Hilda Groeneveld (arbo- en milieu-adviseur) LabNoord, Groningen-Drenthe EU-GHS in de laboratoriumpraktijk 27 januari 2011

2 Gevarenetikettering: van oud naar nieuw Implementatie EU-GHS binnen laboratoria Overgangstermijnen Centrale voorbereiding Algemene regel voor veilig werken Actiekaart na incident met chemische stof Voorbeeld: Aanpak EU-GHS etikettering Tips ter voorkóming van problemen Samenvatting Inhoud presentatie

3 Gevarenetikettering van oud naar nieuw Samenvatting voor adviseurs laboratoria

4 Wat is GHS? GHS staat voor Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals Doel GHS? één wereldwijd geharmoniseerd systeem voor de gevarenindeling en -etikettering van chemische stoffen en mengsels

5 Wat is EU-GHS? nederlandse werktitel voor CLP europese 'Classification, Labeling and Packaging of substances and mixtures' implementatie van GHS in Europa met toevoeging van gevareninformatie vanuit de oude europese wetgeving vervangt de gevarenetikettering voor gebruiksverpakkingen volgens de Stoffen- resp. Preparatenrichtlijn

6 Meest opvallende wijzigingen

7 Oude gevaarssymbolen (oranje vierkant) worden vervangen door GHS-gevarenpictogrammen (witte ruit met rode rand)

8 Nieuwe gevarencategorieën én nieuwe criteria voor indeling in gevarencategorieën Nieuwe gevarencategorie voor 'gassen onder druk' Doodshoofd alleen voor acute toxiciteit én nieuw pictogram voor lange termijneffecten

9 Andreaskruis is vervangen door uitroepteken 'Korte gevaarsbeschrijving resp. -letter' is vervangen voor signaalwoord 'Gevaar' of 'Waarschuwing'

10 Gevarenaanduidingen: H-zinnen i.p.v R-zinnen Voorzorgsmaatregelen: P-zinnen i.p.v. S-zinnen Nieuwe rekenregels voor mengsels (preparaten)  Meer stoffen en mengsels met gevarenetikettering

11 Het GHS systeem wordt elke twee jaar aangepast (net als bij de transportregelgeving)  Twee-jaarlijkse controle/herziening nodig voor Register gevaarlijke stoffen Veiligheidsinformatiebladen Overige documenten met veiligheidsinformatie

12 Overzichten per gevarenklasse Zeer vereenvoudigde versie ! n.b. een rechtstreekse conversie van de 'oude' classificatie naar EU-GHS is niet mogelijk Zie bijlage 1. in hand-out voor prints op A4-formaat

13

14

15

16

17 Resultaat na invoering GHS? Wereldwijd Meer eenheid in indelingscriteria, gevarenklassen en gevarenpictogrammen

18 Op de werkvloer In één oogopslag herkenning van alle hoofdgevaren door GHS-pictogrammen voor alle hoofdgevaren Indien én giftig én corrosief nu wel beide gevaren- pictgrammen op etiket gebruiksverpakking !

19 Methanol: Oud gevarenetiket

20 Methanol: Nieuw gevarenetiket

21 Formaline (37% formaldehyde en 10% methanol in water) Oud: Giftig EU-GHS: Gevaar

22 Implementatie EU-GHS binnen laboratoria Voorbereidingen door adviseur laboratoria

23 Tijdslijn en overgangstermijnen EU-GHS 1992 Start ontwikkeling GHS 2003 Tekst van GHS voor het eerst gepubliceerd (engels) EU-GHS (CLP) van kracht met 2-jaarlijkse aanpassing GHS systeem De tekst is dus voortdurend aan verandering onderhevig (evenals bij de transportwetgeving)

24 Overgangstermijnen vannaar Voor fabrikanten stoffen: tot mengsels: tot Voor leveranciers (2 jaar voor opmaken oude voorraad) stoffen: tot mengsels: tot

25 Overgang vannaar Aandachtspunten voor eindgebruikers (bijv. diagnostisch laboratorium voor KC, MM of PA) Inkoop verpakking met EU-GHS etikettering Opgebruiken verpakking met oude etikettering Berekening etikettering 'eigen bereidingen'

26 Overgangstermijnen van naar Inkoop verpakking met EU-GHS etikettering verplicht voor eindgebruikers  is bepaald door einde termijnen voor opmaken oude voorraad door leveranciers : stoffen:vanaf mengsels:vanaf

27 Opgebruiken verpakking met oude etikettering Advies: Aanpak bij verpakking met oude gevaren- etikettering én houdbaarheidstermijn > 5 jaar Stoffenbij inkoop vóór Mengselsbij inkoop vóór  Koop zo klein mogelijke verpakking  Gebruik tot maximaal 5 jaar na aankoop Resultaat: Uiterlijk 2022 alleen EU-GHS etikettering

28 Invoering EU-GHS etikettering in diagnostische laboratoria  95 % verloopt automatisch door inkoop van stoffen/mengsels met EU-GHS-etikettering  5% moet zelf berekend voor 'eigen bereidingen' binnen lab

29 Wanneer binnen lab starten met EU-GHS gevarenberekening? Mengsels: tot met uitloop tot (12 jaar !) bij gebruik van ingekochte mengsels met oude gevarenetikettering  Advies: start vanaf 2013

30 Centrale voorbereiding EU-GHS Algemene regel voor veilig werken Actiekaart na incident met chemische stof Voorbeeld: Aanpak EU-GHS etikettering Tips ter voorkóming van problemen

31 Maak veilig werken onafhankelijk van uiterlijk gevarenetikettering ernst gevaren op etiket beschikbaarheid op de werkvloer van: WIK(werkvloerinstructiekaarten) VIB(veiligheidsinformatiebladen)

32 Uitgangspunt Maak het op de werkvloer gemakkelijker om veilig te werken, dan om onveilig te werken

33 Algemene regel voor veilig werken met chemische stoffen

34 Indien gevarenetiket op verpakking ! Werk in gesloten systeem of (nagenoeg) gesloten apparatuur of zuurkast met schuifraam beneden halshoogte i.c.m. gebruik technische hulpmiddelen

35 Algemene regel niet realiseerbaar op lab? Werken op labtafel is uitsluitend toegestaan bij uitkomst verdiepende RI&E brandveilig nauwelijks kans op inademen gas, damp, nevel, stof én niet brand- en gezondheidsgevaarlijk nauwelijks kans op spatten PBM's op labtafel aanwezig oogdouche en nooddouche dichtbij

36 Resultaat bij werken volgens algemene regel (1) Voor 99% van de gevaarlijke stoffen  geeft gevarenetiket op gebruiksverpakking  voldoende veiligheidsinformatie voor de labmedewerker  op voorwaarde

37 Laboratoriumspecifieke veiligheidsmaatregelen staan in afdelingspecifieke 'Actiekaart na incident met chemische stof' afdelingsspecifieke procedure 'Veiligheid m.b.t. chemische stoffen'

38 Werkplekspecifieke veiligheidsmaatregelen staan in analyse SOP apparaten SOP overige werkvoorschriften

39 Resultaat bij werken volgens algemene regel (2) De resterende 1% vergt speciale actiekaart na incident, bijv. zeer gezondheidsgevaarlijk => speciale EHBO incl. antidota zeer vluchtig, zeer brandgevaarlijk => zeer snelle opruimactie nodig na morsen buiten zuurkast explosiegevaar bij indrogen  Advies: Laat deze afschaffen in routinelaboratoria !

40 Resultaat bij werken volgens algemene regel (3) Eenvoud en duidelijkheid voor werkvloer met name in overgangsperiode vannaar

41 Resultaat bij werken volgens algemene regel (4) Inzet veiligheidsadviseur beperkt afdelingsspecifieke actiekaart en procedure eenmalig opstellen overzichtelijke twee-jaarlijkse toetsing/herziening eenvoudige veiligheidsbeoordeling bij aanvraag nieuwe stof werken volgens 'algemene regel' realiseerbaar ? afdelingsspecifieke actiekaart dekt voorschriften in VIB ? veiligheidsmaatregelen realiseerbaar op werkplek ?

42 Actiekaart na incident met chemische stof Zie bijlage 2. in hand-out voor print op A4-formaat

43 Onderwerpen in actiekaart 1.Algemene actie 2.Slachtoffer: EHBO 3.Morsing: wel/niet zelf mogen opruimen 4.Opruiming morsing m.b.v. Spill kits 5.Melding ongeval en/of morsing

44 Basis voor opstellen actiekaart 1.Neem de VIB's van de meest gevaarlijke stoffen 2.Brand/explosiegevaar=> tel. BHV/receptie 3.Levensbedreigend=> EHBO en tel. SEH 4.Opruiming morsing: blootstellingskans voor inademing ? onafhankelijke ademhalingsbescherming vereist ? 5.Melding ongeval en/of morsing bij wie, hoe en welke formulieren invullen

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60 Berekening EU-GHS gevarenetikettering Voorbeeld Gezamenlijke aanpak door leidinggevenden, afdeling Inkoop en adviseur

61 Aanpak leidinggevende afdeling Voor elke 'eigen bereiding' wordt bij adviseur aangeleverd Bereidingsvoorschrift, met voor elk ingrediënt: de gegevens precies zoals op gebruiksverpakking voor ingrediëntnaam, fabrikant-naam, fabrikant-artikelnummer intern bestelnummer VIB en/of complete gevarenetikettering (oud of EU-GHS) Alle werkvoorschriften waarin de 'eigen bereiding' wordt gebruikt Voorbeeld: Gezamenlijke aanpak door leidinggevende en adviseur

62 Aanpak adviseur, voorbereiding algemeen bepaal welke bijscholing zelf nodig literatuur, bijv. Nederlandse EU-GHS Helpdesk Wetgeving, EU-GHS Arbo-Informatieblad AI-26: Veiligheidsinformatiebladen en werkpleketikettering cursus, bijv. Indeling en etikettering van gevaarlijke (vloei)stoffen volgens de EU-GHS. Borger & Burghouts. Voorbeeld: Gezamenlijke aanpak door leidinggevende en adviseur

63 bepaal welke hulpmiddelen als adviseur nodig voor de EU-GHS gevaren- etikettering rekenhulp, bijv. Hans Razenberg e.a. Aan de slag met CLP (2010). SDU (boek of internetabonnement) Voorbeeld: Gezamenlijke aanpak door leidinggevende en adviseur

64 Adviseur, voor elke 'eigen bereiding' (laat) recent VIB opvragen/downloaden voor elk ingrediënt zijn alle gegevens van EU-GHS aanwezig (zonee, blijf oude gevarenetikettering gebruiken) gebruik rekenhulp, die de complete gevaren- berekening, -afleiding behandelt, bijv. Hans Razenberg e.a. Aan de slag met CLP (2010). SDU (boek of internetabonnement) Voorbeeld: Gezamenlijke aanpak door leidinggevende en adviseur

65 Tips ter voorkóming van problemen Knelpunten: inventariseer en los op, bijv. Zuurkast ontbreekt op werkplek 'Eigen bereidingen' ontbreken in (Afdelings)register gevaarlijke stoffen Recent veiligheidsinformatieblad ontbreekt Koppeling ontbreekt van 'unieke identificatie op gebruiksverpakking en VIB' (productnaam, fabrikantnaam, fabrikant-artikelnr.) met informatie in: inkoop- en voorraadbeheersysteem (afdelings)register gevaarlijke stoffen

66 EU-GHS-etikettering Veel gebruikte mengsels zijn vaak te koop internet: zoek VIB, controleer en neem EU-GHS over Start EU-GHS berekening eenvoudig waterige verdunning van één stof mengsel van 2 stoffen Berekening EU-GHS van complexe mengsels: Start pas indien voldoende ervaring opgedaan

67 Samenvatting EU-GHS gevarenetikettering biedt  in één oogopslag herkenning alle hoofdgevaren Werkvloer  Maak veilig werken onafhankelijk van uiterlijk gevarenetikettering ernst gevaren op etiket beschikbaarheid aanvullende veiligheidsinformatie op werkvloer (WIK, VIB) Los in centrale voorbereiding knelpunten op Bereken EU-GHS 'eigen bereidingen'

68 Vragen ? Dank voor uw aandacht