Thematische evaluatie van de Belgische ontwikkelingssamenwerking inzake milieu Slotseminarie Brussel, 23 juni 2014 Dit document is opgesteld ter ondersteuning van de mondelinge presentatie en is niet bedoeld om afzonderlijk te worden gebruikt

Agenda Inleiding Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies Aanbevelingen

Kader, voorwerp en reikwijdte Strategisch kader: De strategienota leefmilieu (2002) het rapport over “Klimaatverandering en het Belgische ontwikkelingssamenwerkingsbeleid: uitdagingen en mogelijkheden”, paragrafen in verband met milieu uit de algemene beleidsnota’s van de verschillende ministers, en de ISP’s (indicatieve samenwerkingsprogramma’s met de partnerlanden). De strategienota leefmilieu (2002) vormt het voornaamste kader en voorwerp van de evaluatie. Reikwijdte: Het milieu als samenwerkingssector en als transversaal thema Alle uitgevoerde interventies van de Belgische samenwerking in de periode 2002-2011

De evaluatievragen Vraag 1 : In hoeverre is de strategienota nuttig? Vraag 2 : In hoeverre zijn de aspecten die in de strategienota als prioritair worden beschouwd ook daadwerkelijk als prioritair behandeld ? Vraag 3 : In hoeverre en met welke resultaten is eerbied voor het milieu aanwezig in alle lagen van de Belgische samenwerking ? Vraag 4 : In hoeverre en met welke resultaten heeft de Belgische ontwikkelingssamenwerking in de partnerlanden bijgedragen tot het scheppen van de vereiste voorwaarden voor milieubescherming en duurzaam milieubeheer ? Vraag 5 : In hoeverre heeft de Belgische steun bijgedragen tot een duurzaam leefmilieu (MDG 7) ?

Verloop van de evaluatie 09/2012 09/2013 Terrein fase Synthese fase Kritische inventaris en startfase Document studie fase SC SS 05/2014 Goedkeurin, vertaling, verspreiding SC SC: Stuurcomité; SS: Slotseminarie

Samenvatting van de methodologie Analyse van de evaluatievragen: definitie van de beoordelingscriteria en indicatoren Werken op basis van een reconstructie van de interventielogica van de strategienota Rekening houdende met de sub-vragen geformuleerd in de referentietermen met inbreng van bijkomende elementen Onderzoek naar informatie betreffende de indicatoren: Bronnen: interviews, documenten, terreinbezoek (5 landen) en bezoeken aan de hoofzetels van internationale organisaties (GEF, UNEP) Niveaus: globaal, nationaal, gevallenstudie (minstens 10 interventies bezocht in elk van de vijf landen) Gebruikelijke principes van objectiviteit en triangulatie Kwalitative benadering (zonder statistieken), behalve voor de kritische inventaris Formuleren van antwoorden op de vragen en alle andere overwegingen relevant voor de doelen van de evaluatie

Gepubliceerde rapporten Kritische inventaris Eindrapport Hoofdrapport (66 pp) Inleiding Methodologische aspecten Belangrijkste vaststellingen Conclusies Bijlagen(63 pp) Hoofdrapport (112 pp) Samenvatting Inleiding Context Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen Bijlagen(903 pp)

Agenda Inleiding Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies Aanbevelingen

Belangrijkste vaststelingen uit de kritische inventaris Weinig interventies met een milieudoel (marker 2 = 5%) doch sterke stijging van de uitgaven, in het bijzonder voor de multilaterale interventies in de sector « milieubescherming » (2%) Een minderheid van de interventies (20%) in de sectoren met een directe invloed op het milieu maar relatief sterke stijging van deze interventies

Belangrijkste resultaten uit het eindrapport (de eigenlijke evaluatie) Samenvatting Inleiding Context Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen Bijlagen Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatie-vragen Conclusies en getrokken lessen Aan-bevelingen

Analyse van de onderwerpen van de evaluatie Strategienota Leefmilieu (SNLM) uit 2002 geeft een pertinente en gedetailleerde analyse van de context destijds maar relatief verwarrend (weinig samenhangende interventielogica en vermenging van sectoriele en transversale bendaderingen, aanpassing en respect voor het milieu, etc.) Het klimaatrapport van 2008 legt het accent op het aanpassen aan klimaatveranderingen, en beschouwt de SNLM als een obstakel Het milieu in de algemene beleidsnota’s De nota’s zijn minimaliserend tussen 2003 en 2007, vervolgens komt het accent op het klimaat Het milieu in de indicatieve samenwerkingsprogramma’s (ISP’s) ISP’s verwijzen frequent naar het milieu maar de milieu-integratie was eerder beperkt tot 2010, daarna is het veel uitvoeriger aanwezig Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen

Milieu-markers en de kritische inventaris Verschil tussen de scores van de evaluatoren en die van de databank ODA.be De scores (0-1-2) gegeven door de evaluator (in d gevallenstudie) zijn gemiddeld 26% lager dan de scores van ODA.be Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen

Vergelijking met andere donoren Milieu is momenteel aanwezig bij de meerderheid van de donoren niet noodzakelijk op basis van een milieustrategie interesse voor milieueffectenrapportage, in het bijzonder strategische milieubeoordelingen toenemende autonomie van klimaatverandering belangrijke groei van het verband tussen armoede en milieu (Poverty-Environment Linkage) Resultaten van gelijkaardige evaluaties betreffende de ontwikkelingssamenwerking van andere donoren het milieu wordt onvoldoende in rekening gebracht ondanks verbeteringen concepten zijn relevant maar de uitvoering/toepassing ontbreekt gebrek aan capaciteit van het personeel inzake milieu lange termijnvisie, transversaal karakter, … moet verbeterd worden Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen

Belgische multilaterale samenwerking op het vlak van milieu vormt het leeuwendeel van de interventies ingedeeld onder « milieubescherming » bestaat voornamelijk uit een steun aan het GEF en UNEP, voor wie België een relatief belangrijke donor is GEF en UNEP: instellingen essentieel voor een goed mondiaal milieubeheer efficientie is een uitdaging maar verbetering is merkbaar Niet helemaal in lijn met ontwikkelingssamenwerking in de strikte zin van het woord (meer gericht op het internationale milieu dan op het terugdringen van de armoede in de partnerlanden) Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen

Evolutie van het milieu in de Belgische samenwerking in de periode 2002-2011 Groeiende aandacht voor milieu op het politiek en strategisch niveau Beleidsnota’s: weinig aandacht voor het milieu tot 2008, focus op het klimaat vanaf 2008 (klimaatrapport) ISP’s: belangrijke toename van milieuintegratie vanaf 2010 Toename van uitgaven ten voordele van het milieu Kwalitatieve verbeteringen en versterkte capaciteiten On retrouve la plupart de ces idées ailleurs Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen

Agenda Inleiding Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies Aanbevelingen

Vraag 1 : In hoeverre is de strategienota nuttig? De SNLM heeft een positieve rol gespeeld, namelijk ten voordele van een toenemend aantal interventies met het milieu als doel, maar is weinig samenhangend, vrij weinig gebruikt en heeft de transversale integratie van milieu weinig beïnvloedt Door de gewijzigde context is de nota intussen voorbijgestreefd, maar de nood aan een nieuwe Belgische strategie blijft Attention ce texte devra sans être reflété dans le rapport final (l’idée ne ressort pas bien du “box”) Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen 17 17

Vraag 2 : In hoeverre zijn de aspecten die in de strategienota als prioritair worden beschouwd ook daadwerkelijk als prioritair behandeld? De prioritaire aspecten zijn geen reële prioriteiten in vergelijking met andere eventuele aspecten van het milieu Als interventiedoelstelling zijn de prioriteiten met betrekking tot watervoorziening en steden dominant Geen enkele prioriteit werd als transversaal benaderd Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen 18 18

Adaptatie is vaak impliciet geïntegreerd Vraag 3 : In hoeverre en met welke resultaten is eerbied voor het milieu aanwezig in alle lagen van de Belgische samenwerking? Eerbied voor het milieu is geïntegreerd in alle lagen (beleid, beleidsdialoog en interventies) en dit leidt tot: een verhoging van de uitgaven voor interventies met een milieudoelstelling en dus hun positief effect op het milieu een correctie van negatieve milieueffecten Echter: het respect voor het milieu is niet systematisch op een transversale wijze geïntegreerd verbeteringen zijn mogelijk de algemene balans van de Belgische samenwerking blijft onzeker, de ontwikkelingsrichting is niet aanzienlijk gericht op meer duurzaamheid Adaptatie is vaak impliciet geïntegreerd Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen 19 19

Vraag 4 : In hoeverre en met welke resultaten heeft de Belgische ontwikkelingssamenwerking in de partnerlanden bijgedragen tot het scheppen van de vereiste voorwaarden voor milieubescherming en duurzaam milieubeheer? De SNLM voorziet 4 modaliteiten (verwachtte resultaten): opname van milieu in de strategieën, internationale conventies, regionele samenwerking en steun aan het maatschappelijk middenveld (in de brede zin van het woord) Drie van de vier modaliteiten voorzien door de SNLM worden vooral via de multilaterale samenwerking gerealiseerd en zijn minder geconcentreerd op de partnerlanden De bijdragen van de bilaterale samenwerking zijn desalniettemin talrijk, inclusief bijdragen niet geviseerd als objectief en bijdragen die buiten de 4 modaliteiten van de SNLM vallen De uiteindelijke effecten (op de praktijken) zijn niet identificeerbaar maar kunnen evenwel beperkt worden door het gebrek aan een precieze analyse van de bestaande situatie voor de interventie, die zou moeten toelaten te bepalen wat te doen en in welke orde om een impact te verkrijgen. Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen 20 20

Vraag 5 : In hoeverre heeft de Belgische steun bijgedragen tot een duurzaam leefmilieu (MDG 7) ? De indicatoren (deels niet relevant) weerspiegelen niet de bijdragen van de individuele donoren De bijdragen van België zijn geconcentreerd op de streefdoelen van watervoorziening en sanering De bijdragen van de Belgische samenwerking kunnen waargenomen worden op het lokaal vlak maar niet op nationaal vlak Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen 21 21

Agenda Inleiding Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies Aanbevelingen

Conclusies De complexiteit van milieu-integratie Onvoldoende (kwaliteit) informatie beschikbaar om de effecten te meten SNLM weinig samenhangend, nuttig maar beperkt Prioriteit werd gegeven aan water en steden (sanering) Eerbied voor het milieu is geïntegreerd in alle lagen (niet overal), met positieve maar verbeterbare resultaten (+ diverse lessen met betrekking tot de vereiste voorwaarden voor succesvol milieu-integratie) Verschillende bijdragen tot de « vereiste voorwaarden », doch niet geconcentreerd op de partnerlanden of op de vier resultaten verwacht van de SNLM met beperkte resultaten door een gebrek aan een precieze diagnose Bijdragen van de Belgische samenwerking tot MDG7 moeilijk vast te stellen, bijdragen vooral in watervoorziening en sanering Transversale milieu-integratie gerechtvaardigd, sectorale benadering slechts in bepaalde omstandigheden Algemeen positieve resultaten maar nog ruimte tot verbetering Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen 23 23

Agenda Inleiding Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies Aanbevelingen

1. Het conceptueel en strategisch kader van het milieu en van de duurzame ontwikkeling verduidelijken op het niveau van de ontwikkelingssamenwerking Onderscheidt beter: duurzame ontwikkeling en milieu beheer van het wereldmilieu en milieu-integratie in de ontwikkelingssamenwerking eerbied voor het milieu en adaptatie Verzeker zich van de samenhang, leesbaarheid en communicatie betreffende de strategische documenten Twee voorgestelde strategische documenten: een strategie voor duurzame ontwikkeling binnen de ontwikkelingssamenwerking een specifieke strategie om het milieu te integreren in de ontwikkelingssamenwerking (vertaald in sectorale en operationele documenten) Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen 25 25

2. De sectorale benadering terugbrengen tot de essentie De milieu-uitgaven richten op: de internationale verplichtingen de vrijwillige bijdragen aan het GEF en het UNEP de ondersteuning van de transversale milieu-integratie (met expertise, financiering van milieustudies) het beantwoorden aan verzoeken van de partners (voor zover België daar een voordeel biedt ten opzichte van andere donoren) en milieudoelstellingen die verbonden zijn aan de concentratiesectoren. Afzien van de kwantitatieve doelstellingen voor de uitgaven op het vlak van milieubescherming (zonder afzien van de labelling) MODIFIE Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen 26 26

3. Het leidende beginsel van transversale milieu-integratie verankeren in alle interventies, door het uit te breiden naar adaptatie Geef aandacht aan de wederzijdse interacties tussen het milieu en de interventie (systematische screening) Meer aandacht voor de voorwaarden voor duurzaam milieubeheer en voor de kwetsbaarheid en aanpassing van de begunstigden Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen 27 27

4. De methodes om milieubewustzijn aan te wakkeren versterken, ook in de beginstadia van de interventiecyclus Meer aandacht aan het milieu in de diagnoses die voorafgaan (op strategisch niveau en interventie niveau) Analyseer de gevolgen zodra een strategische beslissing genomen is – strategische milieubeoordeling MODIFIE (modifications à compléter) Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen

5. Milieu-integratie vergemakkelijken en ondersteunen Behoudt de sectorgerichte concentratie: milieu-integratie is gemakkelijker in een beperkt aantal van sectoren Verdiep de analyse van de institutionele capaciteiten (van de Belgische samenwerking, van alle Belgische actoren) en beantwoord aan de noden (eventuele institutionele hervormingen, doelgerichte opleiding) Vestig een permanente dienst voor advies toegankelijk voor alle actoren Organiseer de uitwisseling van ervaringen en goede praktijken (binnen de indirecte samenwerking) Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen

6. Verbeter de labelling van de interventie (milieu- en Rio-markers) Geef duidelijkere instructies zodat geen enkele interventie buiten de drie voorgestelde rubrieken 0, 1, 2 valt De markering betreft alléén de doestellingen; daarom kunnen we de scores niet gebruiken om de werkelijke milieueffecten of de werkelijke aandacht voor externe milieueffecten te evalueren Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen

7. Monitoring en evaluatie vanuit milieuopzicht versterken Ontwikkel strategische indicatoren wat betreft adaptatie en de milieueffecten (in het bijzonder voor de concentratiesectoren) Voor de monitoring van de interventies: opstellen van baselines en toezien op de milieurelevantie van de algemene indicatoren Uitvoeren van ex-post studies naar de milieueffecten Evalueer systematisch de transversale integratie van het milieu REVOIr Specifieke en transversale vaststellingen Antwoorden op de evaluatievragen Conclusies en getrokken lessen Aanbevelingen