“Kostenoverschrijding bij nieuwbouwprojecten van onderwijsinstellingen voor het primaire onderwijs” Een onderzoek naar het ontstaan van budgetoverschrijdingen en financiële tekorten, welke de afgelopen jaren hebben geleidt tot kostenoverschrijding bij de nieuwbouw van basisscholen in samenhang met de organisatieprestatie. P5 presentatie – M.A.Swart – 30 oktober 2009 Bouw school fors duurder door Miel Timmers. woensdag 10 december 2008 BEST - De bouw van een basisschool met een buurtcentrum aan de Wolvenhei in Best is bijna een half miljoen euro duurder uitgevallen. B en W vragen aan de gemeenteraad een aanvullend krediet van 240.000 euro.

Inleiding Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Probleemoriëntatie Uit de media Gemiddelde kostenoverschrijding 25% middelbare scholen 24% stand-alonescholen 23% brede scholen Brede scholen; Stand-alonescholen; Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Probleemoriëntatie KOSTENOVERSCHRIJDING VASTGOED BLACKBOX INGREEP Uit de media KOSTENOVERSCHRIJDING VASTGOED INGREEP BLACKBOX PRESTATIE VASTGOED Brede scholen; Stand-alonescholen; Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Probleemoriëntatie Probleemstelling Het ontstaan van budgetoverschrijdingen en financiële tekorten, welke hebben geleid tot kostenoverschrijding bij de nieuwbouw van basisscholen Centrale vraagstelling Waardoor is er bij de nieuwbouw van basisscholen regelmatig sprake geweest van kostenoverschrijding? Hypothesen Wat is het verschil budgetoverschrijding en financiele tekorten Er ligt een verschil in oorzaak bij de totstandkoming van de kostenoverschrijding tussen stand-alonescholen en brede scholen. Financiële tekorten zijn de afgelopen jaren toegenomen maar de budgetoverschrijdingen zijn echter afgenomen waardoor de totale kostenoverschrijding gelijk is gebleven. Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Probleemoriëntatie Methoden en technieken Peiling 1 – Voorlopig leerplan Verkenning Fase 1 Verkennende literatuurstudie Krantenartikel Afstudeerorganisatie ONDERZOEKSVOORSTEL Probleemoriëntatie Peiling 2 – Definitief leerplan Onderzoeksopzet Fase 2 Afbakening Methoden en technieken - interview - casestudies THEORETISCH KADER Literatuurstudie - invloeden programma en ontwerp - invloeden bouwbudget Methoden en technieken KOSTEN & KWALITEIT Gerritse ONDERWIJSVISIE & SCHOOLGEBOUW Steijns en Koutamanis GEMEENTE / * Financiën SCHOOLBESTUUR Beleid en doelstellingen SCHOOLDIRECTIE Gebruikers SCHOOLBESTUUR Realisatie / Financieel management Algemeen Facilitair Project CREM ORGANISATIEPRESTATIE & SCHOOLGEBOUW Van Vliet Peiling 3 – Resultaten verwerken Veldwerk Fase 3 Empirische pre-toets Empirisch onderzoek DATA BKM Introductie bouwkostenmodel 1983 Toetsng Fase 4 Peiling 4 – Scriptie en Instrument Voorlopige conclusies Uitwerken kostenmodel RAPPORT INSTRUMENT Conclusie Fase 5 Peiling 5 – Scriptie en Instrument HANDLEIDING INSTRUMENT AANBEVELINGEN

Theoretisch kader Actoren Wet –en regelgeving Kosten en kwaliteit

Theoretisch kader Afstemming organisatie en vastgoed GEMEENTE / * Financiën SCHOOLBESTUUR Beleid en doelstellingen SCHOOLDIRECTIE Gebruikers SCHOOLBESTUUR ** Realisatie Financieel management Algemeen Facilitair Project CREM Afstemmingsprobleem: kwantitatief kwalitatief locationeel financieel Verbouw, restauratie of renovatie biedt geen oplossing CREM staat voor Corporate Real Estate Management, Real Estate Management betekent letterlijk vastgoedmanagement. In essentie is vastgoedmanagement het aansturen van de afstemming tussen vraag en aanbod, inhoudelijk en organisatorisch. CREM wordt wel gezien als de schakel tussen andere vormen van management. Afstemmingsprobleem tussen vraag en aanbod In de literatuur wordt Corporate Real ‘Estate Management (CREM) omschreven als het sturen op een optimale match tussen de vraag van de organisatie en het beschikbare of het te realiseren vastgoed door aanpassing, verhuizing en/of nieuwbouw. Door de vastgoedportfolio en andere faciliteiten en facilitaire diensten optimaal af te stemmen op de behoeften van de organisatie en haar corebusiness kan CREM bijdragen aan het creëren van toegevoegde waarde en het presteren van de organisatie. Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Theoretisch kader Externe factoren - Normvergoeding GEMEENTE / * Financiën SCHOOLBESTUUR Beleid en doelstellingen SCHOOLDIRECTIE Gebruikers SCHOOLBESTUUR ** Realisatie Financieel management Algemeen Facilitair Project CREM WET EN REGELGEVING : 1997 – decentralisatie – normvergoeding ( € / groep ) 2003 – nieuw bouwbesluit 2006 – richtlijn ventilatie van scholen – lumpsumfinanciering 2007 – wet op kinderopvang 2008 – normvergoeding ( € / m2 ) CREM staat voor Corporate Real Estate Management, Real Estate Management betekent letterlijk vastgoedmanagement. In essentie is vastgoedmanagement het aansturen van de afstemming tussen vraag en aanbod, inhoudelijk en organisatorisch. CREM wordt wel gezien als de schakel tussen andere vormen van management. CREM, vastgoedmanagement door eigenaar-gebruikers Afstemmingsprobleem tussen vraag en aanbod

Emperische pre-toets theoretisch kader Gemeenten Gem. Almere verstrekt extra krediet; A. Vanuit de gemeentelijke regelgeving; stedenbouwkundige randvoorwaarden inbraakpreventie veiligheidsbeleid brandveiligingssbeleid terreininrichting B. Overig; multifunctioneel gebruik flexibel bouwen inrichting openbare ruimte ICT (serveruimte) Gem. Amsterdam; Gemiddeld genomen is de rijksvergoeding voor de gehouden steekproef niet toereiken voor de jaarlijkse kosten van de school onderhoud. Het tekort bedraat 40% ten opzichte van de vergoeding. Omgerekend naar een gemiddelde 14-groepige Amsterdamse basisschool bedraagt dit tekort 9.175,- euro ten op zichten van de rijksvergoeding van 23.766,- euro. De interviews hebben een oriënterend karakter, dit om meer informatie te verkrijgen over; de afstemming tussen de gemeentelijke organisatie en vastgoed, welke rol speelt de gemeente hierbij, aangezien zij economisch eigenaar zijn. wet en regelgeving, welke middelen heeft de gemeente om te kunnen sturen op de ontwikkeling van de onderwijshuisvesting? de normvergoeding, wordt het bouwbudget opgeeikt? kostensturing, welke middelen heeft de gemeente om te kunnen sturen op de kosten van de onderwijshuisvesting? Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Emperische pre-toets theoretisch kader Gemeenten Normvergoedingonderzoek gem. Utrecht; 15 % budgetverhoging om te voldoen; aan de wettelijke prestatie- en kwaliteitseisen (bouwbesluit) 10% budgetverhoging om te; aan een goed binnenklimaat voldoen 12 – 20% budgetverhoging om te voldoen; aan de stedenbouwkundige randvoorwaarden, welstandadvies en overige eisen welke vanuit de gemeenten worden gesteld. dat als de gemeente in de toekomst kwalitatieve scholen wil bouwen, die duurzaam zijn, een goed binnenklimaat hebben en stedenbouwkundig ingepast worden in hun omgeving dat de normbudgetten vastgesteld door de VNG verhoogd moeten worden: Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Emperische pre-toets theoretisch kader Gemeenten Bij de steden waar door een professionele projectorganisatie, de projecten (vanaf het initiatief tot de realisatie) worden uitvoert als onderdeel van hun basis activiteit er bijna geen overschrijdingen plaats vinden. Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Theoretisch kader Redenen hiervoor zijn; Was er in de afgelopen twee jaar in uw gemeente sprake van bouwprojecten die duurder uitvielen dan begroot? Denkt u dat bouwprojecten bewust laag begroot worden om instemming van de gemeenteraad te krijgen? Theoretisch kader Externe factoren – Bouwprojecten fiks duurder dan begroot Redenen hiervoor zijn; wethouders die de begroting expres te laag vaststellen om toestemming te krijgen van de gemeenteraad onzuivere en onprofessionele calculaties een slechte inschatting van risico’s niet tijdig signaleren van en ingrijpen bij problemen GEMEENTE / * Financiën SCHOOLBESTUUR Beleid en doelstellingen SCHOOLDIRECTIE Gebruikers SCHOOLBESTUUR ** Realisatie Financieel management Algemeen Facilitair Project CREM CREM staat voor Corporate Real Estate Management, Real Estate Management betekent letterlijk vastgoedmanagement. In essentie is vastgoedmanagement het aansturen van de afstemming tussen vraag en aanbod, inhoudelijk en organisatorisch. CREM wordt wel gezien als de schakel tussen andere vormen van management. CREM, vastgoedmanagement door eigenaar-gebruikers Afstemmingsprobleem tussen vraag en aanbod Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Theoretisch kader Steijns en Koutemanis : “ … verschillende sociale en technologische ontwikkelingen invloed hebben gehad op de gebouwlijke transformatie.” Theoretisch kader Gerelateerde onderzoeken GEMEENTE / * Financiën SCHOOLBESTUUR Beleid en doelstellingen SCHOOLDIRECTIE Gebruikers SCHOOLBESTUUR ** Realisatie Financieel management Algemeen Facilitair Project CREM ONDERWIJSVISIE & SCHOOLGEBOUW Steijns en Koutamanis CREM staat voor Corporate Real Estate Management, Real Estate Management betekent letterlijk vastgoedmanagement. In essentie is vastgoedmanagement het aansturen van de afstemming tussen vraag en aanbod, inhoudelijk en organisatorisch. CREM wordt wel gezien als de schakel tussen andere vormen van management. CREM, vastgoedmanagement door eigenaar-gebruikers Afstemmingsprobleem tussen vraag en aanbod ORGANISATIEPRESTATIE & SCHOOLGEBOUW Van Vliet Van Vliet : “ Dat in de beleving van scholen het vermogen om goed te kunnen functioneren, samenhangt met … en de kwaliteit van de huisvesting .” Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Theoretisch kader Gerelateerde onderzoeken GEMEENTE / * Financiën SCHOOLBESTUUR Beleid en doelstellingen SCHOOLDIRECTIE Gebruikers SCHOOLBESTUUR ** Realisatie KOSTEN & KWALITEIT Gerritse Financieel management Algemeen Facilitair Project CREM ONDERWIJSVISIE & SCHOOLGEBOUW Steijns en Koutamanis CREM staat voor Corporate Real Estate Management, Real Estate Management betekent letterlijk vastgoedmanagement. In essentie is vastgoedmanagement het aansturen van de afstemming tussen vraag en aanbod, inhoudelijk en organisatorisch. CREM wordt wel gezien als de schakel tussen andere vormen van management. CREM, vastgoedmanagement door eigenaar-gebruikers Afstemmingsprobleem tussen vraag en aanbod ORGANISATIEPRESTATIE & SCHOOLGEBOUW Van Vliet Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Bouwkostenmodel (BKM) Cross case analyse casestudies PRESTATIE VASTGOED VASTGOED INGREEP BLACKBOX KOSTEN- OVERSCHRIJDING Veldwerk Kostenoverschrijding Bouwkostenmodel (BKM) Cross case analyse casestudies Prestatie vastgoed Tevredenheidonderzoek

Veldwerk Kostenoverschrijding Bouwkostenmodel (BKM) VASTGOED INGREEP BLACKBOX PRESTATIE VASTGOED Veldwerk Kostenoverschrijding Bouwkostenmodel (BKM) programma van eisen (PvE) materialisatie bouwvorm Cross case analyse casestudies bouwheerschap gemeenten type school Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Het Bouwkostenmodel BKM Bouwkostenmodel ‘83 INKOS Onderzoek Opzet Bouwkostenmodel ‘83 Formule om op basis van het PvE de bouwkosten uit te rekenen van een ‘sobere’ school. INKOS Onderzoek Methode om op basis van de invoer van plattegronden gegeven als vloeroppervlakte, geveloppervlakte, etc te verkrijgen. Invloed van de bouwvorm en materialisatie op de bouwkosten inzichtelijk maken, op basis van een elementenbegroting. BKM Invloed extra programma Invloed bouwvorm Invloed materialisatie De interviews hebben een oriënterend karakter, dit om meer informatie te verkrijgen over; de afstemming tussen de gemeentelijke organisatie en vastgoed, welke rol speelt de gemeente hierbij, aangezien zij economisch eigenaar zijn. wet en regelgeving, welke middelen heeft de gemeente om te kunnen sturen op de ontwikkeling van de onderwijshuisvesting? de normvergoeding, wordt het bouwbudget opgeeikt? kostensturing, welke middelen heeft de gemeente om te kunnen sturen op de kosten van de onderwijshuisvesting? Bouwkosten : Normvergoeding Bouwkosten : PvE Bouwkosten : Bouwvorm Bouwkosten : Materialisatie Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Het Bouwkostenmodel Werkwijze 3 4 5 6 7 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 De interviews hebben een oriënterend karakter, dit om meer informatie te verkrijgen over; de afstemming tussen de gemeentelijke organisatie en vastgoed, welke rol speelt de gemeente hierbij, aangezien zij economisch eigenaar zijn. wet en regelgeving, welke middelen heeft de gemeente om te kunnen sturen op de ontwikkeling van de onderwijshuisvesting? de normvergoeding, wordt het bouwbudget opgeeikt? kostensturing, welke middelen heeft de gemeente om te kunnen sturen op de kosten van de onderwijshuisvesting? 1 1 2

Het Bouwkostenmodel Conclusie De interviews hebben een oriënterend karakter, dit om meer informatie te verkrijgen over; de afstemming tussen de gemeentelijke organisatie en vastgoed, welke rol speelt de gemeente hierbij, aangezien zij economisch eigenaar zijn. wet en regelgeving, welke middelen heeft de gemeente om te kunnen sturen op de ontwikkeling van de onderwijshuisvesting? de normvergoeding, wordt het bouwbudget opgeeikt? kostensturing, welke middelen heeft de gemeente om te kunnen sturen op de kosten van de onderwijshuisvesting? Invloed extra programma Invloed bouwvorm Invloed materialisatie Invloed proces Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

De casestudies De scholen Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

De casestudies Financieringstekort; extra ruimten gerealiseerd materialisatie stapeling Voorschool De casestudies Basisschool El Amien Zorg en Welzijn Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Crosscase analyse Stapeling : minimum (0,35) Kostenkwaliteit verhouding - stapeling Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Crosscase analyse Inpandigheid : stramien 5400 mm Kostenkwaliteit verhouding inpandigheid Gerritse Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Crosscase analyse Normvergoeding onvoldoende Gemiddeld tekort 21% Normvergoeding en bouwbudget Normvergoeding onvoldoende Gemiddeld tekort 21% € 233,- per m2 Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Crosscase analyse Factoren Invloed extra programma Invloed bouwvorm Invloed materialisatie Invloed proces

Crosscase analyse M2 bvo per leerling gedaald Investering per leerling gestegen Crosscase analyse Onderzoek de Vries

Tevredenheidonderzoek doelstellingen bouwvorm KOSTEN- OVERSCHRIJDING VASTGOED INGREEP BLACKBOX PRESTATIE VASTGOED Veldwerk Prestatie vastgoed Tevredenheidonderzoek doelstellingen bouwvorm

Crosscase analyse Onderwijsvisie en schoolgebouw Een onderwijsvisie met ondersteunende doelstellingen, waarvoor de volgende begrippen centraal staan; verantwoordelijkheid zelfstandigheid sociale vaardigheden samenwerken Van het gebouw wordt verwacht; uitdagende omgeving zet de kinderen aan tot samenwerken tevens een veilige omgeving Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Tevredenheidonderzoek El Amien Biedt het schoolgebouw de kinderen een veilige en vertrouwde omgeving?  Zeker (score 1,6) Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Elke school die expliciet de veiligheid van het schoolgebouw heeft genoemd, in relatie tot de onderwijsvisie, heeft gebruikers die tevreden is over de veiligheid van het gebouw. Crosscase analyse Onderwijsvisie en schoolgebouw Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Crosscase analyse Ontevreden over; Klimaat Grootte van de klaslokalen Tevredenheidonderzoek Hoe ervaart u de ruimte (aantal m2) van de klaslokalen? Bent u tevreden over het binnenklimaat (temperatuur) in de klaslokalen? Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Crosscase analyse Tevredenheidonderzoek Vindt u dat het gebouw voldoende flexibiliteit biedt aan de indeling? Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Conclusie

Conclusie de samenstelling van de school (stand-alone of brede school) Invloed VASTGOED INGREEP BLACKBOX PRESTATIE KOSTENOVERSCHRIJDING de samenstelling van de school (stand-alone of brede school) de initiatiefnemer tot de nieuwbouw (gemeente of schoolbestuur) de bouwvorm van de school (stapeling, inpandigheid, etc.) de gemeentelijke organisatie de onderwijsvisie en doelstellingen van het schoolbestuur wet en regelgeving vanuit de overheid (bouwbesluit, etc.) opgelegde randvoorwaarden vanuit de gemeenten richtlijnen vanuit verschillende instanties (bijvoorbeeld de GGD) het bouwbudget dat vanuit de gemeente wordt vastgesteld op basis van de normvergoeding. Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Conclusie Organisatieprestatie De extra investering, welke als interne factor heeft bijgedragen aan de kostenoverschrijding, leidt tot een hogere tevredenheid. Case 4 is het meest tevreden over de materialisatie. Case 8, heeft als enige niet aangegeven dat het realiseren van extra vierkante meters als interne factor heeft geleid tot een kostenoverschrijding, case 8 heeft ook het minste aantal vierkante meters per leerling, Bij casestudies 3 en 4 werd expliciet genoemd, dat de materialisatie heeft geleid tot een overschrijding, al was dit bij case 4 geen budget overschrijding maar een financieringstekort. Uit onderstaande tabel kan de conclusies worden getrokken; dat de extra investering, welke als interne factor heeft bijgedragen aan de kostenoverschrijding, leidt tot een hogere tevredenheid. Case 4 is het meest tevreden over de materialisatie. Case 3 is ook tevreden maar zit op het gemiddelde, hier speelt de veroudering van het gebouw ook een rol. Case 8, heeft als enige niet aangegeven dat het realiseren van extra vierkante meters als interne factor heeft geleid tot een kostenoverschrijding, case 8 heeft ook het minste aantal vierkante meters per leerling, zie tabel; casestudies uitgezet naar investering per leerling/ per vierkante meter bvo en uit het tevredenheidsonderzoek blijkt dat de gebruiker het minst tevreden is. Echter zijn de overige gebruikers ook ontevreden, behalve van case 4, maar het loont om te investeren in extra vierkante meters, de tevredenheid onder de gebruikers neemt toe. Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Centrale vraagstelling Waardoor is er bij de nieuwbouw van basisscholen regelmatig sprake geweest van kostenoverschrijding? normvergoeding type onderwijshuisvesting gemeentelijke organisatie bouwvorm Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Punten wel gewenst zijn en vaak ook nodig zijn om te voldoen aan de gestelde eisen uit het bouwbesluit of vanuit de gemeente. Conclusie Normvergoeding Vanuit onderzoek; Comfort - duurzaam bouwen Kwaliteit Exploitatie Functioneel – esthetisch Vanuit gemeentelijke regelgeving; stedenbouwkundige randvoorwaarden inbraakpreventie, veiligheidsbeleid, brandveiligingssbeleid, terreininrichting Overig; multifunctioneel gebruik flexibel bouwen inrichting openbare ruimte ICT (serveruimte) Het normkostenonderzoek van de gemeente geeft aan dat; 15 % budgetverhoging om te voldoen; aan de wettelijke prestatie- en kwaliteitseisen 10% om te voldoen; aan een goed binnenklimaat 12 – 20% budgetverhoging om te voldoen; aan de stedenbouwkundige randvoorwaarden, welstandadvies en overige eisen welke vanuit de gemeenten worden gesteld. Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Conclusie Normvergoeding onvoldoende Gemiddeld tekort 21% € 233,- per m2 Conclusie Normvergoeding Invloed extra programma Invloed bouwvorm Invloed materialisatie Invloed proces Gebaseerd op de casestudies dat; De invloed van de bouwvorm gemiddeld een verschil uit maakt van 14 % De invloed van de materialisatie gemiddeld een verschil uit maakt van 6 % De invloed van het proces gemiddeld een verschil uit maakt van 31 % Totaal een tekort van 51 % op de prijs per vierkante meter Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Conclusie % kostenoverschrijding bij de probleemoriëntatie: Type onderwijshuisvesting % kostenoverschrijding bij de probleemoriëntatie: - stand alone scholen (24%) en brede scholen (23%). % kostenoverschrijding bij de casestudies: - stand alone scholen (26%) en bij brede scholen ( 19%). Bouwkosten per m2 stand alone scholen (€1.086,-) brede scholen (€1.240,-) Korrelgrootte stand alone scholen (0,9) brede scholen (1,6) Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Conclusie Bij de steden waar een professionele projectorganisatie, Gemeentelijke organisatie Bij de steden waar een professionele projectorganisatie, de projecten (vanaf het initiatief tot de realisatie) uitvoert als onderdeel van hun basis activiteit vinden bijna geen overschrijdingen plaats (zie gemeente Almere en Den Haag). Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Hypothese wordt aangenomen Er ligt een verschil in oorzaak bij de totstandkoming van de kostenoverschrijding tussen stand-alonescholen en brede scholen. Hypothesen Uit de probleemoriëntatie blijkt er geen groot verschil te liggen tussen de kostenoverschrijding bij stand-alonescholen (24%) en brede scholen (23%). Bij de casestudies blijkt het verschil groter te zijn. Brede scholen (case 2, 4, 6, 8, 9 en 10) hebben te kampen gehad met gemiddelde kostenoverschrijding van 19% tegen een gemiddelde van 26% bij stand alone scholen (case 3 en 5). Verder blijkt dat brede scholen niet te maken hebben gehad met budgettaire overschrijdingen terwijl het financieringstekort groter is dan bij stand-alonescholen, dit omdat er ook niet onderwijs functies worden gerealiseerd. Er zit dan ook een groot verschil in de bouwkosten per vierkante meter van een brede school en een stand-aloneschool, €980,- tegen €1.313,- blijkt uit de casestudie Hypothese wordt aangenomen Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Conclusie En verder… De onderwijsvisie welke wordt gedragen door de school, heeft invloed op het ontwerp, en daarmee indirect op de bouwkosten. De belangrijkste sociale verandering is de vraag om kleinere ruimten Een belangrijke technologische ontwikkeling, is het gebruik van computers in het onderwijs en de daarvoor benodigde ruimte. Ook de doelstellingen van de school, hebben invloed op het ontwerp, en daarmee indirect op de bouwkosten. Wet en regelgeving hebben direct en indirect invloed op de bouwvorm. Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Aanbeveling Voorlopige aanbeveling Bouwkostenmodel in de markt brengen, na de nodige aanpassingen Gemeenten te laten kijken naar de organisatie van de onderwijshuisvesting Gemeenten te laten nadenken over de schoonheid van het gebouw Gemeenten en schoolbesturen gezamenlijk aan de slag gaan, het moet geen verschil uitmaken wie er bouwheer is Grootte van het klaslokaal aanpassen Klimaat verbeteren in het gebouw Normvergoeding aan passen Probleemoriëntatie Theoretisch kader Veldwerk - kostenoverschrijding Veldwerk – vastgoed prestatie Conclusie Aanbeveling

Vragen