De ‘ontdekking’ van tijdsbesef en de bevraging van de chronologische orde in het Belgische geschiedenisonderwijs ( ) Tessa Lobbes 6 maart 2012

Doel van de lezing tijdsbesef en chronologie: recent debat? overzicht debatten tussen inspecteurs, handboekauteurs, normaalschoolleraren en onderwijsambtenaren algemeen vormend onderwijs

Structuur van het onderwijs drie onderwijsnetten rijksonderwijs: dubbele cyclus, 2+4 jaar katholiek onderwijs: enkelvoudige en dubbele cyclus 2 uur geschiedenis democratisering vanaf 1945 eind jaren vijftig voorbereiding Vernieuwd Secundair Onderwijs observatiegraad: uitgestelde studiekeuze intrede VSO in 1969/1970 crisis van het geschiedenisonderwijs: maatschappelijk relevant?

Structuur van het onderwijs 1970: urenverlies, vakkenverbinding, sociaal vormende vakken in observatiegraad –Nederlandstalig rijksonderwijs: geschiedenis in maatschappelijke vorming –Franstalig rijksonderwijs: 1,5u geschiedenis in ‘étude du milieu’ –Nederlandstalig katholiek onderwijs VSO 2u geschiedenis in ‘mens in milieu en maatschappij’, urenverlies in eerste observatiejaar in 1980 −Nederlandstalig katholiek onderwijs type II 2u geschiedenis, idem urenverlies –Franstalig katholieke onderwijs VSO en type II 2u geschiedenis, urenverlies

De kindgerichte pedagogie tijdens het interbellum Éducation nouvelle (Ferrière, Decroly) nut van oudheid in de zesdes en chronologisch opklimmen tot in eerste jaar met contemporaine geschiedenis? uitgaan van het kind ontwikkelingsstadia, psychologie –6 tot 14 jaar: observeren van de realiteit, het concrete, het omringende milieu (leefwereld) –vanaf 14 jaar: abstracter denken observeren, analyseren in milieustudie leerstof aanpassen aan ‘centres d’intérêts’ (Decroly) actieve methodes Belgische leerplan lager onderwijs 1936

De kindgerichte pedagogie tijdens het interbellum Éducation nouvelle (Ferrière, Cousinet) ‘noties van tijd, duur, evolutie, oorzaken en gevolgen onbestaande of heel zwak bij jonge kinderen ↓ is het geschiedenisonderwijs mogelijk in het lager onderwijs?

Tijdsbesef en geschiedenis in de lagere school Louis Verniers, geschiedenisleraar normaalschool Charles Buls, Brussel L’enseignement de l’histoire à l’école primaire et à l’école normale, 1933 kritiek: lln geen inzicht, encyclopedisch, massa data, meer aandacht voor bekwaamheden, werkmethode hoe notie van tijd aanleren?

Tijdsbesef en geschiedenis in de lagere school historische initiatie: notie van tijd, evolutie, document regressieve methode ipv lineaire chronologie: aanleren van tijdskader vb. generaties: leerling-vader-grootvader vergelijkingsoefeningen: aanleren van historische evolutie in het lokale milieu ‘leçons de choses’ (Decroly): geschiedenis van voeding, wonen minder data, ankerpunten

Louis Verniers, ‘L’enseignement de l’histoire à l’école primaire et à l’école normale’, Brussel, 1933, 74.

Chronologie als fundament in het middelbaar onderwijs ( ) Rijksonderwijs: geschiedenisinspecteurs André Puttemans en Fritz Quicke kennis, maar ook bekwaamheden, kritische zin bezorgd om lagere cyclus concreet, aanschouwelijk, ankerpunten, bronnen, historische exploratie milieu interne logica geschiedwetenschap ↔ pedagogische ‘centres d’intérêts’

Chronologie als fundament in het middelbaar onderwijs ( ) 1x chronologie doorbreken: oudheid verschuift van zesde jaar naar vierde jaar lagere cyclus 5 de eeuw-heden hogere cyclus oudheid-heden ‘oudste tijdvakken wel geschikt voor jonge geesten?’

Chronologie als fundament in het middelbaar onderwijs ( ) Geschiedenisonderwijs in het katholiek onderwijs jezuïet Michel Dierickx (leerboek Historia) dubbele cyclus, oudheid in het vierde jaar enkelvoudige cyclus = chronologisch –zesde jaar oudheid –opklimmen tot in tweede jaar contemporaine geschiedenis –eerste jaar geschiedenis van België lagere cyclus: concreet, actieve methodes, aanschouwelijk

Kritieken eind jaren vijftig leerplan is overladen, lessen blijven encyclopedisch leerstof onaangepast aan niveau van het kind te weinig actieve methodes geschiedenisonderwijs staat los van het heden ↓ ‘nutteloos geschiedenisonderwijs’? meer radicale experimenten chronologische orde fundamenteel uitdagen

Experimenteren met thematisme, initiatie en actualisering ( ) Nederlandstalige rijksonderwijs geschiedenisinspecteur Leopold Flam –Herman Corijn, Jenny Vanroelen, Louis-Théo Maes cf. artikel in reader geschiedenisonderwijs op kruispunt van sociale vorming, existentiefilosofie, moraal en geschiedenis gericht op het heden, engagement werkmethodes (groepswerk, debat, zelfstudie)

Experimenteren met thematisme, initiatie en actualisering ( ) lineaire chronologie uitgedaagd 1) geschiedwetenschappelijke invalshoek: thematisch, cyclisch geschiedenisonderwijs structuren van oudheid tot heden (Annales) historische evolutie doorheen de tijd eerste thematische handboek Sprekend Verleden vb cyclus ‘Van slaaf tot mens’ 2) maatschappelijke, sociale invalshoek: geschiedenisonderwijs te weinig verbonden met het heden via thema vlugger bij de contemporaine geschiedenis en de actualiteit minder aandacht voor oudere tijdvakken

'Cyclus ‘Van slaaf tot mens’, Sprekend Verleden I, Antwerpen, 1961, 6.

Experimenteren met thematisme, initiatie en actualisering ( ) 3) didactische invalshoek: initiatiethema’s in eerste twee jaar geschiedenis van interesses en behoeften (voeding, woning → Decroly) didactische mobilisatie van het heden voor het kind is het heden herkenbaar, concreet het verleden is vreemd en abstract methode van concretisering = nu actualisering heden → verleden → heden

Experimenteren met thematisme, initiatie en actualisering ( ) vb. modelles ‘wonen’ vertrekpunt: actuele urbanisatieproblematiek onderzoek in omringende milieu ‘hoe woonde men vroeger?’ bronnenonderzoek, groepswerk eindpunt: terug aanknopen bij heden

Experimenteren met thematisme, initiatie en actualisering ( ) Franstalig rijksonderwijs, geschiedenisinspecteur René Van Santbergen initiatiethema’s, cyclische methode overnemen focus op zelfstandige studie van documenten, vaardigheden eerste bronnenboek Formation Historique L’homme s’habille, L’homme se nourrit in 1969

Experimenteren met thematisme, initiatie en actualisering ( ) evaluatie experimenten voorstanders: actuele wekt interesse, goed inzicht in historische evolutie en in verschillen en gelijkenissen, beter inzicht in het heden tegenstanders: thema’s staan los van de context, in het chronologische ‘ijle’ chronologie enige logische ordening ‘marxisant’ geschiedenisonderwijs

Initiatie en regressie in het geschiedenisonderwijs van het katholieke VSO ( ) geschiedenisonderwijs in de verdediging –focus op hedendaagse geschiedenis, actualiteit, bestaansverheldering –meer aandacht voor vaardigheden, actieve methodes –verfijnen leerdoelen (kennis, vaardigheden, attitudes) Nederlandstalige en Franstalige rijksonderwijs –experimenten uit jaren vijftig en zestig worden officiële leerplannen –methodologie van bronnenstudie –maatschappelijke vorming: inzicht in chronologie, in tijd, in historische evoluties is géén leerdoel

Initiatie en regressie in het geschiedenisonderwijs van het katholieke VSO ( ) Nederlandstalige katholieke VSO –observatiegraad 1972 –regressieve en thematische benadering van de contemporaine geschiedenis –handboeken: ‘de wortels van onze economische samenleving’, ‘de sociale strijd’, ‘arbeid: een vloek, een zegen?’ –vertrekpunt oudere tijdvakken = actualiteit en leefwereld –zelfstandige studie van bronnen –praktijken: leraren moeite met regressie –kritiek

Initiatie en regressie in het geschiedenisonderwijs van het katholieke VSO ( ) Franstalige katholieke VSO en type II –tegen initiatie –behoud chronologie –‘jonge leerlingen zijn gefascineerd door geschiedenis van Egypte, Nabije Oosten en klassieke oudheid’ ‘exotische’ en ‘vreemde’ trekt hen aan

Terugkeer naar de chronologie tijdens de jaren tachtig kritiek op thematisch geschiedenisonderwijs, teveel aandacht voor hedendaagse geschiedenis en vaardigheden ‘leerlingen hebben geen historische kennis meer’ ‘Hitler, Napoleon kennen ze niet’ Franstalig rijksonderwijs –liberale onderwijsministers versus ‘marxistische’ geschiedenisonderwijs’ –commissie van academische historici zorgt voor herstel van chronologische geschiedenis, politieke geschiedenis, Europese geschiedenis –oudheid in eerste jaar, hedendaagse tijd in zesde jaar

Terugkeer naar de chronologie tijdens de jaren tachtig Nederlandstalige katholieke onderwijs Type I in eerste graad terugkeer naar chronologisch overzicht van de contemporaine geschiedenis in 1984 –Raf De Keyser, chronologie is ruggengraat –GO enige vak dat tijdszin aanleert –GO voldoende losmaken van het hedendaagse vraagstukken –‘historisch bewustzijn’ Nederlandstalige rijksonderwijs thematische geschiedenisonderwijs

Conclusie jaren twintig lineaire chronologie uitgedaagd door ‘ontdekking’ tijdsbesef jaren vijftig, zestig en zeventig chronologie bevragen –didactische invalshoek (actuele leefwereld) –geschiedwetenschappelijke invalshoek (structuren) –maatschappelijke invalshoek (te los van het heden) jaren tachtig terugkeer naar de chronologie bij elke hervorming klachten over ‘gebrekkige historische kennis’, ‘geen inzicht in chronologie’ maar! weinig onderzoek naar impact hervorming