Van NME en LvDO naar “Duurzaam Door: Van NME en LvDO naar “Duurzaam Door: ..” competenties voor een circulaire economie Roel van Raaij, Ministerie EZ Secretaris Regiegroep NME/LvDO  DuurzaamDoor 5 november 2013

Inhoud presentatie Internationale ontwikkelingen Decade for Education for Sustainable Development (UNECE, UNESCO) Expert group on indicators Expert group on competences andere internationale gremia : ENSI, OECD/ILO, EU Vertaling hiervan in Nederland: Duurzaamheid in het onderwijs (PABO) Parallel met beleid Top-sectoren en experimenten Govenance Nieuw Nederlands programma : DuurzaamDoor: sociale innovatie Recente Benelux conferentie : Competenties voor een Circulaire Economie ? Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Internationale Context: Decade for ESD Wereldwijd: UNESCO Decade for ESD 2004 – 2014 Pan Europees : UNECE Strategy for ESD (www.unece.org/env/esd) WAT – WAAROM - HOE – WIE – WANNEER: Inhouden, thema’s, vaardigheden, ‘educatie’ definiëren, actoren, .. Expert group on Indicators: ‘meten’ wat en hoe ? Hoe ordenen we inhouden en vaardigheden ? Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Internationale Context 2 Ordenen van thema’s / inhouden (key-indicator 2.1.1) vs. vaardigheden (key-indicator 2.1.2) The Treasure Within (Jacques Delors) Learning to DO Learning to BE Learning to LEARN Learning to Live and Work together Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Vervolg : Expert group on Competences Competences for Students Competences for EDUCATORS (+ recommendations for policy makers) ENSI (o.a. Willy Sleurs) : docenten competenties OECD/ ILO: Skills for Green Jobs EU : 21th Century Skills Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Vervolg : Expert group on Competences Niet zozeer nadruk op INHOUDEN en THEMA’s (bijv. water, biodiversiteit, klimaat, voeding, energie, …..) Maar veel meer op PROCESSEN en VAARDIGHEDEN: (bijv. reflexiviteit, kritische vragen, interdisciplinair (samen) werken, systeemdenken, waarden-vorming, ICT vaardigheid, communicatie, internationalisering, interculturele vaardigheden, leren-leren, levenlang leren, leiderschap, verantwoordelijkheid, ondernemendheid, ….. Dilemma: Hoe leg je dan de verbinding met de inhoud van Duurzame Ontwikkeling ? En waar blijft Natuur- en Milieu Educatie ? Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

UNECE : competences in ESD Combinatie maken van kennis en inzichten; HOLISTIC APPROACH Integrative thinking System thinking, inclusivity Dealing with Compexity ENVISIONING CHANGE past, present, future Inspiring engagement Exploring alternative futures ACHIEVING TRANSFORMATION Transformation of pedagogy Change of learning systems Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

UNECE : competences in ESD Combinatie met ‘Learning to Do, Be, Learn, live and work together’ . Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Vertalen Competentie naar bijv. PABO De UNECE competenties zijn in NL ‘vertaald’ een aangepast naar de doelgroep Basis Onderwijs, en de opleiding voor hun ‘educatoren’ (PABO) “weten – doen – samenleven – zijn” Helicopter-view Weten dat het duurzaam kan Bijdragen aan een duurzame toekomst Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Vertalen Competenties Het werkt ook in de praktijk ! Guus Geisen : Autopoiesis http://issuu.com/studio_lieke_weenink/docs/dp_competenties_losse_paginas?e=0 http://hetkind.org/wp-content/uploads/2013/08/Samenvatting-Autopoiesis-6PM.pdf Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Vertalen Competenties Het werkt ook in de praktijk ! In het Hoger Onderwijs gaat het uiteraard veel verder. In NL is er ook Netwerk Duurzaam MBO http://www.duurzaammbo.nl/ En als opvolger van DHO ook ‘Het Groene Brein’ als partner van ‘De Groene Zaak” (200 meest innovatieve bedrijven) http://hetgroenebrein.nl/over-het-groene-brein/ Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Ondertussen !! Crisis, Crises en Kansen TOP SECTOREN De 9 vakgebieden waar NL denkt innovatief te zijn en economisch succesvol Duurzaamheid is een doorsnijdend thema (?!) 3-P en 3-O (neen, 5 O ) Overheid, Ondernemers, Onderzoek, de ‘gouden driehoek’ voor innovatie ZOEKTOCHT NIEUWE GOVERNANCE Planbureau voor de Leefomgeving: ‘De Energieke Samenleving’ . (Hajer) Kansen voor de Groene Economie Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Trends in NME/LvDO  Duurzaam Door Omslag van natuur  natuur+milieu  Duurzame Ontwikkeling  Circulaire economie Economische context meer centraal, naast bewustwording, kennis, gedrag EE  ESD, formal, informal, non-formal, education permanente Bewustwording, beleving, voorlichting, kennisbasis, participatie, CEPA, sociaal leren, sociaal instrumentarium  sociale innovatie Initieel leren, (mondiaal)burgerschap, competentieontwikkeling (economisch, sociaal), beroepscompetenties, burger(schap) competenties, LLL Doelgroep-denken naar stakeholder-denken “arrangementen aanpak”, Coalitie, Co-creatie, Cofinanciering Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Trends in NME/LvDO  Duurzaam Door Aanbod <-> vraag ? Neen, meer: agendaontwikkeling, articulatie, …. Spelen met schaalniveaus : internationaal – regionalisatie – lokale uitrol Verdieping / verbreding van inhouden/concepten Verdieping / verbreding van leren  sociaal instrumentarium Verdieping / verbreding van partners / stakeholders Verdieping / verbreding van rollen en functies (Of juist specialiseren) Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Enkele karakteristieken 1: “Duurzaam Door: sociale innovatie voor een Groene Economie” Meerjarenprogramma 2013 – 2016 “sociale innovatie”, Competenties  beroeps- én burgerschapscompetenties ‘leren’ is een breder concept geworden, van kennisoverdracht  multi-actor processen, Instrumenteel én emancipatoir, participatie “Groene Economie” Beleidscontext: Topsectoren/HCA, Agenda Duurzaamheid, Agenda Burgerschap, Energieke samenleving, RIO + 20, (en onderliggende beleidstrajecten) PROGRAMMATISCH ! (Er is al zoveel, maar hoe verbinden we alles) Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Enkele karakteristieken 2: “Duurzaam Door: sociale innovatie voor een Groene Economie” 1)Organiseren van ‘agenderen, programmeren, regisseren, …. 2)Organiseren van INHOUDEN – STAKEHOLDERS – PROCESSEN” 3)Duurzaamheidsnetwerken (lokaal/regionaal) en knooppunten 4)(kennis)infrastructuur, ICT, kwaliteit, professionaliseren Conseqenties: onderwijs is geen doelgroep maar partner Verschuivingen PO/VO naar ook beroepsonderwijs Relatie onderwijs-arbeidsmarkt Sociaal leren ipv. kennisoverdracht 16 Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017 16

Agenderen, programmeren, ….. Welke Agenda Wiens Agenda ‘Top Down’ : landelijke agenda’s ,Topsector/HCA,Agenda Duurzaamheid, Provinciale agenda’s, EU, .. ‘Bottom Up’ : bedrijven, NGO’s lokale overheid, Burgerinitiatieven En het mooie: het gebeurt tegelijkertijd ! Energieke Samenleving New Governance 17 Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017 17

Agenderen, programmeren, ….. Beter weergave van de realiteit ? Maar de vraag is : WIE is in staat die verbindingen te leggen EEN NIEUW ROL VOOR NME ?? ??? 18 Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017 18

Verbinden, uitwerken, uitvoeren, reflecteren Een soort ‘Lemniscaat’ Agenderen Programmeren Verbinden uitwerken Activeren Uitvoeren Reflecteren Leren Good-Practices opschalen systeem verandering, transitie 19 Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017 19

En ook:

Ordenen en kiezen van inhouden 5 inhoudelijke thema's en 4 doorsnijdende processen Energie/ klimaat BIODIV. Water/ klimaat Materiaal/ grondstof/afval Voedsel/ voeding onderwijsprocessen Maatschappelijk verantwoord ondernemen Integrale gebiedsontwikkeling Duurzaam Produceren en Consumeren Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Wie en hoe Stakeholders : Jeugd, binnen school, buiten school Burgers : consument, participant, co-creator Bedrijven (ook in relatie tot beroepsonderwijs en Leven Lang Leren) (en hiermee impliciet ook overheden en NGO’s) Arrangementen : inhoud en stakeholders georganiseerd Op basis van coalitie, co-creatie en cofinanciering (!) Decentraal en (soms) centraal Ontwikkelen, verbinden, opschalen Decentrale programmering door provincies, gemeenten en waterschappen – in dialoog met stakeholders - op basis van gezamenlijke agendavorming Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Sociale Innovatie (filmpje) voor een groene economie Nederland wordt duurzaam door……

Eemshaven Regionale netwerken Assen Veen Koloniën ?? Overijssel Almere Zee- Wolde Twente H’meer Steden driehoek Utrecht Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant Dit zijn de netwerken die we nu (januari 2013) op een lijstje hebben staan….

Account provincie Ad/Theo Ad/Theo Provincies Ad/Theo Lidwien+ Irma Tarsy Tarsy Irma Irma + Lidwien René Afgesproken is dat de provincies lichte regie voeren over de regionale activiteiten in ons programma. We moeten er dus voor zorgen dat ons team goed verbonden is aan die provincies. Niet alleen op niveau van de regisseurs, maar ook op niveau van directeuren en gedeputeerden. Dit zijn de accounthouders, zoals nu toebedeeld aan de provincies. Cees Cees René

Kennis- en Expertise Netwerk Account provincie Eemshaven Ad/Theo Regionale netwerken Assen Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Tarsy Almere Zee- Wolde Tarsy Twente H’meer Steden driehoek Utrecht Rene Irma Irma + Lidwien Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant Op landelijk niveau zijn er vijf thema’s benoemd. Deze thema’s komen terug in de regionale activiteiten, maar worden op landelijk niveau verbonden in zgn. Kennis- en Educatiedeals. Cees Cees Rene Kennis- en Expertise Netwerk

Kennis- en Expertise Netwerk Eemshaven Ad/Theo Energie Assen Voedsel Thema’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Water Tarsy Almere Zee- Wolde H’meer Tarsy Twente Steden driehoek Utrecht Rene Irma Biodiversiteit Irma + Lidwien Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant Op landelijk niveau zijn er vijf thema’s benoemd. Deze thema’s komen terug in de regionale activiteiten, maar worden op landelijk niveau verbonden in zgn. Kennis- en Educatiedeals. Cees Cees Grondstoffen Rene Kennis- en Expertise Netwerk

Kennis- en Expertise Netwerk Eemshaven Ad/Theo KED Energie Assen Nationale Beleidsagenda’s KED Voedsel Internationale Beleidsagenda’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Lokale Beleidsagenda’s KED Water Tarsy Almere Zee- Wolde H’meer Tarsy Twente Steden driehoek Utrecht Rene Irma KED Biodiversiteit Irma + Lidwien Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant Op landelijk niveau zijn er vijf thema’s benoemd. Deze thema’s komen terug in de regionale activiteiten, maar worden op landelijk niveau verbonden in zgn. Kennis- en Educatiedeals. Cees Cees KED Grondstoffen Rene Kennis- en Expertise Netwerk

Kennis- en Expertise Netwerk Eemshaven Ad/Theo KED Energie Assen Nationale Beleidsagenda’s KED Voedsel Internationale Beleidsagenda’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Lokale Beleidsagenda’s KED Water Tarsy Almere Zee- Wolde H’meer Tarsy Twente Steden driehoek Utrecht Rene Irma KED Biodiversiteit Irma + Lidwien Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant Op landelijk niveau zijn er vijf thema’s benoemd. Deze thema’s komen terug in de regionale activiteiten, maar worden op landelijk niveau verbonden in zgn. Kennis- en Educatiedeals. Instrumentarium Cees Cees KED Grondstoffen Rene Kennis- en Expertise Netwerk

Kennis- en Expertise Netwerk Contacten Eemshaven Ad/Theo KED Energie Onder nemers De Groene Zaak MVO NL Assen Assen etc. Nationale Beleidsagenda’s KED Voedsel Onder zoek Het Groene Brein Internationale Beleidsagenda’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Netwerken Onder wijs Lokale Beleidsagenda’s GKC KED Water Tarsy Almere Kennisnet Zee- Wolde Twente etc. H’meer Tarsy Zie excel Steden driehoek Over Heden GDO Utrecht RUD’s UvW IPO Rene Irma KED Biodiversiteit Irma + Lidwien Klimaatverbond Rivieren land Nijmegen Drecht- steden van Onderop Urgenda Groene Coalitie West Brabant Op landelijk niveau zijn er vijf thema’s benoemd. Deze thema’s komen terug in de regionale activiteiten, maar worden op landelijk niveau verbonden in zgn. Kennis- en Educatiedeals. Greenwish Instrumentarium Cees Cees KED Grondstoffen Rene Kennis- en Expertise Netwerk

Kennis- en Expertise Netwerk Contacten Eemshaven Ad/Theo KED Energie Onder nemers De Groene Zaak MVO NL Assen Assen etc. Nationale Beleidsagenda’s KED Voedsel Onder zoek Het Groene Brein Internationale Beleidsagenda’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Netwerken Onder wijs Lokale Beleidsagenda’s GKC KED Water Tarsy Almere Kennisnet Zee- Wolde Twente etc. H’meer Tarsy Zie excel Steden driehoek Over Heden GDO Utrecht RUD’s UvW IPO Rene Irma KED Biodiversiteit Irma + Lidwien Klimaatverbond Rivieren land Nijmegen Drecht- steden van Onderop Urgenda Groene Coalitie West Brabant Op landelijk niveau zijn er vijf thema’s benoemd. Deze thema’s komen terug in de regionale activiteiten, maar worden op landelijk niveau verbonden in zgn. Kennis- en Educatiedeals. Greenwish Instrumentarium Cees Cees KED Grondstoffen Rene Internationale samenwerking Kennis- en Expertise Netwerk

Beleidsontwikkeling op korte en langere termijn Per thema de context scherper krijgen, nader agenderen, bijv. n.a.v. HCA/Topsectoren, maar ook in de Regio. Bijv. Plan van het Noorden Partnerschappen zoeken en bevestigen Concretisering samenwerking en financiering Politiek: document en werkwijze ‘DuurzaamDoor’ 3 juli j.l. Tweede Kamer Afgestemd met vele stakeholders, bestuurlijke Regiegroep (Incl. IPO, VNG) Afgestemd met beleidsontwikkelingen (continue proces  ) Omvang van financiering, interdepartementaal, interbestuurlijk Inzet begin 2013 voorzichtig met EZ middelen in nieuwe structuur Verdere afspraken interdepartementaal en met de provincies In ieder geval: aansluiten bij de enorme ‘energie’ in de samenleving voor een meer duurzame ontwikkeling. Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Recente inhoudelijke ontwikkeling: Competenties voor Circulaire Economie Benelux conferentie oktober 2013: Systeemdenken, complexiteit, onzekerheid, pluriformiteit, (sociale) biomimcry, van bezit naar gebruik, TurnToo, Cradle to Cradle, eco-design, sluiten van de kringlopen, waarde(n) perspectief, nieuwe economische modellen, Business cases op basis van ‘waarde’ ipv. geld, interdisciplinair samenwerken, leiderschap, energieke samenleving, nieuwe Governance, creatief vermogen, Samen, coalities en cocreatie, Crowd funding, afval is grondstof, Urban Mining, ‘lease-broek’ , …. Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017

Competenties voor een Circulaire Economie ? Kansen voor NME ? Niets is zeker, dan de verandering ! Ministerie van Economische Zaken 4 april 2017