HOT-ontwerpregels HOOFDSTUK 2 door: Annette Nieuwland en Iwonka Schot

Inleiding Dit hoofdstuk behandelt de acht ontwerpregels van het HOT-project; De deelnemers stelden ontwerpregels op: goed talenonderwijs zou aan die regels moeten voldoen; Een ontwerpregel beschrijft de relatie tussen doel en middel: ‘Als je in je onderwijs dit wilt bereiken, dan moet je dat doen (of juist laten)’ Ten slotte is de lijst met regels plenair gepresenteerd waarna er een keuze gemaakt moest worden van de acht belangrijkste regels, die hierna volgen.

De ontwerpregels

Ontwerpregel 1: Motivatie Als je de leerlingen wilt motiveren voor een taak, zorg dan dat zij goede redenen hebben om aan die taak te beginnen – en eraan te werken.

Dit kun je bewerkstelligen door: Beschouw de lln. als mede-ontwerpers van de taak; medeverantwoordelijk Zorg voor onderhandelingssituaties over de taak lln - docent Maak taak inhoudelijk interessant Zorg voor variatie in werkvorm, structuur en zelfstandigheid Geef heldere doelen aan: Wat valt te leren? Laat lln werken aan gemeenschappelijk eindresultaat Breng de taal tot leven; contact met native speakers Maak de taal levend door visualisering en contextualisering door docent en leerling

Overwegingen en theoretische basis Prikkel de nieuwsgierigheid van de lln. Dit is cruciaal voorwaarde om tot leren te komen; Zorg dat lln het nut en/of zin van het leren inzien; Introductiefase om lln te motiveren is belangrijk; Als lln gevoel hebben dat ze iets moeten, vertonen ze uitstelgedrag of neiging tot onttrekken aan Marzno (1992) Holzkamo (1993) Kwakernaat (1981) Haitink

Overwegingen en theoretische basis Realiseer ‘ownership’ d.w.z. Laat de lln de taak hen zelf van waarde is. Dit is nauw verwant aan zelfsturing. Daarbij is onderhandelen tussen docent en lln over taak en taakuitvoering belangrijk. Zo ontstaat er ruimte voor feedback en bijsturing. Zelfsturing bestaat uit kunnen en willen bepalen van eigen doelen. TABASCO-project (Errey & Schollaert, 2004) Bimmel

Ontwerpregel 2: Doelen en criteria Als het je doel is voorwaarden te scheppen voor zelfstandig en zelfverantwoordelijk leren, zorg dan voor expliciete, transparante criteria waaraan het leerproces en het eindproduct moeten voldoen

Dit kan door: Maak criteria bekend en bespreek deze met de lln; Vraag lln zelf criteria op te stellen; Laat lln kennis nemen van kerndoelen, eindtermen, exameneisen; Laat lln kennis maken met wat ze al kunnen en wat valt er nog te leren; Laat lln gebruik maken van suggesties van Nodari (1994) (studiewijzer, weekplanning enz).

Overwegingen en theoretische basis Wat is doel en wat zijn beoordelingscriteria; Oriëntatie op onderwijsleerproces is voorwaarde om autonomie van lln te vergroten; Transparantie doelen op langer termijn (leerjaar, trimester) en transparantie doelen op korter termijn (subtaken) Zo is bijsturing mogelijk door lln en docent Criteria zoals: taalvaardigheidsdoelen, sociale doelen en affectieve doelen - van te voren vaststellen en bespreken. Belangrijk voor lln: Nodari (1994): Haitink:

Ontwerpregel 3: Keuzes Als het je doel is voorwaarden te scheppen voor zelfstandig en zelfverantwoordelijk leren, zorg dan dat de leerlingen binnen de taken die je hen voorlegt keuzemogelijkheden hebben.

Keuzes kunnen geboden worden, o.a: in de inhoud (bijv. jongens- vs. meisjesonderwerpen), het soort taak, het tempo, de middelen, het niveau, de teamsamenstelling, de tijd en/of de plaats waar de taak wordt uitgevoerd de manier van evalueren; Om verantwoorde keuzes te kunnen maken moeten de leerlingen weten wat het (leer)doel van de taak is

Overwegingen en theoretische basis Lln zijn zelf actief; construeren eigen kennis door eigen kennis te relateren aan eigen voorkennis veel ruimte voor individuele leerwegen eigen leervragen door lln eigen leertempo door lln eigen interesse lln belangrijk Nadeel: niet geschikt voor alle leerlingen Constructivistische leertheorie: Constructivistisch onderwijs

Ontwerpregel 4: Taalverwerving Als taalverwerving (c.q. ontwikkeling van taalvaardigheid) het doel is, geef de leerlingen dan open en complexe, levensechte taken die actief, participerend en/of observerend leren uitlokken.

Zorg dat: de leerlingen bij de uitvoering van de taak zoveel mogelijk alle taalvaardigheden (mondeling en schriftelijk, productief en receptief) nodig hebben; Gebruik de doeltaal als voertaal.

Overwegingen en theoretische basis: Westhof: Multi-feature hypothese mensen leren door te handelen; effectiviteit van talenonderwijs afhangt van de mate waarin het de leerling mentaal laat handelen aan veel verschillende kenmerken uit diverse categorieën; Schijf van Vijf: 5 componenten van effectief taalonderwijs

Overwegingen en theoretische basis: Ellis (2003): Rijlaarsdam: Participatie- observatiemodel 6 kenmerken van leertaken voor effectief taalonderwijs   Lln leren in opzet van observatie hoe anderen taak uitvoeren; Taken moeten levensecht, open en complex zijn

Ontwerpregel 5: Aandacht voor de vorm Als naast fluency ook accuracy het doel is, is op gezette tijden aandacht voor de taalvorm (morfologie, syntaxis) onmisbaar.

Aanknopingspunten: Leervragen waar de leerlingen zelf mee komen op grond van hun praktische ervaringen en problemen; bij het lezen, luisteren, spreken en schrijven van de taal tijdens de uitvoering van levensechte taken.

Overwegingen en theoretische basis Corda/Westhoff Weak-interface-hypothese van Seliger Westhoff Schijf van Vijf Willis (1996) Immersion-onderwijs in Canada; Immersion-onderwijs en gramm.onderwijs; Lln maken onbewust eigen regels focus on form; pushed output; taak afsluiten met presentatie van uitkomsten

Ontwerpregel 6: Succes Als je de motivatie van leerlingen in stand wilt houden, zorg er dan voor dat zij frequent successen ervaren.

Succes ervaringen zeer belangrijk. Te behalen door Taken uitdagend en haalbaar te maken; Feedback te geven op halfproducten; Criteria te geven om halfproducten te beoordelen; Reflectie uitlokken

Overwegingen en theoretische basis Dörnyei - de motivatietheorie Factoren expectancy of success De docent kan een helpende rol vervullen

Ontwerpregel 7: Leren leren Als het je doel is te zorgen dat leerlingen leren zelfstandig en zelfverantwoordelijk te leren, werk dan aan de vier bouwstenen voor zelfstandig leren.

Vier bouwstenen voor zelfstandig leren: Zelfmotivatie en zelfvertrouwen Vermogen en bereidheid tot samenwerking Leerstrategieën beheersen Vermogen en bereidheid tot zelfsturing

Dit kan bewerkstelligd worden door de volgende maatregelen: Reflectie Stappenplan een plan opstellen door een lln. Vergelijken van elkaars strategieënplan Feedback Lln laten ervaren van relevante strategieën Taken zo opstellen dat leerlingen (leer)strategieën nodig hebben Leerstrategieën laten trainen - 3 componenten aan de orde laten komen Aandacht voor proces en product Evaluatie Aandacht voor succes en falen Laat leerlingen op gezette tijden de docentrol vervullen

Overwegingen en theoretische basis Bimmel Djörnyei O’Mally en Chamot (1990): Life-long learning Constructivistische opvatting over leren en onderwijzen bouwstenen zijn nodig om zelfstandig te leren Motivatie en zelfstandig leren gaan samen Strategieën voor taalleerders - de vier bouwstenen van zelfstandig leren

Ontwerpregel 8: Samenwerking Als je doel is dat leerlingen iets leren van het werken in teams.

Zorg dat: De taak (en eventuele deeltaken) is/zijn opgebouwd volgens PIGS - principes van samenwerkend leren: – Positieve onderlinge afhankelijkheid; – Individuele aanspreekbaarheid; - Gelijkwaardige bijdragen van ieder individueel; – Simultane interactie Besteed dan systematisch aandacht aan het verwerven van de nodige sociaal- communicatievevaardigheden.

Overwegingen en theoretische basis Redenen voor werken in de teams: Kagan(1999): Maatschappelijk en sociaal-economisch; Leerpsychologisch; Algemene-didactiesch; Taaldidactisch; Affectief voordeel Gebruik van structures: - Check in duo’s - Drie-stappen-interview - Denken-delen-uitwisselen