling van problemen. Er zijn preventieve projecten/aanpakken voor brede doelgroep waar signaleren en toeleiden voorop staan. Er zijn projecten voor gezinnen met ernstige langdurige complexe multiproblematiek met dwang en drang, ondertoezichstellingen voor de kinderen. De aanpak is dan meer gericht op ferme en intensieve regie om erger escalatie te voorkomen. Hoeveel huishoudens zijn er? Ook weer afhankelijk van definitie en ook van doel van aanpak; 30.000 in rdam en adam, den haag heeft jaarlijks 2000 huishoudens in aanpak Den haag op maat, enschede berekent dat 2000 huishoudens een aanpak nodig hebben. Dit betreft veelal de huishoudens waar al zorgen zijn maar nog geen zware hulpverlening. De steden met aanpak voor ernstige multiproblematiek: amsterdam 300, den haag 20, utrecht 10 eog. De stapeling van problemen; samenhang tussen problemen; lvb haalt geen startkwalificatie, komt in bijstand, weinig regie in huishouden, leidt tot overlast, stress en spanningen over geld leiden tot huiselijk geweld, kindermishandeling, etc. De stapeling en samenhang tussen problematiek geeft aan dat meerdere beleidsdomeinen betrokken zijn en dus integraal moeten samen werken; dat gebeurt nog veel te weinig, professionals uit elke koker doen afzonderlijk van elkaar hun werk binnen hun eigen specialistische werkprotocol en werkproces. Integrale aanpak vraagt om regie en generalistisch werken. 6 november 2012 6

Een chronisch en transgenerationeel probleem Horen, zien, niet zwijgen (2003); Knelpunten Problemen worden te laat gesignaleerd Slechte samenwerking Gebrek aan regie, continuïteit en verantwoordelijkheid Nieuwe wegen in de hulp aan probleemgezinnen (1963); Aanbevelingen Het besef dat een andere nieuwe integrale aanpak nodig is, waarbij samenwerking en coordinatie geleverd worden, is niet nieuw en alleen van deze tijd In 1963 werd onderzoek gedaan naar onaangepasten (elke tijd zijn eigen aanduiding), jeugdzorg bestond nog niet in huidige vorm dus vooral maatschappelijk werk en kerkelijke verzuilde hulp werd geboden. Maar ook toen zag men dat het niet hielp, er werd onderzoek gedaan (sheet geleend met toestemming van baartman, hoogleraar emeritus kindermishandeling vu) In 2003 kwam de inspectie met resultaten van inspectierapport nav brand in roermond waarbij 6 kinderen uit mpg omkwamen, er bleken veel hulpverleners bekend met het gezin. Wat waren de aanbevelingen? Herman Baartman 7 6 november 2012

Een chronisch en transgenerationeel probleem Horen, zien, niet zwijgen (2003); Knelpunten Problemen worden te laat gesignaleerd Slechte samenwerking Gebrek aan regie, continuïteit en verantwoordelijkheid Nieuwe wegen in de hulp aan probleemgezinnen (1963); Aanbevelingen Neem tijdiger zelf initiatief Herman Baartman 8 6 november 2012

Een chronisch en transgenerationeel probleem Horen, zien, niet zwijgen (2003); Knelpunten Problemen worden te laat gesignaleerd Slechte samenwerking Gebrek aan regie, continuïteit en verantwoordelijkheid Nieuwe wegen in de hulp aan probleemgezinnen (1963); Aanbevelingen Neem tijdiger zelf initiatief Werk als instellingen samen Herman Baartman 9 6 november 2012

Een chronisch en transgenerationeel probleem Horen, zien, niet zwijgen (2003); Knelpunten Problemen worden te laat gesignaleerd Slechte samenwerking Gebrek aan regie, continuïteit en verantwoordelijkheid Nieuwe wegen in de hulp aan probleemgezinnen (1963); Aanbevelingen Neem tijdiger zelf initiatief Werk als instellingen samen Coördineer de hulp Kortom, samenwerking, coordinatie en buiten koker kijken zijn van belang. In veel steden gaat huidige aanpak verder, want alleen samenwerking en coordinatie is te vrijblijvend, dus gemeente neemt regie, meestal op procesniveau, waarbij uitvoerend professionals gemandateerd worden om uitvoerende regie op zich te nemen. Waarom is dit zo nodig en waarom is dit zo moeilijk? Herman Baartman 10 6 november 2012

Onze eigen Voordeur Protocollen, primaire werkprocessen Financiering in schotten Perverse prikkels Ruimte professionals Kwaliteit van professionals   Het probleem zit niet alleen achter de voordeuren van kwetsbare huishoudens en multiprobleem gezinnen, maar juist ook achter onze eigen voordeuren: de voordeuren van instituties, gemeenten, overheden, wetgeving Professionals zijn gewend te werken in hun eigen koker, wat meestal prima voldoet voor grote doelgroepen, maar onze doelgroep vraagt om kokeroverstijgende aanpak, waarbij protocollen en primair processen van instituties en diensten niet langer prevaleren Professionals en huishoudens/gezinnen zijn veel tijd kwijt aan indicaties, intakes, steeds vanuit afzonderlijke kokerers, met eigen financieringsstromen en productienormen Er wordt veel geld uitgegeven aan hulp, ondersteuning, uitkeringen, etc, waarbij gestuurd wordt op instroom ipv succesvolle uitstroom. Daarmee worden perverse prikkels afgegeven aan organisaties en professionals. Ggz mag bijvoorbeeld geen indirect clientgebonden activiteiten registreren zoals overleg met andere uitvoerenden rond een gezin, schooljuffen en mesters moeten in hun eigen tijd deelnemen aan uitvoerenden overleg, etc. Professionals zijn daarnaast veelal met handen en voeten gebonden aan ingewikkelde verantwoordings- en besluitvormingsprotocollen, niet gemandateerd kokeroverstijgend te werken, etc, kortom beknot in hun professionele mandaat en ruimte, management en directie vinden het moeilijk los te laten en deze ruimte te geven aan professionals Daarnaast zien we ook natuurlijk dat in alle domeinen het soms bedroevend gesteld is met de scholing en toerusting en dus kwaliteit van professionals. Het gaat om deskundigheid, ervaring maar ook en vooral houding, attitude naar gezinnen en andere uitvoerenden rond gezinnen. Afschuiven, over schutting gooien, niet doorpakken, etc, het zorgt er voor dat gezinnen en huishoudens vaak jarenlang verstoken blijven van hulp en ondersteuning die echt helpt en duurzaam is. Kortom: achter onze eigen voordeur is alles allerminst op orde. 6 november 2012 11

Doelstelling landelijk project Adv/MPG Landelijke kennis en ervaring worden gedeeld Leidende principes hierbij: Procesregie bij gemeenten 1 gezin, 1 plan, 1 regisseur Eigen kracht Outreachend en op maat aanpak Achter de voordeur Regulier Tenzij Meetbare resultaten Borgen/doorinnoveren van succesvolle aanpak AdV/MPG Het rijksexperiment werd in 2011 voorgezet vanuit vws en bzk in het landelijk project adv/mpg, waarbij doel was kennis en ervaring te delen en steden en projectleiders te helpen In het landelijk leernetwerk zijn intussen 49 steden aangesloten die samen komen in regionale groepen door het land heen, naast landelijke bijeenkomsten over grote gedeelde thema’s zoals eigen kracht en mkba 6 november 2012

Projectresultaat Outreachend en op maat advies/ondersteuning/begeleiding voor projectleiders in steden Landelijk leernetwerk voor projectleiders in steden Top 10 producten: Landelijk leernetwerk: 49 gemeenten E-book ‘Aan de slag achter de voordeur’ Maatschappelijke Kosten Baten Analyse MKBA 4+1 methode: borging van project AdV/MPG Handreiking gegevensuitwisseling: privacytool en VOLG Linkedin Group AdV/MPG: +400 leden Profiel en opleiding generalist Pilot ontschotting financiering VOLG (vws, ggd nederland) Eigen Kracht en toerusting professionals Samenhang en aansluiting transities Ad1: Landelijk projectleider en experts van het projectteam leveren aanbod, advies en instrumenten Ad2: Opbrengst wordt gedeeld in een congres en (ver)nieuw(d) E-book Toelichting op producten Eindresultaat: eind 2013, begin 2014: vernieuwe ebook van 50 steden en ministeries over aanpak icm /gebruik makend van transities, bezuininigingen, eigen kracht, etc. In mooi landelijk congres worden de resultaten gedeeld en in en mooie film getoond, de film zal ook op tv vertoond worden, documentaire We verwachten ook en vooral te bereiken dat multiproblem gezinnen en huishoudens profiteren van verbeterde integrale aanpak, dit vraagt veel van gemeenten maar ook van ministeries die ook goede voorbeeld moeten geven in integrale samenwerking zodat steden niet lastig gevallen worden met pilots, proeftuinen, vanuit verschillende ministeries en financieringsstromen, die allemaal gericht op dezelfde doelgroep en dezelfde vragen. We verwachten dat het project bijdraagt met mkba en inhoudelijke kwalitatieve analyses aan goedkopere en meer efficiente financiering van de aanpak 6 november 2012

Regulier Tenzij Uitleg model In heel nederland maken gemeenten zicht zorgen om dezelfde mensen, dezelfde huishoudens met multiproblematiek, die veel geld kosten en nog weinig opleveren Dit model wordt niet door iedereen omarm, hoeft ook niet, is slechts een tool om te zien wat een stad precies doet voor welke doelgroep want er zijn ook veel verschillen, spraakverwarring We hanteren het principe regulier tenzij, ontwikkeld in amsterdam, waar de aanpak begon in 2006 bovenin de piramide, de meeste steden beginnen in het middenstuk Er zijn weinig, slechts enkele steden die aanpak hebben door de hele piramide heen, wat vooral te maken heeft met het domein van waaruit de aanpak begint en waar dus de opdracht ligt om bijvoorbeeld meer mensen aan het werk te krijgen, of overlast aan te pakken, of ondertoezichtstelingen te bekorten, etc. De aanpak bovenin kernmerkt zich, behalve complexe en dure doelgroep, ook door lage caseload van regisseurs, wat de aanpak nog wat duurder maakt en rendement lager 6 november 2012

1 1 gezin/huishouden 1 plan 1 regisseur 1 budget 1 privacyprotocol 1 ontschot vraaggestuurd financieringsmodel VOLG 1 procesregisseur: gemeente 1 integrale domeinoverstijgende aanpak 1 integrale bestuurlijke opdracht   Komen we weer terug bij de 1e sheet; Veel is al aan bod gekomen wat betreft de gemeente in regierol en integrale aanpak vanuit 1 integrale bestuurlijke domeinoverstijgende opdracht Een aanpak waarbij breed gekeken wordt naar problematiek achter de voordeur: van participatie en arbeidstoeleiding, van zelfredzaamheid en eigen kracht, tot veiligheid van kinderen, veiligheid op straat. Alles hang met alles samen en vraagt om 1 aanpak, 1 regie, 1 plan Hoe zit het met gegevens uitwisselen? Daarover wordt altijd heel moeilijk gedaan, niet op de werkvloer overigens, maar daarboven. Waarbij niet altijd belangen van gezinnen en huishoudens voorop staan maar soms ook belangen van instellingen en domeinen. Het rijksexperiment heeft al een privacytool opgeleverd voor steden als het gaat om aanpak voor gezinnen, waarbij reguliere bestaande europese en nederlandse wetgeving wordt gehanteerd voor alle beroepsgroepen die te maken hebben met de doelgroep en overlegtafels. Heel vaak wordt overigens over het hoofd gezien dat gezinnen en huishoudens zelf betrokken horen te zijn bij de plannen en dus eenvoudig zelf kunnen instemmen met uitwisseling van gegevens die nodig zijn. Dit zelfde principe wordt gehanteerd bij het integrale privacyconvenant van de VOLG aanpak waar de ervaring is dat alle gezinnen toestemming geven om gegevens te verzamelen op casusniveau, die daarna casusoverstijgend gebruikt worden om kosten van aanpak te berekenen. VOlG heeft al gegevens opgeleverd over kosten van mpg landelijk, in paaskrant zaterdag 40.000, beetje onder gerapporteerd, concept cijfers volg: 66.000 waarvan 0.4 voor inkomen. Daar valt dus ook nog winst te behalen. Grote spreiding van 20.000 tot ruim een ton. Volg biedt ook instrument voor ontschotte financiering, vooruitlopend op transities, waarbij begonnen wordt met kleine tranche gezinnen/huishoudens Kortom: we weten dat het moet moet, hoe het moet, we weten dat het kan, dit congres en handreiking is grote hulp daarbij en ons landelijk project helpt graag daarbij samen met de andere ministeries. Het belangrijkste principe is 1 g 1 p 1 r 1 b Dit is tegelijk het belangrijkste resultaat van het rijksexperiment en landelijk project adv/mpg: we weten dat dit werkt en wat er voor nodig is en werken aan implementatie hiervan We weten dat het moeilijk en ingewikkeld is, maar tegelijk makkelijk als we dit checklijstje aanhouden waarbij integrale aanpak voorop staat, over de domeinen heen Welke domeinen zijn hier aanwezig: werk en inkomen, veiligheid en justitie/openbare orde veiligheid, welzijn en zorg, wonen/wijken en integratie, onderwijs/ocw Zijn er ook professionals aanwezig die werken achter de voordeur van huishoudens, frontlijnwerkers; zij weten wat daar speelt en wat er allemaal nog niet niet goed werkt in gezinnen waar integrale aanpak nodig is. Hoewel er al veel goede voorbeelden zijn van projecten en aanpakken in steden, zien we dat integrale aanpak dwars door kokers heen, met 1 integrale bestuurlijke opdracht nog nergens gerealiseerd is Er zijn wel veel bewegingen, ontwikkelingen zichtbaar die tot grote veranderingen zullen leiden in de aanpak van multiproblematiek in huishoudens en gezinnen 6 november 2012 15

Verder contact: Jeanet Zonneveld Landelijk projectleider jeanet.zonneveld@wbi.minbzk.nl j.zonneveld@dmo.amsterdam.nl T 06 83215478 Siham Karmaoui Projectsecretaris siham.karmaoui@wbi.minbzk.nl T 06 11833348 6 november 2012

stellingen Sociaal wijkteam heeft geen mandaat om te escaleren Sociaal wijkteam heeft mandaat om namens andere diensten en instellingen zorg en interventies uit te voeren of besluiten te nemen hierover Sociaal wijkteam voert geen regie Sociaal wijkteam vervangt al het oude reguliere werk Sociaal wijkteam is toegang tot specialistische zorg Gemeente voert procesregie en geen uitvoerende regie Vereiste competenties generalist/gezinscoach/wijkcoach zijn afhankelijk van project/aanpak/stad Transitie jeugd en sociaal wijkteam gaan niet samen Transitie wmo en sociaalwijkteam gaan prima samen Teamleider van sociaal wijkteam is altijd van de gemeente   6 november 2012 17

stellingen Voor sociaal wijkteam is additioneel geld nodig Competenties wijkcoach zijn hetzelfde als van gezinsmanager mpg Generalist voert geen zorg uit maar regelt dat het gebeurt Integraal willen we allemaal Het is al prima mogelijk om ontschot te werken De wet staat niet toe dat professionals informatie met elkaar uitwisselen als betrokkenen niet op de hoogte zijn De nieuwe werkwijze is goedkoper dan de reguliere werkwijze Het is niet meer dringen achter de voordeur maar voor de voordeur Eigen kracht werkt   6 november 2012 18

stellingen Wederkerigheid houdt in dat we mensen dwingen vrijwilligers werk te doen Moederorganisaties van generalisten kunnen opgedoekt worden Beleidsadviseurs van gemeente kunnen prima wijkteams opzetten ontwikkelen en aansturen Wet- en regelgeving van het rijk staat het werk in de weg De wijkverpleegkundige mag niet ontbreken in het sociale wijkteam   6 november 2012 19

stellingen   6 november 2012 20