CSCT project: Competenties voor EDO- leerkrachten Comenius 2.1 project 2004-2007 118277-CP-1-2004-BE-Comenius

Curriculum, Sustainable development, Competences, Teacher training (CSCT) Doelstellingen Een competentie georiënteerde curriculum ontwikkeling voor educatie voor duurzame ontwikkeling in de initiële en de in-service lerarenopleiding curriculummodellen waarbij Educatie voor Duurzame Ontwikkeling in de opleiding wordt geïntegreerd. Eindproducten Formuleren / selecteren van competenties die verband houden met educatie voor duurzame ontwikkeling Identificeren van specifiek onderwijsmateriaal dat aansluit bij de geselecteerde competenties Formuleren en selecteren van inhouden die aansluiten bij de geselecteerde competenties Ontwerpen van onderwijsmodellen (organisatie, …) Ontwikkelen van een leidraad voor docenten en studenten

www.csct-project.org Partnerlanden Engeland 1 Denemarken 1 Noorwegen 1 Duitsland 1 Oostenrijk 4 België 2 Spanje 2 Hongarije 1 Zwitserland 2 Norway Hungary Austria Germany Spain England (Wales) Belgium Denmark Switzer-land

CSCT partnership Katholieke Hogeschool Leuven (Be) Entiteit Curriculum (Vlaams Onderwijsministerie) Telemark University College (No) University College of Vest Jutland (Dk) University of Wales (GB) Universitat Autonoma de Barcelona (SP) Universitat de Girona (SP) University of Salzburg (O) University of Klagenfurt (O) University of Klagenfurt (Inst. Geographie & Regionalforschung) Pädagogische Hochschule Niederösterreich (O) Regional Environmental Center (H) University of Lüneburg (D) Pädagogische Hochschule Zürich (ZW) Fachhochschule Nordwestschweiz (ZW)

Rapport ingediend januari 2008 Disseminatie acties Eindresultaat Rapport ingediend januari 2008 Disseminatie acties Implementatie van het EDO-curriculummodel Report 316 Pages

Duurzame ontwikkeling en onderwijs CSCT raamwerk Rapport (‘Handboek’) Duurzame ontwikkeling en onderwijs CSCT raamwerk Professionele dimensies van EDO-leerkrachten Algemene competenties voor EDO Specifieke EDO-competenties (5 bekwaamheidsdomeinen) Actieonderzoek als kractige methode binnen EDO Case studies

Algemene competenties Dynamisch model voor EDO competenties in de lerarenopleiding ( project CSCT-model ) Leerprocessen voor DO 5 competentiedomeinen Algemene competenties Professionele dimensies Een dynamisch model 7 7

‘Algemene competenties‘ Drie basiselementen in het model Vijf domeinen Kennis Systeemdenken Emoties Waarden Actie De leraar als individu De leraar in de onderwijsinstelling De leraar in de samenleving ‘Algemene competenties‘ onderwijzen Reflecteren/visie ontwikkelen Participeren aan netwerken ‘Professionele dimensies’ Het raamwerk om de bekwaamheden in beeld te brengen van leerkrachten die rond duurzame ontwikkeling willen werken bestaat uit 3 basiselementen: De 3 niveaus waarin een L funcioneert (als individu, in de onderwijsinstelling én in de samenleving) Drie overkoepelende (algemene competenties): onderwijzen (met aandacht voor constructief leren), ontwikkelen van een visie en nieuwe zienswijzen in aanmerking nemen (EDO is immers toekomstgericht) én netwerken tot stand brengen binnen en buiten de shoolgemeenschap (met het oog op een lerend milieu) Vijf bekwaamheidsdomeinen zijn van belang voor EDO: verwerven van kennis over duurzaamheidsvraagstukken, denken in termen van systemen, waarderen van situaties en normen gebruiken, omgaan met emoties die door bepaalde duurzaamheidsvraagstukken worden opgewekt en actiegericht kunnen werken met leerlingen. Deze 5 competentiedomeinen vormen daarom de kern van het model. In EDO zijn deze 5 domeinen van toepassing op elk van de professionele dimensies en moeten ze ook in relatie staan tot de algemene competenties.

3 professionele dimensies Leraren zijn individuen die zich op een dynamische wijze verhouden tot hun studenten, leerlingen, collega‘s en tot de brede maatschappelijke context Leraren zijn kennisoverdragers die deel uitmaken van een onderwijsinstelling die idealiter een gedeelde visie heeft op leren en ontwikkelen Leraren maken deel uit van een dynamische samenleving. Deze 3 niveaus zijn herkenbaar en deels overlappend met de verantwoordelijheidsniveaus in het beroepsprofiel en de BC zoals vastgelegd door de Vlaamse regering (verantwoordelijkheid tav de lerende, het schoolteam en de samenleving). 9

Algemene competenties . 10

CSCT raamkader Dit model is het resultaat van een driejaar durend proces. We beschouwen het als een dynamisch model omdat elk element kan gecombineerd worden met een ander element, vandaar de pijlen. Wanneer we de professionele dimensies combineren met de algemene competenties door de 2 driehoeken over elkaar te schuiven (pijlen), dan zijn vele combinaties denkbaar. De hoeken die in de figuur oorspronkelijk recht tegenover elkaar liggen hebben echter de sterkste relatie tot elkaar, zoals de professionele dimensie van de leraar als lid van de samenleving en de algemene competentie om deel te nemen aan sociale netwerken.

Vijf Domeinen Deze 5 competentiedomeinen vormen de KERN van het model omdat ze van essentieel belang zijn voor het leren en onderwijzen voor EDO. Ze zijn van elkaar te onderscheiden maar in praktijk zijn ze niet te scheiden. Dit omdat ze meestal in combinatie met elkaar voorkomen. Bijvoorbeeld: wanneer lln via een excursie naar het Lapperfortbos en daar leren over de natuur dan rijzen er ongetwijfeld vragen over de verschillende waarden die mensen hechten aan bepaalde landschappen en over de acties die men kan ondernemen om een bepaald natuurgebied te behouden. Hierbij kunnen de voor- én tegenstanders van het behoud van dat natuurgebied met elkaar in discussie gaan en kunnen de emoties hoog oplopen. 12

Verwerven van KENNIS over duurzaamheidsvraagstukken Vier kennisdimensies binnen EDO: Conceptuele kennis Oorzakelijke kennis Kennis over actiemogelijkheden Kennis over ontwikkelen van eigen visie Deze kennis heeft betrekking op: Tijd (verleden-heden-toekomst) Ruimte (hier-ginder/Noord-Zuid) Inter-/transdisciplinair Kwaliteit van deze kennis: Haalbaarheid staat voor kwaliteit Kritisch denken is essentieel Willen lln gemotiveerd zijn om naar oplossingen te zoeken voor duurzaamheidsvraagstukken, dan hebben zij 4 vormen van kennis nodig: Kennis over het bestaan en de eigenschappen van duurzaamheidskwesties (bv.relatie tussen CO2 en opwarming van de aarde) = essentieel om interesse te wekken en bewustzijn aan te scherpen om zo de bereidheid om actie te ondernemen te stimuleren) Kennis in functie van de oorzakelijke dimensie van duurzaamheidsproblemen. D.i. kennis van sociale en economische organisaties zoals IMF, kennis over de rol van deze organisaties spelen een rol bij het ontstaan en oplossen van duurzaamheidskwesties. Kennis over actiemogelijkheden Deze kennis gaat over de noodzaak van de ontwikkeling van een eigen visie op DO en EDO.

Voorbeelden kenniscompetenties Als een individu relevante kennis verwerven rond uitdagingen en kwesties over DO Educatieve doelen voor DO selecteren, rekening houdend met de diversiteit van de leerlingengroep KLO creëren over duurzaamheidskwesties Als lid van een onderwijsinstelling Verwerft kennis over duurzaamheidsvraagstukken om te kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een curriculum dat EDO integreert in het hele schoolcurriculum Als lid van de samenleving Kan partners vinden buiten de schoolgemeenschap en samenwerken met organisaties die DO promoten

Bevorderen van SYSTEEMDENKEN 4 basiscriteria voor systeemdenken (Capra, 1992) Van studie van deelaspecten naar studie van het geheel Van lineaire oorzaak-gevolg-relaties naar dynamische relaties Van feiten naar processen Van zoeken naar details naar ontdekken van patronen EDO impliceert het bevorderen van systeemdenken en interdisciplinariteit. Problemen die verband houden met DO vragen om een geïntegreerde aanpak/systeembenadering. Het bewustzijn dat de mens deel uitmaakt van de oneindige subsystemen van de aarde en dat hij hiervan op verschillende wijzen afhankelijk is, dtaat binnen EDO centraal. Dus is het belangrijk te kijken naar het verleden, om terug te kijken waar we vandaan komen en ons een voorstelling te maken waar we naartoe willen. TIJD

Systeemdenken Vier dimensies binnen het systeemdenken(Ossimitz 2000): Relationeel denken Dynamisch denken Denken in termen van modellen Bedoeling = op een systematische manier tot actie komen

Voorbeelden competenties systeemdenken Als een individu Begrijpt basismodellen van de systeemtheorie Is zich ervan bewust dat hij altijd deel uitmaakt van verschillende systemen Weerstaat de neiging om complexe problemen te simplificeren In de onderwijsgemeenschap Gaat binnen zijn vak op zoek naar relaties, meervoudige invloeden, .. In de samenleving Gebruikt lokale, nationale en internationale netwerken Kan machtverhoudingen en belangenconflicten in de samenleving identificeren

Omgaan met EMOTIES Emoties en gevoelens gekoppeld aan denken, waarderen,reflecteren en handelen belangrijke rol bij de organisatie en integratie van kennis deel van besluitvormingsprocessen drijvende kracht achter de motivatie Empathie speelt een sleutelrol in EDO

Voorbeelden competenties emoties Als een individu Ontwikkelen voor zichzelf empathisch vermogen Bewust van de impact van emoties op perceptie, oordeelsvorming, beslissingen Als lid van de onderwijsgemeenschap Atmossfeer van openheid en vertrouwen creëren waarbij ieder zijn gevoelens mag uiten Als lid van de samenleving Adequaat communiceren met ouders en anderen over hun emoties

Ontwikkelen van WAARDEN “Voor EDO zijn waarden fundamenteel en staat respect centraal: respect voor anderen, inclusief voor anderen uit de toekomstige generaties, respect voor verschil en diversiteit, voor het milieu en voor onderzoek van de planeet die we bewonen. Onderwijs stelt ons in staat om onszelf en anderen te begrijpen en onszelf verbonden te voelen met de ruimere natuurlijke en sociale omgeving; dit begrijpen biedt ons een duurzame basis voor het opbouwen van respect.” (United Nations Decade of Education for Sustainable Development, 2005-2014, Draft International Implementation Scheme, Ectober 2004)

Voorbeelden competenties waarderen van situaties en ethische normen hanteren Als een individu Verduidelijkt en expliciteert eigen overtuigingen Op de hoogte van leermiddelen en –methoden in verband met waarden en waardenontwikkeling Als lid van een onderwijsgemeenschap Dringt eigen waarden en meningen niet op maar biedt leerlingen voldoende kansen om een eigen standpunt in te nemen Moedigt leerlingen aan om hun overtuigingen in vraag te stellen… Als lid van de samenleving Benadrukt het belang van inzicht in Europees burgerschap, inclusief de rechten, verantwoordelijkheden en waarden die hierachter schuilgaan

ACTIEGERICHT werken Acties ondernemen stelt leerders in staat: Conflicterende belangen te ervaren In discussie te gaan over alternatieve oplossingswegen en visies Het tegen elkaar afwegen van visies Zich daadwerkelijk te engageren Daarover te reflecteren Ondernomen acties te evalueren

Voorbeelden competenties actiegericht werken met leerlingen rond EDO Als een individu kritisch nadenken over iemands levensstijl en -keuzes op een probleemoplossingsgerichte wijze aan een project werken In de onderwijsgemeenschap actie beschouwen als een educatieve meerwaarde niet alleen als een manier om problemen op te lossen relevante actiegerichte thema’s voor DO selecteren In de samenleving machtsrelaties binnen lokale (en globale) gemeenschappen analyseren in functie daarvan strategisch denken netwerken faciliteren

Opvolging van EDO Uitgeverij De Boeck Duurzame ontwikkeling. Hoe integreren in onderwijs ? Willy Sleurs, Veerle de Smet, Veerle Gaeremynck, 2008, 199 p Ensi :Environmental Network Sustainable internationaal congres voor 130 deelnemers van 26 tot 28 maart 2009 in de KHLeuven 24 24

www.csct-project.org Contactpersonen: willy.sleurs@ond.vlaanderen.be veerle.de.smet@khleuven.be