De zorgplicht van werkgevers voor zwangere werknemers Zwangerschap en werk De zorgplicht van werkgevers voor zwangere werknemers

Wettelijke verplichting 1. Arbeidsomstandighedenwet (arbowet) Arbeidsrisico’s Voorlichting Rustruimte 2. Arbeidstijdenwet Werktijden Rusttijden Onder werktijd borstvoeding of kolven

1. Arbowet Arbeidsomstandighedenbeleid (artikel 3 lid 1 en sub c) Inventarisatie en evaluatie van risico's (artikel 5 lid 1): RI&E Voorlichting en onderricht (artikel 8)

Arbeidsomstandighedenbeleid 1.De werkgever zorgt voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met de arbeid verbonden aspecten en voert daartoe een beleid dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden, waarbij hij, gelet op de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening, het volgende in acht neemt: c. de inrichting van de arbeidsplaatsen, de werkmethoden en de bij de arbeid gebruikte arbeidsmiddelen alsmede de arbeidsinhoud worden zoveel als redelijkerwijs kan worden gevergd aan de persoonlijke eigenschappen van werknemers aangepast;

Risico-inventarisatie en-evaluatie RI&E 1.Bij het voeren van het arbeidsomstandighedenbeleid legt de werkgever in een inventarisatie en evaluatie schriftelijk vast welke risico's de arbeid voor de werknemers met zich brengt. Deze risico-inventarisatie en -evaluatie bevat tevens een beschrijving van de gevaren en de risico-beperkende maatregelen en de risico's voor bijzondere categorieën van werknemers.

arbeidsomstandighedenbesluit Risico-inventarisatie en -evaluatie (artikel 1.41) Indien in een bedrijf of inrichting een zwangere werknemer of een werknemer tijdens de lactatie werkzaam is of pleegt te zijn, wordt in de risico-inventarisatie en -evaluatie, bedoeld in artikel 5 van de wet, in het bijzonder aandacht besteed aan de niet-limitatieve lijst van agentia, procédés en arbeidsomstandigheden, opgenomen in bijlage I bij de richtlijn.

Bedoelde risico’s: Blootstelling aan gevaarlijke stoffen Blootstelling aan reproductietoxische stoffen Blootstelling aan biologische agentia (infectierisico’s) Blootstelling aan ioniserende en niet-ioniserende straling Fysieke belasting (bukken, tillen, draaien, duwen) Emotionele belasting (werken onder tijdsdruk) Fysische factoren (trillingen, koude, hitte, lawaai, werken onder overdruk) Werk- en rusttijden (zoals onregelmatige werktijden): hiervoor zijn aparte bepalingen voor zwangeren opgenomen in de Arbeidstijdenwet. Zaken die in de RI&E rondom zwangerschap en werk van belang zijn: Mogelijke risico’s voor: vruchtbaarheid Zwangere werknemer Werkneemsters die borstvoeding geven Het gaat dan over risico’s als: Blootstelling aan gevaarlijke stoffen, Blootstelling aan reproductietoxische stoffen Blootstelling aan biologische agentia (infectierisico’s) Blootstelling aan ioniserende en niet-ioniserende straling Fysieke belasting (bukken, tillen, draaien, duwen) Emotionele belasting (werken onder tijdsdruk) Fysische factoren (trillingen, koude, hitte, lawaai, werken onder overdruk) Werk- en rusttijden (zoals onregelmatige werktijden): hiervoor zijn aparte bepalingen voor zwangeren opgenomen in de Arbeidstijdenwet. Van de genoemde risico’s is het van belang dat deze geëlimineerd worden voor alle werknemers, gezien de gezondheidsrisico’s. Zwangere werknemers lopen door hun situatie wel een verhoogd risico. Hun belastbaarheid verandert door de zwangerschap en ook bijvoorbeeld bij het geven van borstvoeding. Zaken in het werk normaliter geen problemen geven, doen dat in een zwangere of borstvoedinggevende situatie wel. Zo vormen bepaalde schoonmaak- en oplosmiddelen geen gevaar voor de gezondheid in het algemeen, maar kunnen ze bij zwangere werknemers leiden tot een miskraam. En zwaar werk zoals tillen, lang staan en lang lopen verhoogt de kans op een hoge bloeddruk, vroeggeboorte en laag geboortegewicht. Reproductietoxische stoffen Dit zijn giftige stoffen die invloed kunnen hebben op de vruchtbaarheid van mannen en vrouwen. Ook kunnen deze stoffen schadelijk zijn voor het ongeboren kind, met beschadiging, miskramen of vroeggeboortes tot gevolg. Ook de zuigeling loopt via borstvoeding risico op blootstelling aan dergelijke stoffen. Het risico is afhankelijk van de soort stof en de mate van blootstelling aan de stof. Aan wat voor stoffen kunt u denken die zijn schadelijk voor de voortplanting? Dit zijn onder meer: lood, weekmakers, lijmen, lakken en oplosmiddelen, bestrijdingsmiddelen (vooral landbouw), hormonen, geneesmiddelen (zoals cytostatica), straling. Beroepen en sectoren waar blootstelling aan dergelijke stoffen voorkomt zijn: gezondheidzorg (denk aan oncologie verpleegkundigen, radiologen, radiodiagnostische laboranten), laboratoriummedewerkers, apothekersassistenten, boeren, tuinders, schilders, schoonmakers.

Verboden werkzaamheden Arbeidsomstandighedenbesluit artikelen: 4.108, 4.109, 6.29; 6.29a Beleidsregel 4.1c-7

Verboden werkzaamheden (vervolg) Arbeidsverboden lood en loodverbindingen (artikel 4.108) Het is een zwangere werknemer en een werknemer tijdens de lactatie verboden arbeid te verrichten waarbij zij kunnen worden blootgesteld aan metallisch lood en zijn verbindingen. Arbeidsverboden enkele biologische agentia (artikel 4.109) Het is een zwangere werknemer verboden arbeid te verrichten waarbij zij kunnen worden blootgesteld aan de biologische agentia Toxoplasma en Rubellavirus, bedoeld in afdeling 9 van dit hoofdstuk, tenzij is gebleken dat zij hiervoor immuun is.

Verboden werkzaamheden (vervolg) Arbeidsverboden werken onder overdruk (artikel 6.29) Het is een zwangere werknemer verboden duikarbeid, caissonarbeid en overige arbeid onder overdruk als bedoeld in artikel 6.13 te verrichten Werken in ondergrondse winningsindustrie (artikel 6.29a) Het is een zwangere werknemer en een werknemer tijdens de lactatie verboden arbeid te verrichten in de ondergrondse winningsindustrie.

Verboden werkzaamheden (vervolg) Blootstelling aan inhalatie anesthetica (beleidsregel 4.1c-7) Grondslag: Arbobesluit artikel 4.1c, eerste lid, artikel 4.4 en artikel 4.10d Bij blootstelling aan inhalatie anesthetica in ziekenhuizen wordt aan de in artikel 4.1c, eerste lid en artikel 4.4, eerste lid van het Arbeidsomstandighedenbesluit opgenomen verplichting tot het nemen van doeltreffende maatregelen voldaan, indien adequate arbeidsmiddelen dan wel werkmethoden worden toegepast overeenkomstig het in bijlage 11 bij deze beleidsregels gestelde.

Maatregelen De arbeidshygiënische strategie: Elimineren van risicobron Afschermen van bron - via technische maatregelen Verminderen van blootstelling aan bron - via organisatorische maatregelen Persoonlijke beschermingsmaatregelen: deze worden gezien als tijdelijke noodmaatregelen

Voorlichting en onderricht 1. De werkgever zorgt ervoor dat de werknemers doeltreffend worden ingelicht over de te verrichten werkzaamheden en de daaraan verbonden risico's, alsmede over de maatregelen die erop gericht zijn deze risico's te voorkomen of te beperken. Tevens zorgt de werkgever ervoor dat de werknemers doeltreffend worden ingelicht over de wijze waarop de deskundige bijstand, bedoeld in de artikelen 13, 14, 14a en 15, in zijn bedrijf of inrichting is georganiseerd.

Voorlichting en onderricht (vervolg) De werkgever zorgt ervoor dat aan de werknemers doeltreffend en aan hun onderscheiden taken aangepast onderricht wordt verstrekt met betrekking tot de arbeidsomstandigheden. Indien persoonlijke beschermingsmiddelen ter beschikking van de werknemers worden gesteld en indien op arbeidsmiddelen of anderszins beveiligingen zijn aangebracht, zorgt de werkgever ervoor dat de werknemers op de hoogte zijn van hun doel en werking en de wijze waarop zij deze dienen te gebruiken.

Voorlichting en onderricht (vervolg) De werkgever ziet toe op de naleving van de instructies en voorschriften gericht op het voorkomen of beperken van de in het eerste lid genoemde risico's alsmede op het juiste gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Indien binnen de onderneming werknemers jonger dan 18 jaar werkzaam zijn, houdt de werkgever bij de uitvoering van de in de voorgaande leden genoemde verplichtingen in het bijzonder rekening met de aan de jeugdige leeftijd inherente beperkte werkervaring en onvoltooide lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van deze werknemers.

Dit kranteartikel geeft aan wat er allemaal mis gaat met zwangere werknemers in de werksituatie. Met een beleid gericht op zwangerschap en werk willen we voorkomen dat onze organisatie op deze manier in de krant komt…

Ook : Openbaarheid van RI&E-resultaten Voorlichting over werken ook ná de bevalling Informatie over mogelijke arbeidsrisico’s bij het geven van borstvoeding De risico’s in het werk voor zwangere werknemers of werknemers die met vruchtbaarheidsrisico’s te maken hebben volgen uit de RI&E. De resultaten hiervan dienen openbaar te zijn. En zeker zodra een werknemer meldt dat ze zwanger is, dient zij geattendeerd te worden op mogelijke risico’s en welke maatregelen de organisatie neemt. Dergelijke voorlichting geldt ook voor het werken na de bevalling. Er zijn ook risico’s omdat door zwangerschap en het geven van borstvoeding de belastbaarheid van de medewerker verandert. Bij een dergelijke inschatting wat de risico’s zijn voor een zwangere werkneemster en wat mogelijkheden voor werkaanpassing zijn, kunt u de ondersteuning inschakelen van bijvoorbeeld de bedrijfsarts.

Protocol informatievoorziening Voorlichting bij aanstelling van werknemers in de vruchtbare leeftijd Voorlichting wanneer een werkneemster meldt dat ze zwanger is Voorlichting over werkgebonden risicofactoren Voorlichting over wetgeving, zwangerschap en werk Voorlichting over borstvoeding en werk Voorlichting over verlofregelingen Mogelijkheid tot een preventief consult door bedrijfsarts Voorlichting: zwangerschap en werk Het is van belang dat werknemers op de hoogte zijn van mogelijke risico’s bij zwangerschap, al ruim voordat ze zwanger worden. En dat ze weten waar ze terecht kunnen voor informatie hierover, binnen en buiten de organisatie. Protocol informatievoorziening door de werkgever In de richtlijn voor bedrijfsartsen (volgende slide) is ook opgenomen dat de bedrijfsarts de werkgever dient aan te moedigen dat deze werknemers voorlicht over mogelijke risico’s in het werk bij vruchtbaarheid en zwangerschap aan de hand van een protocol. Een zogenaamd ‘Protocol informatievoorziening door de werkgever voor vrouwen in de vruchtbare leeftijd en zwangere vrouwen’. In dit protocol dient in ieder geval aandacht te zijn voor: voorlichting bij aanstelling van werknemers in de vruchtbare leeftijd voorlichting wanneer een werkneemster meldt dat ze zwanger is voorlichting over werkgebonden risicofactoren voorlichting over wetgeving, zwangerschap en werk voorlichting over borstvoeding en werk voorlichting over verlofregelingen mogelijkheid tot een preventief consult door bedrijfsarts

Preventief consult Persoonlijk risicoprofiel op basis van: Aard van het werk Belastbaarheid van werkneemster Persoonsgebonden factoren Plan van aanpak: preventieve maatregelen en aanpassingen in het werk Informatie over zwangerschap en werk Maatwerk in de praktijk: preventief consult Omdat zoveel factoren een rol spelen bij zwangerschap en werk, betekent dit maatwerk in de praktijk. Het gaat immers niet alleen om werkgebonden factoren, maar ook over de persoonlijke situatie en belastbaarheid van de werkneemster. Het verdient aanbeveling om samen met de werkneemster de mogelijkheden te bekijken. U kunt daarbij de hulp inschakelen van bijvoorbeeld de bedrijfsarts of de ergonoom. De bedrijfsarts kan zwangere werknemers op een preventief consult aanbieden. Dit is op vrijwillige basis. Op basis van de aard van het werk (fysieke en emotionele belasting, fysische factoren) en de belastbaarheid van de werknemer, stelt de bedrijfsarts een risicoprofiel op. In dit profiel worden ook persoonsgebonden factoren meegenomen, zoals de gezondheidssituatie van werkneemster, eerdere zwangerschappen, leefstijl, familiaire aandoeningen. Bij een verhoogd risicoprofiel bespreekt de bedrijfsarts een plan van aanpak met de zwangere werknemer. Dit plan gaat in op preventieve maatregelen en aanpassingen in het werk en de werkomgeving. Ook geeft de bedrijfsarts de werknemer informatie over extra rusttijden, combinatie van borstvoeding en werk, over weer aan het werk gaan na de bevalling. In 2009 is er een proef geweest met dit preventieve consult bij zwangere werknemers. Uit de evaluatie kwamen de volgende punten naar voren: Het consult resulteert in aanpassingen in het werk vanwege risicofactoren in het werk of vanwege persoonlijke factoren. Zowel bedrijfsarts als zwangere werknemer zijn van mening dat een dergelijk consult negatieve gevolgen voor de zwangerschap en het ongeboren kind voorkomt. Vooral de voorlichting over zwangerschap en werk wordt gewaardeerd door de werkneemsters: velen gaven aan dat ze deze informatie anders niet hadden gekregen. Beide groepen geven aan dat het van belang is dat een zwangere werknemer dit consult in een vroeg stadium van de zwangerschap krijgt. (Bron: Preventieadvies bij zwangerschap en kinderwens. TBV 2010;18(2): 59-65) In België is een dergelijk consult met medisch onderzoek verplicht.

Rol van bedrijfsarts Ondersteuning en advies: Praktisch advies over maatregelen, bijv. inrichting werkplek, fysieke belasting, emotionele belasting, werk- en rusttijden Inrichten van beleid Begeleiding van verzuim bij zwangerschap Richtlijn bedrijfsarts: Zwangerschap, postpartumperiode en werk Richtlijn bedrijfsarts: Zwangerschap, postpartumperiode en werk. De richtlijn geeft bedrijfsartsen handvatten voor de ondersteuning van werkgever en werknemer. Voor de werkgever gericht op het inrichten van het arbobeleid en het geven van concreet praktisch advies, bijvoorbeeld over fysieke belasting, emotionele belasting, (onregelmatige) werktijden. Ook kan de bedrijfsarts beiden begeleiden in geval van verzuim door zwangerschap. U kunt de richtlijn en achtergronddocumentatie inzien via http://nvab.artsennet.nl > Richtlijnen > overig > Zwangerschap, postpartumperiode en werk (NVAB 2007). De richtlijn is ook beschikbaar in het Engels.

Mogelijke werkaanpassingen, werkinstructies: Zo min mogelijk hurken, knielen, bukken of al staande voetpedalen bedienen Geen grote gewichten verplaatsen, of als het niet anders kan, maximaal minder dan 10 kilo tillen

Naast risico’s, maatregelen en voorlichting ook rustruimte Rustruimten (Arbowet, artikel 3.48): ·‘Voor zwangere werknemers en werknemers tijdens de lactatie is een geschikte, af te sluiten besloten ruimte beschikbaar, waarin gelegenheid is of onmiddellijk kan worden gemaakt voor het nemen van rust. In een zodanige ruimte is een deugdelijk, al of niet opvouwbaar bed of een deugdelijke rustbank beschikbaar’. Het is ook van belang om in de inventarisatie mee te nemen of deze geschikt voor een lactatieruimte. De wet spreekt over een rustruimte. Dit is in de praktijk ook handig, omdat op deze manier de ruimte voor meer werknemers geschikt is om te gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan werknemers met een chronische ziekte die extra rustmomenten nodig hebben. Het is niet verplicht, maar wel aan te bevelen deze ruimte naast een bed, of rustbank of ligstoel ook te voorzien van een koelkast en wastafel.

2. Arbeidstijdenwet Werktijden Rusttijden Lactatietijd: tijd voor het geven van borstvoeding en of kolven

Werktijden zwangere werknemers Regelmatige werktijden Geen overwerk: maximaal 10 uur ‘per dienst’ gemiddeld 50 uren per week in periode van 4 aaneengesloten weken gemiddeld 45 uren per week in periode van 16 aaneengesloten weken. Geen nachtdiensten (vanaf 20e week van de zwangerschap) Vrijstelling van werk in de periode van 28 dagen tot de verwachte bevalling Vrijstelling van werk 42 dagen na de bevalling

Rusttijden zwangere werknemers Mogelijkheid tot het nemen van extra pauzes Met vanuit de wet als aangegeven maximum van 1/8 van de werktijd (per dienst)

Lactatietijd Een werkneemster mag een kwart van de werktijd besteden aan het geven van borstvoeding c.q. kolven Gedurende de eerste 9 levensmaanden van het kind Dit is het minimum vanuit de wet geregeld. Als werkgever kunt u er uiteraard voor kiezen om hier een ruimere invulling aan te geven als dat nodig is. Voor de specifieke artikelen en meer informatie hierover, zie het onderdeel ‘Arbeidstijdenwet en zwangerschap’.

Zwangerschap, verlof en verzuim Zwangerschapsverlof: Uitkering op basis van Wet arbeid en zorg Periode van 16 weken in totaal Start 4-6 weken voor verwachte bevallingsdatum Zwangerschapsverlof valt niet onder ziekteverlof Wel mogelijk risico op meer verzuim door werkomstandigheden Zwangerschap, verlof en verzuim Zwanger zijn is over het algemeen een teken van gezondheid. Zwangerschapsverlof valt dan ook niet onder ziekteverlof. Een werkneemster heeft recht op onbetaald verlof, via een uitkering die de werkgever bij het UWV heeft aangevraagd. Een uitkering op basis van de Wet arbeid en zorg (Wazo-uitkering). In totaal gaat het over een periode van 16 weken verlof, waarbij het verlof 4 tot 6 weken voor de verwachte bevallingsdatum ingaat. De keuze van 4 of 6 weken voorafgaand aan de bevalling maakt de werkneemster zelf. In ieder geval mag vanaf 4 weken voor de bevalling niet meer gewerkt worden. Wel kan er bij zwangerschap een verhoogd risico op verzuim optreden. Dit is vooral het geval bij lichamelijk zwaar werk, onregelmatige werktijden (ploegendiensten, nachtdiensten) en wanneer een werkneemster continu onder druk werkt (stress), lichamelijk zwaar werk en werkstress