Maar met U, dames, is dat gelukkig anders. U kúnt gewoon niet …….. Ik moet U iets pijnlijks vertellen: Ik verzin wel eens wat Zo heb ik de nare gewoonte ontwikkeld om overal rond te bazuinen dat ik in het hele land zoveel succesvolle lezingen geef In werkelijkheid kan ik dat helemaal niet Ik vertrek met de trein naar Scheemda en ga daar in het cafe zitten tot 8 uur Dan ga ik terug en zeg dat het heel succesvol is geweest Voor deze keer wilde ik dat weer doen, maar ik werd betrapt door Gerdie die wat eerder kwam Dus nou sta ik hier, ik heb niks voorbereid en ik kan alleen maar dingen voorlezen Ik voel me helemaal niet goed dat U hier nu voor niks bent gekomen Want Kees kan eigenlijk ook helemaal niet koken, hoewel hij het daar steeds maar over heeft. Eigenlijk kan hij niet eens eten! En Wouter kan niet pianospelen én niet eten, die doet bij alles maar alsof Jammer, jammer, jammer Maar met U, dames, is dat gelukkig anders. U kúnt gewoon niet ……..

LIEGEN

liegen LUXE OF NOODZAAK? LEZING met ETEN, DRINKEN en LIEGEN 25 December 2007 www.vandesandeinlezingen.nl

Waar gaan we het over hebben? BEDROG uitvluchten FRAUDE FABELTJES complimenten KLATERGOUD HINDERLAAG GEHEIMEN FOPPEN TONEELSPEL LIST KWEZELARIJ pokerface STIEKUM LEUGEN om BESTWIL KUNST AANSTELLERIJ DRAAIKONTERIJ facelift SIMULEREN PLACEBO GOEDE MANIEREN KNOEIERIJ SCHIJNHEILIGHEID

Een keer trek je de conclusie The illusion of ‘either-or’ politics The illusion of a good time The illusion of a rising Dow The illusion of a short war The illusion of abundance The illusion of access The illusion of agony The illusion of anarchism The illusion of androgyny The illusion of attitude change The illusion of autonomy The illusion of balance The illusion of beauty The illusion of being The illusion of camps The illusion of choice The illusion of collective security The illusion of college drinking The illusion of color The illusion of comparisons The illusion of competence The illusion of comprehension The illusion of compassion The illusion of conciliation The illusion of conscious will The illusion of control The illusion of conviction The illusion of cultural identity The illusion of death The illusion of democracy The illusion of depth The illusion of design The illusion of despair The illusion of destiny The illusion of disease The illusion of disillusionment The illusion of distance The illusion of domination The illusion of ego The illusion of e-learning The illusion of energy efficiency The illusion of equality The illusion of ethnicity The illusion of exceptionalism The illusion of failure The illusion of fair-use guidelines The illusion of freedom The illusion of friendship. The illusion of grand strategy The illusion of gravity The illusion of growth The illusion of handwriting The illusion of happiness The illusion of health IT success The illusion of high agreement The illusion of high test coverage The illusion of household wealth The illusion of human rights The illusion of identity The illusion of illumination The illusion of inclusion The illusion of information The illusion of innocence The illusion of insurance The illusion of integrated pest management The illusion of integrity The illusion of intelligent design The illusion of interactivity The illusion of internet governance The illusion of internet infinity The illusion of invulnerability The illusion of Jewish unity The illusion of knowledge The illusion of landscape The illusion of legitimacy The illusion of life The illusion of lightness The illusion of limitations The illusion of linearity The illusion of loss The illusion of love The illusion of majesty The illusion of managing China The illusion of materialism The illusion of meaning The illusion of memory The illusion of military power The illusion of missile defence The illusion of monogamy The illusion of moral neutrality The illusion of motion The illusion of murder The illusion of normality The illusion of occupancy The illusion of opacity The illusion of openness The illusion of order The illusion of pan-Asian identity The illusion of peace The illusion of perception The illusion of permanence The illusion of phased withdrawal The illusion of plenty The illusion of power The illusion of power lyrics The illusion of powerlessness The illusion of predictability The illusion of privacy The illusion of profits The illusion of progress The illusion of propriety The illusion of prosperity The illusion of protection The illusion of public input The illusion of public panic The illusion of reality The illusion of reform The illusion of rejection The illusion of relatedness The illusion of remembering The illusion of rules The illusion of safety The illusion of satisfaction The illusion of security The illusion of semantic reference The illusion of separateness The illusion of simplicity The illusion of socialism The illusion of sociobiology The illusion of speed The illusion of spontaneity The illusion of struggle The illusion of superiority The illusion of sustainability The illusion of talent The illusion of technique The illusion of terror The illusion of the deadly conglomerate The illusion of the end The illusion of the epoch The illusion of the exclusive actor The illusion of the future The illusion of the ghost in the machine The illusion of the good The illusion of the past The illusion of the Renaissance The illusion of the self The illusion of the wall The illusion of thinking as acting The illusion of time The illusion of transportation choice The illusion of traveller’s expertise The illusion of truth The illusion of UM security council reform The illusion of validity The illusion of vanquishing The illusion of victory The illusion of Vincent van Gogh The illusion of wallpaper The illusion of work. Een keer trek je de conclusie Alles is een illusie

2 Manieren van denken, 2 Manieren van liegen? © 2006 JP van de Sande RuG ZOU MOETEN IS IDEAAL BESCHRIJVING waarheid illusie GESELECTEERDE feiten GESELECTEERDE feiten WETENSCHAP politiek TOEKOMST HEDEN GELOVEN ONDERZOEKEN EERLIJK EERLIJK realisme optimisme

Zij wil zo hoog mogelijke opbrengsten bij zo laag mogelijke kosten Wat wil de mens? Het eenvoudigste antwoord is: Zij wil zo hoog mogelijke opbrengsten bij zo laag mogelijke kosten Sommigen denken daarbij vooral op korte termijn Anderen houden ook rekening met de langere termijn En we hebben het zelden bij het rechte eind Maar…….. Waarom vinden we eigenlijk iets leuk, lekker, waardevol of belangrijk ? We vinden nog dezelfde dingen leuk etc. als onze verre voorouders. Dat ligt in de menselijke natuur verankerd

Basis Gedrags- en waarderings-patronen Voortplanting (Hofmaken, Paring, Stalking, Porno, SEXINDUSTRIE) Kinderzorg (Temperatuur, Voedsel, Veiligheid, WOONERF, KINDERINDUSTRIE) Status (Dominantiehierarchie, RESPECT, RECLAME, STATUSINDUSTRIE) Communicatie (Signaalsystemen, Taal, Media, EMAIL, CHAT, GSM) Erbij horen (Kudde, School, Zwerm, Familie, Stam, Groep, Volk, Natie, COMMUNITY) Verkennen (Omgeving, Sociale netwerk, Wacht houden, INTERNET, TV) Agressie (Dreigen, Vecht/vlucht, Jagen, Doden, ZINLOOS GEWELD, VECHTINDUSTRIE) Fourageren (Zoeken, Eten, Delen, Herkauwen, Cantine, CONSUMEREN, McDONALDS) Voorraad maken (Eikeltjes, Hamsteren, Postzegels, RIJK WORDEN, FINANCIELE IND.) Territorium maken (Gebied, Gebouw, Persoonlijke ruimte, Eigen plek, WOONINDUSTRIE) Bouwen (Hol, Nest, Val, Dam, Kantoor, Stadion, SCHOENENDOZEN, BOUWINDUSTRIE) Ruilen (Quid pro quo, oog om oog, geschenken, ruilhandel, HANDEL) Lichaamsverzorging (Gladstrijken, Wassen, Vlooien, COSMETICA & MODE INDUSTRIE) Afwachten (Pauzeren,Wachten, Uitrusten, Zonnen, LEKKER LUIEREN, GEMAKSINDUSTRIE) Migratie (Trek, Nomadisme, Auto's, UITGAAN, MIGRATIE, VACANTIEINDUSTRIE ) Spel (Sociaal, Vecht/vlucht, Prooi, Paintball, Status, Pokeren, Poppen, COMPUTERSPELLETJES, SPEELINDUSTRIE C O N T R L E M H A I S GETRANSFORMEERD DOOR CULTUUR EN DUS DOOR TECHNIEK

Is misleiden instinctief of rationeel? Dieren kunnen niet liegen. Ze kunnen wel anders zijn dan ze er uitzien, maar dat kunnen ze zelf niet beinvloeden

Het fundament voor de leugen Empathisch vermogen nodig om Een gesprek te kunnen voeren Goede vragen te stellen Geen ruzie te krijgen Een goed manager te zijn Met iemand samen te wonen Een roman te kunnen schrijven Kinderen op te voeden Er goed uit te zien Goede manieren te hebben Maar vooral voor…….. Mensen bezwendelen

Liegen: Wat doet men en waar let men op? ECHT VERONDERSTELD Aankijken - ++ Glimlachen - ++ Verzitten - ++ Latentie antwoord - ++ Langzaam spreken - ++ Spreekfouten - ++ Plukken (Adaptors) ++ - Pupil wijd ++ - Oogknipperen ++ - Hoofd bewegen ++ - Lengte antwoord ++ - Negatieve zinnen ++ - Aarzelingen ++ ++ Toonhoogte ++ ++

Verbaal en Non verbaal liegen Een kwestie van expressiviteit en controle Hoe groter de expressiviteit hoe groter de controle Praten Gezichtsuitdrukking Gebaren Houding Bewegingen controle expressie

Immanuel Kant: Waarheid bestaat wel maar we kunnen hem niet kennen Wat is waarheid? © 2006 JP van de Sande RuG Immanuel Kant: Waarheid bestaat wel maar we kunnen hem niet kennen (das Ding an sich) Daarom zijn vele verschillende waarnemingen over één zaak mogelijk Daarom is zorgvuldige toetsing van meningen nodig Zelfs als iedereen het ergens over eens is, is dat nog geen garantie voor waarheid HET IS EEN PLICHT STEEDS DE WAARHEID TE SPREKEN

Waarheid of relativisme? © 2006 JP van de Sande RuG Waarheid of relativisme? Things that people believe to be real, are real in their consequences (Thomas’ dictum) Waarheid is daarom een te abstract begrip Waarheid bestaat bij de gratie van het oordeel Feiten kunnen dus meer of minder waar gevonden worden De verwachte consequenties spelen hierbij een grote rol 2 dimensies beïnvloeden waarheids-gevoel sterk: Angsten en Wensen

Een typologie van LIEGEN(Meerum Terwogt, 1993) Criminele misleiding: Bedrog, oplichterij, flessentrekkerij etc. Onbetrouwbaarheid: Valse beloften, valse hoop etc Anderen benadelen: Een poot uitdraaien, een hak zetten etc Speelse misleiding: In het ootje nemen, voor het lapje houden Zelfpresentatie: Overdrijven, je mooier voordoen etc Dimensies: Goed-slecht Beraamd-spontaan Direct-indirect Acceptabel-onacceptabel Korte-lange duur Moreel juist-moreel onjuist

HOE GAAN WE MET PROBLEMEN OM? Controleren in practijk situaties

EEN WERELD ZONDER LEUGEN? Van de Nederlanders Dient 10% vals claims in bij verzekering Doet 20% aan heling Neemt 20% spullen van het werk mee Betaalt 22% geen kijk en luistergeld Fraudeert 33% met de belastingen Brengt 34% gevonden portemonnaie niet terug Geeft 60% teveel aan wisselgeld niet terug Laat 73% zwarte klussen doen Bron: Nieuwe Revu, 1991

stellingen & aanbevelingen Liegen gebeurt vooral om er zelf beter uit te springen Heeft op korte en lange termijn verschillende effecten Gebeurt vooral als belangen niet identiek zijn Treedt daarom vooral op in interactie met machtigen Aan misleiding zijn verschillende dimensies te koppelen Sommige dimensies (bijv Moreel) zijn belangrijk voor ons oordeel, andere minder (bijv Direct). Misleiding is niet nodig als de belangen van de partijen identiek zijn Zo niet, dan is misleiding een haast niet te vermijden en handige strategie Oordelen over eerlijkheid zijn sterk projectief Veroordeel dus niet, opdat gij niet veroordeeld zult worden

en nu.. le Diner Pensant

Voorgerecht: Cultuur is leugen Natuurlijk is “echt” Tegengestelde van natuur is cultuur Dus: Cultuur is leugen Dat was de stelling van Jean Jaques Rousseau Maar, is ‘echt’ wel op natuur van toepassing? Om van waarheid te kunnen spreken moet er immers een tegenstelling met onwaarheid zijn …..of niet? De natuur staat geen keuzen toe ……of wel? Dit betekent: alleen in cultuur kan leugen bestaan maar dat geldt ook voor waarheid.

Hoofdgerecht: Toneelspel en het leven Toneel wordt gespeeld door acteurs en actrices Het leven is een schouwtoneel Elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel Vader Cats, 1627 Dus: U bent allen actrice Het is nuttig dat te ontkennen, anders wordt uw spel niet meer geloofd ……..of niet? Als U het bevestigt, toont u slim te zijn, maar verliest u geloofwaardigheid ……of niet? Dus: hier ligt een paradox

Toetje: Roddel en achterklap Roddel is het anderen verschaffen van informatie over het gedeelde sociale netwerk Men kan niet in een netwerk functioneren zonder juiste informatie Dus: Roddel is noodzaak, mits waar Is er eigenlijk verschil tussen ware en onware roddel???? Of hangt het af van de bedoelingen van de spreekster??? (Welke bedoelingen kan ze eigenlijk hebben????) Mannen (tenminste de echte) kennen weinig roddels. Maar functioneren die daardoor inderdaad niet goed????

6 uur attractief gekleed 10 dames + 2 en 3 heren Kees =kok Diner pensant Lezing, borrel, eten, gespreksleiding Onderwerpen: cultuur; toneel; roddel; complimenten; welk soort dingen onthoud je makkelijk?

Wat is INTERACTIE? Wederzijdse beinvloeding: Gedrag A is contingent op dat van B Wederzijds Reactief Eenzijdig Pseudo A B A B A B A B

DE MAAT VAN DE LEUGEN Vanuit de misleider: Vanuit de ander: GROTE LEUGENS KLEINE LEUGENS HELE KLEINE LEUGENS Vanuit de misleider: Het is verstandig en gewenst zich als zo goed mogelijk voor te doen (e.g. kleding, manieren, figuur, schoonheid, intelligentie, moraliteit etc) en niet te open te zijn over wat men eigenlijk wil Ten eerste stijgt men daardoor in status Ten tweede heeft het een geruststellend effect op ander Vanuit de ander: Het is verstandig en gewenst echt van schijn te onderscheiden en te weten wat plannen van de ander zijn Men is dan beter voorbereid op wat die ander kan doen