Evaluatie van de pestwet en de hierbij gemaakte conclusies

Mactac verloor klanten na pesterijen' MIVB ontslaat twee vakbondsafgevaardigden voor zware pesterijen 25 verdachten voor brutaal pesten op het werk Ook pestschandaal bij ArcelorMittal in Gent Strafrechtelijke vervolging van geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk Pesten op het werk: het vergeten taboe De voorbije maanden is er in de media heel wat te doen geweest omtrent pesterijen op het werk. In november vorig jaar werd melding gemaakt van zowel ernstige situaties van pesterijen bij zowel in het waalse bedrijf Mactac, als in het Oost-Vlaamse Arcelor Mittal. In februari kwam dan de Brusselse openbare vervoersmaatschappij (MIVB) in het nieuws omwille van vergelijkbare feiten… Het zijn enkel de extreme situaties die in beeld komen, maar uit onderzoek blijkt dat: België: 11 % Vlaanderen (D’Haene) : objectieve benadering :15,3 % subjectieve benadering : 19,3 % Vlaanderen (Sermijn) : 10% 24 % ooit getuige geweest 19 % op hoogte van pesterijen Leymann: Eén op vier medewerkers loopt het risico, op een loopbaan van 30 jaar, het slachtoffer te worden van pesten gedurende een half jaar Deze avond zal ik met jullie kijken welke factoren een positieve invloed hebben op samenwerken en hoe dergelijke situaties zoveel mogelijk voorkomen kunnen worden. Vele klachten over pesterijen bij De Post

EVALUATIE Doelstelling van onderzoek Evaluatie van doeltreffendheid van de wetten (10/01/2007 – 6/02/2007 - KB 17/05/2007) Zicht krijgen op Stand van zaken betreffende ontwikkeling preventiebeleid inzake psychosociale belasting veroorzaakt door het werk in bedrijven Verbetering van preventie en bestrijding van grensoverschrijdend gedrag op het werk

EVALUATIE Kwalitatief onderzoek dmv Doelgroepen online-vragenlijst Groepsgesprekken Doelgroepen Interne en externe PAPS Vertrouwenspersonen Preventieadviseurs arbeidsgeneesheren Inspecteurs TWW Rechters Gespecialisserde advocaten Juridische diensten van de vakbond Werkgevers Vertegenwoordigers van werknemers Arbeidsauditeurs Onderzoek uitgevoerd door Isw limits (spin-off ku leuven en ucl) in samenwerking met cap-sciences humaines (verbonden aan ucl) onder toezicht begeleidingscomité (academici, vertegenwoordigers van het onderzoek ,vertegenwoordigers van de opdrachtgever FOD Waso)

- Ongewenst seksueel gedrag en geweld op het werk op alle begrippen beter dan pesterijen en psychsosociale belasting

Gezamenlijke punten over alle groepen heen Negatief Gebrek aan doeltreffendheid van procedure Complexitiet van de wetgeving Gebrek aan duidelijkheid van rollen / misbruik Positief Bewustmaking van publiek rond thema preventie psychosciale belasting Wetgeving biedt hulp bij preventie Bestaan van de wetgeving/ bescherming van slachtoffers

Procedures en praktijken (1) Risicoanalyses psychosociale belasting Zeer weinig uitgevoerd In bijzonder RAPSY a priori voorzaakt door derden Hinderpalen: Andere prioriteiten in organisatie Tijd Kostprijs Volgens PAPS: Onvoldoende invloed om werkgever aan te moedigen Tip: bevraag voldoende de positieve aspecten

Procedures en praktijken (2) Interne procedure lijkt vaker uitgewerkt Informele procedure grootste slaagkans Formele procedure vaak negatieve effecten Meer uitgewerkt bij grotere organisaties Steun van werkgever als hiërarchische lijn cruciaal Voordelig voor de drie betrokken partijen: - voor de klager: heeft de procedure in handen, oggw stopt - voor de aangeklaagde: geen sancties, geen gezichtsverlies - voor de preventieadviseur-directie: geen intern onderzoek (tijdspanne, andere werknemers betrokken,...) Aanvulling: Alhoewel de informele aanpak, leert ons de praktijk, vele voordelen heeft, zijn er toch ook mogelijke nadelen. Enkele nadelen: Kans op ontslag Moeilijke bemiddeling en ingrijpen bij groepsfenomenen (een groep keert zich tegen individu) Soms is er geen bedrijfscultuur voor een informele aanpak: geen open communicatie, geen democratisch leiderschap, geen opvolging van leidinggevenden, geen bereidheid tot medewerking aan bemiddeling Nadelen van een formele procedure: Werkt polariserend: wie krijgt gelijk? De zwaarte van de procedure staat in de toekomst een goede samenwerking in de weg. (de verstandhouding van je buur gaat ook niet verbeteren als je de politie erop af stuurt) Er worden soms vele mensen bij betrokken: getuigen, ….. Dure aangelegenheid

Cijfers IDEWE - BELEID ROND OGGW De organisaties van waaruit de meeste klachten afkomstig zijn hebben meestal hetzij een minimaal beleid, hetzij een beleid in ontwikkeling rond OGGW (samen ongeveer 3/4 van alle meldingen en klachten) en dat blijft eigenlijk zo door de jaren heen. Theoretisch lijkt het waarschijnlijk dat de ontwikkeling van een OGGW-beleid op korte termijn leidt tot een toename van de klachten (ten gevolge van het bekend worden van de mogelijke kanalen worden opgespaarde klachten aanhangig gemaakt), terwijl op langere termijn de OGGW-situaties afnemen ten gevolge van het beleid. Deze afname van OGGW-situaties hoeft echter niet noodzakelijk te resulteren in een afname van het aantal meldingen en klachten: bij een geïntegreerd beleid, kennen de mensen de weg, waardoor zij wellicht vlugger met een nog niet geëscaleerd probleem naar de PAPS zullen toestappen. Een hoger aantal meldingen en klachten wijst met andere woorden niet noodzakelijk op het bestaan van een ernstig OGGW-probleem, maar kan net zo goed een teken zijn van een succesvolle secundaire preventie, met een daling van het aantal zeer ernstige en quasi onoplosbare problemen tot gevolg. Het voordeel in deze situatie is dat de schade die eigen is aan een escalatie nog niet gemaakt is en dat er dus nog meer ruimte is om tot een voor alle partijen acceptabele oplossing te komen. Het is in deze zone dat er ruimte is voor secundaire preventie.

Klachtenbehandeling Vertrouwenspersoon: informele meldingen ontvangen (gemidd. 7,2) Interventies: informatie/opvang (46%) – verzoeningspoging (20,2%) – interventies bij andere personen (16%)

Klachtenbehandeling PAPS: Meer informele meldingen – minder met redenen omklede klachten Informele meldingen: IPAPS (49,5) – EPAPS (73,8) Interventies: Informatie/opvang (49%) Verzoeningspogingen (18%) Interventies bij andere personen (23,8%) Formele meldingen: IPAPS (4,9) – EPAPS (9,8) Feiten: Geweld (10,4%) Pesterijen (51,4%) Ongewenst seksueel gedrag (6,5%) Andere vormen van psychosociale belasting (24,2%) Klachtenbehandeling

Cijfers IDEWE - AARD KLACHTENBEHANDELING Over de jaren heen betreft zo’n 50 à 60% van de in de analyse opgenomen dossiers louter een melding of een vraag naar intake, advies of eerste opvang. 30 à 40% van de dossiers krijgt een informele behandeling van de PAPS en 10 à 20% van de dossiers wordt als formele klacht afgehandeld. De cijfers voor 2008 en 2009 zijn niet helemaal vergelijkbaar met die van de voorgaande jaren (zie verder), omdat er een verschil zit in de registratiemethode. Tot en met 2007 werden alle dossiers die in de loop van het jaar waren binnengekomen bij de analyse betrokken. In 2008 en 2009 zijn alleen de dossiers die in de loop van het jaar waren binnengekomen én die voor het eind van het jaar waren afgesloten bij de analyse betrokken (om organisatorische redenen). Wanneer we niet alleen rekening houden met de dossiers die in de analyse werden opgenomen, maar ook met de lopende en de niet tijdig ingediende dossiers, wordt de verhouding formele versus informele klachten en versus meldingen enigszins anders. Net zoals in 2007 bedraagt de proportie formele klachten dan ook in 2008 en 2009 12%. Waar er dus in de loop van de eerste jaren van de klachtenbehandeling sprake was van een relatieve afname van het percentage formele klachten, zien we de laatste drie jaren een stabilisering. Vanaf 2010 werken we met een nieuw registratiesysteem, waardoor het opnieuw mogelijk zal zijn om alle binnengekomen dossiers bij de analyse te betrekken, zonder de organisatorische problemen die dit vroeger gaf. Informele klachten: 1/50 naar TWW – Formele klachten: ¼ naar TWW.

Cijfers IDEWE - SOORT OGGW Door de jaren heen heeft het absolute leeuwenaandeel van de meldingen en klachten betrekking op pesterijen en psychisch geweld, en wordt OSGW wat meer gemeld dan fysiek geweld. ‘Andere’: in combinatie met OGGW. 2009: 36%van de klachten gaat over OGGW gericht op persoon, 26% op het werk, 38% op beide.

Knelpunten bij een met redenen omklede klacht Moeilijkheden voor werknemers om klacht op te maken conform wetgeving Voor PAPS om gemotiveerd advies te formuleren of de feiten (al dan niet) beschouwd worden als pesterijen/geweld/OSGW of psychosociale belasting Omtrent wettelijke termijnen Omtrent opvolging van rapport

Rollen Vertrouwenspersoon (VP) 74,4% van de organisaties hebben 1 à 2 VP Criteria: Bereikbaarheid Persoonlijke en/of sociale vaardigheden Boezemt vertrouwen in bij personeel Gebrek aan tijd en middelen bemoeilijk functioneren Nood aan intervisie en continue opleiding Verplichting?

Rollen Vakbond: Meer geconfronteerd met WN die psychosociale belasting ervaren (stress, conflicten,…) Verwijzen WN naar VP of PAPS Zelden of nooit actieve samenwerking met VP WG: Responsablisering = werkpunt Mogelijke rol van vakbond ? Informerende rol over informele en formele mogelijkheden ! Wel vertrouwelijke functie, geen vertrouwenspersoon +: soms strategisch goed om conflicten die dreigen te escaleren te signaleren en aan werkgever aan te raden Paps in te schakelen !: wn niet zelf te veel in richting formele klacht sturen, motivatie voor formele klacht is belangrijk, ook klager zelf dient deze in te dienen !: rol vakbond is belangenvertegenwoordiger = verschillend van Paps, goed bekijken in welke situatie wie betrekken ten goede komt voor klager !: aandacht voor mogelijke 2 kanten van een verhaal

Feiten van externe oorsprong Register van feiten door derden grotendeels in organisatie beschikbaar VP: register als onduidelijk en te administratief PAPS: moeilijkheden tot anonimiteit van verklaringen WG: zelden of nooit geconfronteerd worden met vragen van WN die tussenkomst wensen Passende psychologische ondersteuning vaker aanwezig

Bescherming van werknemers Positief omtrent ontslagbescherming van klager en getuige Knelpunt: Exact moment van ontslagbescherming Verdoken sancties Ontslagbescherming door indiening klacht bij politie WN  geen juist beeld

CONCLUSIE EVALUATIE Zinvolheid omtrent wetgeving Nog werk aan de winkel Duidelijkheid/toepasbaarheid Definities procedures Sensibilisatie/responsabilisering Instrumenten qua RAPSY/extern register

CONCLUSIE – LESSEN IDEWE Het totale aantal klachten en meldingen groeit jaarlijks. Is dat een onrustwekkende vaststelling of net niet? IDEWE: 600.000 WN bij IDEWE-aangesloten WG Conservatieve schatting: 7% OGGW/jaar 2% van de slachtoffers van OGGW komen bij PAPS

HOE KOMT DAT? Bij milde of zeer recente OGGW-ervaring probeer slachtoffer vaak probleem zelfstandig op te lossen Hulp zoeken: eigen sociaal netwerk (partner, familie, vrienden, collega’s) Kanalen op het werk (LG, VP, HRM) PAPS

GOED OF SLECHT NIEUWS ? Een deel van de slachtoffers vindt de weg naar de hulpkanalen niet (bv bij weinig uitgebouwd preventiebeleid) Een deel van de (zware) slachtoffers heeft – ten gevolge van OGGW - niet meer de moed om hulp te zoeken Een deel van de (zware) slachtoffers benoemt ervaring niet als OGGW  Nood aan extra sensibilisatie en drempelverlaging ?

Nog veel organisaties zonder geïntegreerd beleid WG en leidinggevende worden vaak medeverantwoordelijk geacht voor het OGGW Op het vlak van de PREVENTIE van OGGW zijn er in ieder geval nog heel wat mogelijkheden. Hoe meer werk van RAPSY a priori gemaakt wordt, hoe meer klachten kunnen voorkomen worden. GOED OF SLECHT NIEUWS ?

Adviezen Werkgever dient indiener klacht schriftelijk op hoogte te brengen van het feit dat rapport met aanbevelingen werd toegelicht door PAPS. Werkgever zou verplicht maatregelen die ze nemen op basis van rapport moeten kenbaar maken aan betrokkenen en doorsturen aan Paps (en TWW indien reeds betrokken). Sinds 2007 is RA psychosociale belasting een verplichte aanbeveling na formele klacht: verplichte rapportering van actieplan na RA van werkgever op comité , PAPS en TWW (indien reeds betrokken) Meer aandacht voor opvolgen van onderdeel collectieve preventiemaatregelen in jaarverslag z

Belang van vroegtijdige opsporing, primaire preventie Adviezen z EN … Belang van vroegtijdige opsporing, primaire preventie en bouwen aan en positief relationeel klimaat … gezien milde, eenmalige vormen van pesterijen ook reeds leiden tot hoger onwelbevinden !!!

VRAGEN / BEDENKINGEN

Informatie? Sofie D’ours Preventieadviseur Psychosociale Aspecten IDEWE Sofie.dours@idewe.be Grotesteenweg-Noord 9 9052 Zwijnaarde Tel: 09/264.12.30 Fax: 09/264.12.39