Ondergronds bankieren beelden, beleid, aanpak Brigitte Slot Ministerie van Financiën

Wereldwijd volume aan inkomensoverdrachten door migranten 1995 2004 miljard dollar 1995 2004 Inkomensoverdrachten 58 160 Directe buitenlandse investeringen 107 166 Particuliere beleggingen 170 136 Officiële ontwikkelingshulp 59 79 Bron: Wereldbank, Global Economic Prospects 2006. p.88.

Inkomensoverdrachten door buitenlandse werknemers in Nederland 1986 2007 1e generatie niet-westerse migranten (x 1.000) 503 1.014 …..anders dan uit Turkije, Marokko, Suriname, Antillen 112 387 Buitenlandse inkomensoverdrachten (miljoen euro) 252 777 Bron: DNB, CBS.

Bedragen die per jaar vanuit Nederland worden overgemaakt (2005) Aantal mensen (1.000) Gemiddeld bedrag per hoofd (euro) Totaal overboekingen (miljoen euro) Suriname 329 350 115 Turkije 359 312 112 Marokko 316 266 84 Antillen 131 275 36 Ghana 19 579 11 Somalië 22 318 7 Totaal 1.175 311 365 Bron: Consumentenbond 2005, p.47.

Meest voorkomende wijzen van geld overmaken vanuit Nederland door Turken, Marokkanen, Antillianen, Somaliërs en Ghanezen Geldtransactiekantoor (money transfer) 25% Bank 21% Zelf contant geld meenemen 20% Via een belwinkel, reisbureau of andere winkel, hawala 13% Contant geld meegeven 12% Post Moskee/kerk 5% Bankpas of creditcard meegeven aan anderen 3% Bron: Consumentenbond 2005, p.23.

100 euro money transfer vanuit Rotterdam en Den Haag naar Paramaribo Kantoor Netwerk Kosten (euro) Kosten (%) Cash Express Western Union 12,00 12% GWK Travelex MoneyGram 9,99 10% Suri Change eigen netwerk 7,00 7% Moneytrans* Moneytrans 0,00 of 7,00 0% of 7% ‘Sam’ 4,00 4% *Actie: eerste money transfer gratis. Bron: Slot, maart 2006.

Ondergronds bankieren beelden, beleid, aanpak Brigitte Slot Ministerie van Financiën, februari 2008 Wereldwijd volume aan inkomensoverdrachten door migranten 1995 2004 Inkomensoverdrachten door migranten 58 160 Directe buitenlandse investeringen 107 166 Particuliere beleggingen 170 136 Officiële ontwikkelingshulp 59 79 Bron: Wereldbank, Global Economic Prospects 2006. p.88. Inkomensoverdrachten door buitenlandse werknemers in Nederland 1986 2007 Aantal 1e generatie niet-westerse migranten (1.000) 503 1.014 Anders dan uit: Turkije, Marokko, Suriname, Antillen (1.000) 112 387 Inkomensoverdachten door buitenlandse werknemers (mln eur) 252 777 Bron: DNB, CBS. Bedragen die per jaar vanuit Nederland worden overgemaakt (2005) Aantal mensen (1.000) Gemiddeld bedrag per hoofd (euro) Totaal overboekingen (miljoen euro) Suriname 329 350 115 Turkije 359 312 112 Marokko 316 266 84 Antillen 131 275 36 Ghana 19 579 11 Somalië 22 318 7 Totaal 1.175 311 365 Bron: Consumentenbond 2005, p.47. Meest voorkomende wijze van geld overmaken onder Turken, Marokkanen, Antillianen, Somaliërs en Ghanezen in Nederland Geldtransactiekantoor (money transfer) 25% Bank 21% Zelf contant geld meenemen 20% Via een belwinkel, reisbureau of andere winkel, hawala 13% Contant geld meegeven 12% Post Moskee/kerk 5% Bankpas of creditcard meegeven aan anderen 3% Bron: Consumentenbond 2005, p.23. ‘Informeel bancair omzetvolume’ © Familieoverboekingen 1,2 miljoen Turken, Marokkanen, Antillianen, Somaliërs, Ghanezen = 365 miljoen euro in totaal 1,7 miljoen niet-westerse allochtonen = 520 miljoen euro in totaal 13 procent van totaal belhuis, reisbureau, andere winkel, hawala = 70 miljoen euro via ondergrondse banken “Informeel bancair omzetvolume”© Familieoverboekingen 1,2 miljoen Turken, Marokkanen, Antillianen, Somaliërs, Ghanezen  365 miljoen euro in totaal 1,7 miljoen niet-westerse allochtonen  520 miljoen euro in totaal 13 procent van totaal belhuis, reisbureau, andere winkel, hawala  70 miljoen euro Totale overboekingen via ondergrondse banken vanuit Nederland familieoverboekingen: 70 miljoen illegalen migrantenondernemers criminelen Ter vergelijking 239 miljoen uitgaande en 85 miljoen ingaande money transfers (DNB 2004) jaarlijks 100 miljoen euro verdachte legale money transfers (MOT 2006) 2,4 miljard euro jaarlijks inkomsten uit drugs en andere vormen criminaliteit (Unger 2005) 10 procent is 240 miljoen euro Vergelijking corridors vanuit Nederland met Suriname en Marokko (I) Suriname Marokko Totaal 125 miljoen euro 3,4 miljard euro % BBP 15% BBP 6 - 9% BBP Kanalen MTO (in)formeel 47% Banken 18% Contant 30% Overig 3% Totaal 100% MTO formeel 47% Banken 29% Contant 16% Overig 8% Kenmerk Veel ondergrondse banken Omvangrijke criminele geldstromen Nauwelijks ondergrondse banken Nauwelijks criminele geldstromen 80% heeft bankrekening 20-25% heeft banrekening Bron: Unger, B. en M. Siegel, The Netherlands-Suriname Corridor for workers’ remittances, 2006. ECORYS Nederland, The remittance corridor the Netherlands – Morocco, 2006. 80 procent van de Surinamers heeft eigen bankrekening. Toch veel gebruik van formele en informele money transfers. Waarom? - omvangrijke informele economie (> 50% BBP) - wantrouwen jegens formele instituties (corruptie, privacy) - money transfers goedkoper, sneller, eenvoudiger - kosten banken niet transparant (opslag of aftrek, wisselkoers) - gunstigere wisselkoersen (drie valuta in Surinaamse economie) Beelden Ondergronds bankieren is een groeimarkt Er is sprake van een segmentatie in deelmarkten Deelmarkten zijn niet strikt gescheiden Over de omvang van het fenomeen kunnen we slechts gissen Situatie per corridor zeer uiteenlopend Legale money transfers vormen eveneens een probleem Ondergronds bankieren moet worden bestreden omdat gebonden aan internationale afspraken (FATF) ondermijnt anti-witwasbeleid en beleid ter voorkoming terrorismefinanciering kan leiden tot besmetting financieel stelsel (integriteit) faciliteert en stimuleert criminaliteit Beleid FATF 9 speciale aanbevelingen - 2001 Wet inzake de geldtransactiekantoren (Wgt) – 2002 Brief aan de Tweede Kamer: ‘Ondergronds bankieren, bestaansredenen, risico’s en aanpak’ - juli 2005 Payment Services Directive (PSD), implementatie in de Wet financieel toezicht (Wft) – uiterlijk 1 november 2009 FATF 9 speciale aanbevelingen inzake financiering van terrorisme VI. Alternatieve geldtransacties “Elk land dient maatregelen te nemen teneinde te waarborgen dat personen of juridische entiteiten, met inbegrip van agenten, die diensten aanbieden op het gebied van de overmaking van geld of geldswaarden, met inbegrip van overmaking via een informeel transactiesysteem of -netwerk voor geld of geldswaarden, een vergunning dienen te hebben of dienen te zijn geregistreerd en dat op hen alle FATF-aanbevelingen van toepassing zijn die gelden voor banken en niet-bancaire financiële instellingen. Elk land dient te waarborgen dat op personen of juridische entiteiten die deze diensten illegaal verrichten bestuursrechtelijke, civiele of strafrechtelijke sancties van toepassing zijn.” Vier pijlers Legale geldstromen van migranten bovengronds tillen Actieve opsporing en vervolging ondergrondse bankiers Gerichte aanpak verdachte legale money transfers Risicoanalyse op basis van doorgaand onderzoek naar (nieuwe) vormen van criminele logistiek en betaalmethoden

‘Informeel bancair omzetvolume’ © Totale overboekingen via ondergrondse banken vanuit Nederland Familieoverboekingen 70 miljoen Illegalen …………. Migrantenondernemers …………. Criminelen …………. Indicatie: jaarlijks 100 miljoen euro verdachte legale money transfers (MOT 2006)

Corridorstudies (in samenwerking met de Wereldbank) Nederland-Suriname en Nederland-Marokko Suriname Marokko Totaal 125 miljoen euro 3,4 miljard euro % BBP 15% BBP 6 - 9% BBP Kanalen bank 18% money transfer (in)formeel 47% contant 30% overig 3% totaal 100% bank 29% money transfer formeel 47% contant 16% overig 8% Kenmerk merendeel informeel Veel ondergrondse banken Omvangrijke criminele geldstromen 80% heeft bankrekening 76% formeel Nauwelijks ondergrondse banken Nauwelijks criminele geldstromen 20-25% heeft bankrekening Bron: Unger, B. en M. Siegel, The Netherlands-Suriname Corridor for workers’ remittances, 2006. ECORYS Nederland, The remittance corridor the Netherlands – Morocco, 2006.

80 procent van de Surinamers heeft eigen bankrekening. Toch veel gebruik van formele en informele money transfers. Waarom? - omvangrijke informele economie (> 50% BBP) - wantrouwen jegens formele instituties (corruptie, privacy) - (in)formele money transfers goedkoper, sneller, eenvoudiger - kosten banken niet transparant (opslag of aftrek, wisselkoers) - gunstigere wisselkoersen (drie valuta in Surinaamse economie)

Beelden ondergronds bankieren is een groeimarkt er is sprake van een segmentatie in deelmarkten deelmarkten zijn (soms) onderling verbonden over de omvang van het fenomeen kunnen we slechts gissen legale money transfers vormen eveneens een probleem situatie per corridor (totaal) anders

Ondergronds bankieren moet worden bestreden omdat… gebonden aan internationale afspraken (FATF) ondermijnt anti-witwasbeleid en beleid voorkoming terrorismefinanciering kan leiden tot besmetting financieel stelsel (integriteit) faciliteert en stimuleert criminaliteit

Beleid FATF 9 speciale aanbevelingen (2001) Wet inzake de geldtransactiekantoren (Wgt) (2002) Brief aan de Tweede Kamer ‘Ondergronds bankieren, bestaansredenen, risico’s en aanpak’ (2005) Implementatie Payment Services Directive (PSD) (1 november 2009)

FATF 9 speciale aanbevelingen inzake financiering van terrorisme VI. Alternatieve geldtransacties “Elk land dient maatregelen te nemen teneinde te waarborgen dat personen of juridische entiteiten, met inbegrip van agenten, die diensten aanbieden op het gebied van de overmaking van geld of geldswaarden, met inbegrip van overmaking via een informeel transactiesysteem of -netwerk voor geld of geldswaarden, een vergunning dienen te hebben of dienen te zijn geregistreerd en dat op hen alle FATF-aanbevelingen van toepassing zijn die gelden voor banken en niet-bancaire financiële instellingen. Elk land dient te waarborgen dat op personen of juridische entiteiten die deze diensten illegaal verrichten bestuursrechtelijke, civiele of strafrechtelijke sancties van toepassing zijn.”

Vier pijlers Legale geldstromen van migranten ‘bovengronds tillen’ Actieve opsporing en vervolging ondergrondse bankiers Gerichte aanpak verdachte legale money transfers Risicoanalyse op basis van doorgaand onderzoek naar (nieuwe) vormen van criminele logistiek en criminele betaalmethoden

Ondergronds Bankieren Old School?

‘The cell phone as mobile payment terminal’