Milieuhandhaving in Vlaanderen nieuwe stijl Prof. dr. Michael G. Faure LL.M. Voorzitter Vlaamse Hoge Raad voor de Milieuhandhaving VOKA Kortrijk Gewijzigde milieuhandhaving sinds 2009: een eerste evaluatie 9 maart 2010

Inhoud 1.Inleiding 2.Een stukje historie 3.Belangrijke stappen in ’90-er jaren 4.Blijvende problemen: empirie 5.Een vernieuwde milieuhandhaving in het Vlaamse Gewest 6.Nieuwe toezichtrechten 7.Bestuurlijke handhaving 8.Strafrechtelijke handhaving 9.Nieuwe instellingen 10.Conclusies

1. Inleiding Milieuhandhaving in Vlaamse Gewest al lang zorgenkindje Stille revolutie op Doel van deze voordracht: –Kort schetsen van redenen –Enkele consequenties Alleen grote lijnen Andere sprekers details Evaluatie nog onmogelijk; eerste “echte” zaken moeten nog komen

2. Een stukje historie Milieuhandhaving begon met Columbo (Paul Morrens) Schoonmaak Antwerpse haven Maar resultaten teleurstellend: –Vele vrijspraken wegens onder meer –Geen strafrechtelijke verantwoordelijkheid rechtspersoon –Wettelijk kader ontoereikend –Geen gespecialiseerde parketten of magistraten

3. Belangrijke stappen in ’90-er jaren Interuniversitaire Commissie Herziening Milieurecht (Bocken) Voorontwerp decreet milieubeleid in 1995 Leidde tot modernisering Vlaams milieurecht (BSD, VLAREBO etc.) Maar eerder al: MVD, VLAREM I + II (september 1991) Wet 4 mei 1999: strafrechtelijke verantwoordelijkheid rechtspersoon

3. Belangrijke stappen in ’90-er jaren –Noodzakelijk voor handhaving –Maar ook voor bedrijfsleven –Maar ook nog niet perfect Toenemende specialisatie parketten en zittende magistratuur (maar nog sterke regionale verschillen)

4. Blijvende problemen: empirie Billiet en Rousseau (textielindustrie 2005): slechts in % van inspecties: handhaving (PV, raadgeving of aanmaning) Kans om gecontroleerd te worden: 1 in 10 jaar Maar: targetting!

4. Blijvende problemen: empirie Billiet-Rousseau: gemiddelde boeten (rechtsgebied Gent): –Voor rechtspersonen: € in eerste aanleg € in beroep –Voor natuurlijke personen: € in eerste aanleg € in beroep -Gemiddelde verwachte sanctie (p x S): -€ 87,7 -€ 167 -€ 181

4. Blijvende problemen: empirie Onderzoek jaarrapporten milieu-inspectie bevestigt dit: Vervolging bij rechtbank slechts 10 % Seponering gemiddeld 62 % (maar bevat ook technische sepots) Resultaten: Kans op controle statistisch klein Gemiddelde penale boete (verwachte sanctie) gering Vervolgingsratio’s verschillend tussen provincies

4. Blijvende problemen: empirie Seponeringen hoog Op zichzelf begrijpelijke strategie procureurs (targetting gelet op beperkt beschikbaar budget) Maar: sommige zaken die waard zijn vervolgd te worden, werden geseponeerd wegens uitblijven alternatief voor strafrechtelijke reactie

5. Een vernieuwde milieuhandhaving in het Vlaamse Gewest Decreet van 21 december 2007 Interuniversitaire commissie als voorloper (begonnen in 1990) Zwangerschap van 19 jaar Kernpunten: –Harmonisering van toezichtsrechten –Harmonisering van milieustrafrecht –Nieuwe relatie milieustrafrecht en milieubestuursrecht

5. Een vernieuwde milieuhandhaving in het Vlaamse Gewest –Oprichting van nieuwe instellingen: Vlaamse Hoge Raad voor de Milieuhandhaving Milieuhandhavingscollege

6. Nieuwe toezichtrechten Decreet organiseert personen die toezichthouder kunnen zijn (16.3.1), waaronder: –Personeelsleden van het departement en de agentschappen die behoren tot verscheidene beleidsdomeinen leefmilieu, natuur en energie etc. –Provinciale toezichthouders –Gemeentelijke toezichthouders –Toezichthouders van politiezones

6. Nieuwe toezichtrechten : toezichthouders zien toe op de naleving van de milieuwetgeving Controle/toezicht: zelfs zonder verdenking Verscheidene nieuwe (of beter uitgewerkte) toezichtsrechten, waaronder: –een toegangsrecht zoals verder uitgewerkt in artikel ; –een recht op inzage in kopie van zakelijke gegevens, zoals verder uitgewerkt in art ; –een onderzoeksrecht van zaken, inclusief het monsternemings- en metingsrecht, zoals bepaald in art ; –een onderzoeksrecht van voertuigen bepaald in art ; –een recht op ondersteuning door deskundigen zoals bepaald in art

6. Nieuwe toezichtrechten –Belangrijk: : toezichthouders maken alleen gebruik van hun rechten voor zover dat redelijkerwijs nuttig wordt geacht voor de vervulling van hun opdrachten. (subsidiariteit en proportionaliteitbeginsel) Niet revolutionair Wel enkele belangrijke nieuwe toezichtrechten Eenvormige regeling belangrijk

6. Nieuwe toezichtrechten Ook vertrouwen op gemeentelijke en provinciale toezichthouders

7. Bestuurlijke handhaving 7.1. Bestuurlijke handhaving bestaat uit: Bestuurlijke maatregelen Of Bestuurlijke geldboeten + (daarbij) Bestuurlijke ontneming van het wederrechtelijk verkregen vermogensvoordeel

7. Bestuurlijke handhaving 7.2. Bestuurlijke maatregelen of bestuurlijke geldboeten: enkel voor feiten die in strijd zijn met de wettelijke voorschriften (wettelijkheidsbeginsel) (16.4.3) En in verhouding tot feiten die aan de maatregel of boete ten grondslag liggen (proportionaliteit) (16.4.4)

7. Bestuurlijke handhaving 7.3. Bestuurlijke maatregel: preventie of herstel (bijvoorbeeld stopzetting of uitvoering van werkzaamheden, volledige of gedeeltelijke sluiting van inrichting, gericht op beëindigen van milieu-inbreuk of milieumisdrijf of gevolgen ervan te voorkomen) Niet revolutionair

7. Bestuurlijke handhaving 7.4. Bestuurlijke geldboeten: verplichting op overtreder om geldsom te betalen ( ) + opdeciemen zijn toepasselijk + voordeelsontneming ( ) 7.5. Exclusieve bestuurlijke geldboete: voor een milieu-inbreuk (16.1.2) max. € Volgens lijst vastgesteld door de Vlaamse Regering

7. Bestuurlijke handhaving Alternatieve bestuurlijke geldboete: voor milieumisdrijven max. € Oplegging van exclusieve administratieve geldboete Door gewestelijke entiteit ( ) na verslag van vaststelling Tegen beslissing van gewestelijke entiteit beroep mogelijk bij milieuhandhavingscollege (niet schorsend)

7. Bestuurlijke handhaving 7.7. Oplegging van een alternatieve bestuurlijke geldboete Na vaststelling van milieumisdrijf: verbalisant stuurt PV aan PK ( ) Verbalisant verzoekt PK zich uit te spreken over al dan niet strafrechtelijke behandeling van misdrijf PK heeft 180 dagen + aanvullend max. 180 dagen om gemotiveerd te beslissen

7. Bestuurlijke handhaving In deze periode: geen oplegging bestuurlijke geldboete mogelijk Beslissing houdende strafrechtelijke behandeling sluit oplegging bestuurlijke geldboete uit ( ) Als PK niet beslist: geen bestuurlijke geldboete mogelijk! Als PK beslist geen strafrechtelijke behandeling: verval van strafvordering

7. Bestuurlijke handhaving Bij alternatieve bestuurlijke boete weer procedure en Niet schorsend beroep bij milieuhandhavingscollege

8. Strafrechtelijke handhaving 8.1. Algemene bepaling Elke opzettelijke of door gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid gepleegde schending: één maand tot twee jaar en/of € € Maar: n.v.t. op gedragingen die als milieu- inbreuk zijn gedefinieerd: exclusieve administratieve geldboete!

8. Strafrechtelijke handhaving 8.2. Opzettelijke bestuurlijke maatregelen, bestuurlijke boeten of andere maatregelen niet uitvoeren, betalen of negeren: 1 maand – 1 jaar en/of € 100 – € : opzettelijk en wederrechtelijke emitteren: 1 maand – 5 jaar en/of € 100 – € Door gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg: 1 maand – 3 jaar en/of € €

8. Strafrechtelijke handhaving : opzettelijk en wederrechtelijke afvalstoffen achterlaten: 1 maand – 5 jaar en/of € € Door gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid afvalstoffen achterlaten: 1 maand – 3 jaar en/of € € Bij veiligheidsmaatregel kan verbod worden opgelegd in richting te exploiteren die aan oorsprong van het milieumisdrijf ligt

8. Strafrechtelijke handhaving 8.6. Helaas: geen autonoom milieudelict, maar administratieve afhankelijkheid (contra-voorstellen commissie Bocken)

9. Nieuwe instellingen 9.1. Vlaamse Hoge Raad voor de Milieuhandhaving Stelt krachtlijnen en prioriteiten op voor het Vlaamse milieuhandhavingsbeleid Legt een milieuhandhavingsprogramma vast Stelt jaarlijks een milieuhandhavingsrapport op Zorgt in het algemeen voor afstemming en coördinatie milieuhandhaving in Vlaams Gewest

9. Nieuwe instellingen 9.2. Milieuhandhavingscollege Administratieve rechtscollege Doet uitspraak over beroepen ingesteld tegen beslissingen gewestelijke entiteit Heeft een griffie en permanent secretariaat Onafhankelijk van de regering ( )

10. Conclusies Copernicaanse revolutie (Heyman): Algemene invoering van milieubestuursstrafrecht Belangrijke verschuiving van zwaartepunt Belangrijke harmonisatie milieustrafrecht Potentie voor coördinatie

10. Conclusies Evaluatie: op papier positief Invoering bestuursstrafrecht kan effectiviteit handhaving verhogen Milieustrafrecht kan focussen op belangrijke zaken Of dit in de praktijk ook zo uitwerkt, zal afhangen van bereidheid overheden om mee te werken

10. Conclusies Belangrijke taak Vlaamse Hoge Raad voor Milieuhandhaving Maar: wetswijziging kan potentieel leiden tot

10. Conclusies Verbetering van milieuhandhaving in het Vlaamse Gewest!