CKO’s & de sociale functie van kinderopvang Michel Vandenbroeck VBJK Vakgroep sociale agogiek Ugent ecce ama! Is een EQUAL project van ESF: bijdragen tot de ontwikkeling van de werkgelegenheid door het bevorderen van inzetbaarheid, ondernemerschap, aanpasbaarheid en gelijke kansen, en door het investeren in menselijke hulpbronnen.

CKO’s en de sociale functie van kinderopvang Mattheüseffecten en toegankelijkheid - Waarom is het een probleem? - Hoe is het een probleem? - Wat zijn mogelijke oplossingen? Inclusie Kinderopvang en opvoedingsondersteuning

Mattheüseffecten (inclusie/exclusie) Herman Deleeck: “Er zijn in de samenleving bepaalde mechanismen werkzaam die maken dat de voordelen van het sociaal beleid, verhoudingsgewijze en tendentieel, méér toevloeien aan de hogere sociale groepen dan aan de lagere.” “Functie van opleidingsniveau, beroepsgroep en inkomen” Factoren eigen aan opnamezijde: - hoger ontwikkelingspeil - hogere aspiraties - meer zelfbeschikkingsvermogen en autonomie. Factoren eigen aan aanbodzijde: geconcipieerd en georganiseerd in een vorm waarmee sociaal-cultureel hogere groepen meer vertrouwd zijn.

Waarom toegankelijkheid een probleem is Economisch perspectief - Lissabonstrategie - Genderongelijkheid op de arbeidsmarkt Pedagogisch perspectief - Ontwikkelingskansen (voorschools leren) - Verbreding van het opvoedingsmilieu - Omgaan met diversiteit (sociale mix) Sociaal perspectief - Welvaartsstaat - Grondrecht op menselijke waardigheid en maatschappelijke dienstverlening - Gemeenschapsvorming en sociale steun

Hoe toegankelijkheid een probleem is Plaatstekort Uitbreiding sinds de oprichtingsstop (aantal kinderen in de opvang)

Hoe toegankelijkheid een probleem is Plaatstekort Uitbreiding sinds de oprichtingsstop (gesubsidieerd versus niet-gesubsidieerd)

Hoe toegankelijkheid een probleem is Plaatstekort Uitbreiding sinds de oprichtingsstop Ongelijke verdeling van gesubsidieerde plaatsen

Hoe toegankelijkheid een probleem is Plaatstekort Uitbreiding sinds de oprichtingsstop Ongelijke verdeling van gesubsidieerde plaatsen Wachtlijsten: tijd van inschrijving als criterium afhankelijk van - opleidingsniveau (<sec. ond. +0.86 versus > sec. ond. -5.51) - allochtoon (0.56) versus autochtoon (-5.81) - eenoudergezinnen (0.50) versus tweeoudergezinnen (-4.56) - kinderen met specifieke zorgbehoeften (zie later) Prioriteiten A) werkende ouders B) sociale en pedagogische noodsituaties C) eenoudergezinnen D) lagere inkomens

Gehanteerde prioriteiten Gemeente Gemeenschap Vrij   Mean SD vorig kind reeds toegelaten 3,81 1,42 4,50 0,98 4,49 0,89 ouders werken 3,94 1,44 3,78 1,26 3,63 1,55 rangorde op de wachtlijst 3,31 1,14 3,91 1,28 3,40 1,46 crisisopvang 4,06 1,06 2,09 1,09 1,35 regelmaat van de vraag 2,73 1,39 2,69 2,89 1,02 toekomstige schoolkeuze 1,63 1,41 1,16 1,83 1,34 ouders studeren 3,13 1,31 2,63 1,43 2,29 1,51 aanvrager is inwoner van gem. 4,75 0,68 1,25 0,57 1,89 werknemer bij bep. werkgever 2,44 1,67 1,75 1,66 gezinssamenstelling 1,56 1,15 0,63 1,86 inkomen ouders 1,03 0,18 0,82 nationaliteit ouders 1,00 0,00 0,25 0,90

Hoe toegankelijkheid een probleem is Plaatstekort Uitbreiding sinds de oprichtingsstop Ongelijke verdeling van gesubsidieerde plaatsen Wachtlijsten Prioriteiten Procedures Bekendmaking Taalgebruik Personeelssamenstelling ‘Perceptie’

Hoe toegankelijkheid een probleem is Financieel? Hoe toegankelijkheid een probleem is Zelfstandige opvang in Brussel IBO’s in Vlaanderen

Oplossingen: lokale dienst voor buurtgerichte kinderopvang? Economisch perspectief - Lissabonstrategie - Genderongelijkheid op de arbeidsmarkt Pedagogisch perspectief - Ontwikkelingskansen (voorschools leren) - Verbreding van het opvoedingsmilieu - Omgaan met diversiteit (sociale mix) Sociaal perspectief - Welvaartsstaat - Grondrecht op menselijke waardigheid en maatschappelijke dienstverlening - Gemeenschapsvorming en sociale steun

Oplossingen: CKO? Economisch perspectief - Lissabonstrategie - Genderongelijkheid op de arbeidsmarkt Pedagogisch perspectief - Ontwikkelingskansen (voorschools leren) - Verbreding van het opvoedingsmilieu - Omgaan met diversiteit (sociale mix) Sociaal perspectief - Welvaartsstaat - Grondrecht op menselijke waardigheid en maatschappelijke dienstverlening - Gemeenschapsvorming en sociale steun

Oplossingen: CKO? Plaatstekort Uitbreiding sinds de oprichtingsstop Ongelijke verdeling van gesubsidieerde plaatsen Wachtlijsten Prioriteiten Procedures Bekendmaking Taalgebruik Personeelssamenstelling ‘Perceptie’

Oplossingen: CKO? Pluspunten Territorialiteit, relatie lokaal sociaal beleid Gezamenlijke verantwoordelijkheid Opnamebeleid onderwerp van discussie Signaalfunctie versterkt Onderzoek naar de plaats van zelfstandige voorzieningen in de sociale functie van kinderopvang

Oplossingen: CKO? Aandachtspunten Inclusie/exclusie of residueel versus structureel ▪ Occasionele en urgentie-opvang - Gevolgen voor de kinderen - Gevolgen voor de ouders - Gevolgen voor de begeleiders ▪ Kinderen met specifieke zorgbehoeften: specialisme?

Oplossingen: CKO? Aandachtspunten Inclusie/exclusie of residueel versus structureel Kwalificaties en sociale economie: gesegregeerd Territorium en dekkingsgraad Bekendmaking: website Outreachment en structurele samenwerking

Oplossingen? CKO Aandachtspunten 6. Kansarmoede, maatschappelijke kwetsbaarheid en opvoedingsondersteuning Wat is opvoedingsondersteuning? Voorlichting of informatieverstrekking Instrumentele steun of praktische pedagogische hulp Emotionele steun en/of beoordelingssteun Geven van advies over opvoedingsaanpak Training van vaardigheden Uitbouwen van sociale contacten en stimuleren van zelfhulp Vroegtijdige detectie en doorverwijzing Signalering aan beleidsinstanties van leemtes in het aanbod op het gebied van opvoeding en opvoedingsondersteuning of andere contextfactoren.

Opgelet: - Opvoedingsonzekerheid is niet verbonden met sociaal-economische status of allochtoon/autochtoon! - Opvoedingsstress wel Onderzoek bij 269 moeders die kinderopvang gebruiken (Segaert, 2007) - 100% moeders - 5,70% allochtonen

} instrumentele steun } pedagogische hulp Onderzoek bij 269 moeders die kinderopvang gebruiken • Instrumentele steun en pedagogische hulp - is evident - is voor +95% een van de belangrijkste redenen voor kinderopvang - werk en ouderschap combineren - ouderschap en opleiding combineren - socialisering van kinderen: 95% - voorbereiding op kleuterschool: 85% } instrumentele steun } pedagogische hulp

Onderzoek bij 269 moeders die kinderopvang gebruiken • Informatie en advies - 70%: kinderopvang is steun door informatie en tips - Mondeling door personeel - Heen- en weerschriftje - Allochtone moeders (93%) > autochtone moeders (68%) - Maar: 10% verwacht dit wel maar ervaart het niet (= ouders met beperkt netwerk buiten kinderopvang)

Onderzoek bij 269 moeders die kinderopvang gebruiken • Sociale contacten en emotionele steun - Is centraal (Hermanns, Vandemeulebroecke,…) - 11% vindt dit een van de redenen om voor kinderopvang te kiezen - 20% ervaart die steun - 30% ervaart die steun helemaal niet - Wie buiten kinderopvang groter netwerk heeft, ervaart ook binnen kinderopvang meer sociale steun. - Waarom? - Kinderopvang die werk maakt van ouderparticipatie: ouders ervaren meer sociale steun.

} niet-doelgroepspecifiek Oplossingen: CKO? Aandachtspunten 6. Kansarmoede, maatschappelijke kwetsbaarheid en opvoedingsondersteuning Wat is opvoedingsondersteuning in de kinderopvang? Praktische steun Socialisering van kinderen Opvoedingsadvies Social support Kinderopvang als lieu de confrontation libre? Kinderopvang als overgangsgebied tussen gezin en samenleving? Pro-actief inzake social support Wederkerigheid } niet-doelgroepspecifiek

Inclusie van kinderen met specifieke zorgbehoeften Wat is inclusie? Behoort tot kerntaken van CKO Toegankelijkheid is probleem → Later beslissen → Beeldvorming → Structurele communicatie is nodig → Visie-ontwikkeling

Inclusie van kinderen met specifieke zorgbehoeften visie Deficit Diversiteit Kinderen Tekort, medicalisering, aanpassen Verschil, ecolo-gisch, wederkerige aanpassing Ouders Tekort, afhankelijkheid, devaluatie Betrokkenheid, ge-meenschappelijkheid, wederkerigheid Personeel Medelijden, tekort, specialisering, devaluatie Eigen specialiteit (groep), wederkerigheid

Inclusie van kinderen met specifieke zorgbehoeften Wat hebben we van ouders geleerd? Gedeelde bezorgdheid Kind niet reduceren tot handicap Ouders hebben regie Zijn spil van netwerk Bepalen terminologie Bepalen communicatie met andere ouders Bepalen ritme Wederkerigheid in relatie tot leraars, deskundigen.

Inclusie van kinderen met specifieke zorgbehoeften Wat hebben we van ouders geleerd? Een ontwikkelingsprobleem vermoeden • eerste zorg is niet diagnose, maar bondgenootschap • één tegen allen? Observeren en rapporteren • ruimte voor onzekerheid en dialoog? Wie krijgt welke info? • ouders willen als eerste geïnformeerd worden • liefst op informele manier en door vertrouwenspersoon

Inclusie van kinderen met specifieke zorgbehoeften Wat hebben we van ouders geleerd? Spreek in de ik-vorm, niet als ‘mijn collega’s en ik’ Blijf het hele kind zien, met zijn/haar positieve kanten Vermijd termen als ‘handicap’ zolang ouders die niet zelf gebruiken Wees concreet en praktisch Sus niet te snel als ouders zich zelf zorgen maken Boosheid is normaal Negeren ook Interne communicatie verzorgen Overgangen voorbereiden Externe communicatie voeren naar doorverwijzers (outreachment)