INLEIDING TOT HET RECHT PRIVAATRECHT Prof. dr. Rogier de Corte Thema 1 Eerste kennismaking met recht 1ste bac. PSW – academiejaar 2005-06 23 september 2005

Eerste kennismaking wat is recht? veel gebruikte begrippen functies van het recht objectief recht rechtssysteem eerste omschrijving

drie verschijningsvormen A. WAT voor niet-nadenkers voor iedereen - bevoogdend voor juristen en andere nadenkers onbegrijpelijk ingewikkeld wereldvreemd wekt geen vertrouwen drie verschijningsvormen individuele toepassing regel verantwoording van een regel

verschijningsvormen individuele toepassing ik ben vorige week het slachtoffer geworden van een ongeval en heb geen/veel … schadevergoeding ontvangen 40 % van de klachten bij de Hoge Raad voor de Justitie betreft omdat mensen menen dat ze onterecht on,gelijk kregen …..

verschijningsvormen regel een slachtoffer van een ongeval krijgt enkel schadevergoeding indien de dader een fout heeft begaan abstract geformuleerde regel, die de grondslag vormt voor een individuele beslissing

verschijningsvormen verantwoording van een regel bij de afweging van de belangen van dader en slachtoffer, wordt de voorkeur gegeven aan de belangen van de dader, behalve indie n hij een fout heeft gemaakt; een vóór het recht liggende verantwoording waarom voor die regel en niet voor een andere reegel wordt gekozen

B. BEGRIPPEN Materieel en rechtshandhaving Publiekrecht en privaatrecht

§ 1 - materieel - formeel recht een onderscheid tussen regels die rechtsaanspraken toekennen herstel bieden bij overtreding materieel recht formeel recht handhavingsrecht

a - materieel recht materieel recht is dat deel van het recht waarin de spelregels van het maatschappelijk gedrag inhoudelijk worden bepaald het ordenen zelf van de maatschappij Vb afstamming erfrecht de koper moet betalen kiesplicht aanslagvoet directe belastingen diefstal ….

b - handhavingsrecht - 1 formeel recht is dat deel van het recht dat de spelregels bepaalt wat er moet of kan gebeuren bij niet-naleving van het materieel recht betwistingen tussen burgers iemand betaalt zijn schuld niet: hoe kan ik het geld bekomen - verbod van eigenrichting opleggen van straffen iemand heeft een diefstal gepleegd: wie zoekt misdrijven op? wie onderzoekt ze? wie legt straf op? wie zorgt voor de uitvoering? procesrecht

handhavingsrecht - 2 bij welke rechter kan ik gaan of kom ik terecht? hoe geraak ik bij de rechter? wat moet ik bij de rechter doen en wat doet hij? wat doe ik met een vonnis, kan ik in hoger beroep? …. bij het overzicht van het objectief recht wordt steeds de naam van het rechtscollege vermeld

van irrationele naar rationele bewijsvoering c - bewijsrecht bewijsrecht is dat deel van het recht waarin bepaald wordt welke partij de rechter mag geloven en wat hij mag geloven wie heeft gelijk? van irrationele naar rationele bewijsvoering van vrije naar gereglementeerde bewijsvoering sluit aan bij de rechtshandhaving, maar gaat verder

§ 2 - publiekrecht & privaatrecht classificatie van de rechtsregels volgens de inhoud van van de rechtsregel overheidsaangelegenheden of private aangelegenheden? publiekrecht privaatrecht

publiekrecht publiekrecht rechtsregel waarin de overheid als overheid aanwezig is overheidsrecht vb. belastingen, strafrecht, onteigeningen, …. openbare orde ondergeschiktheid kenmerken

privaatrecht privaatrecht rechtsregels die de rechtsorde tussen de burgers regelt aangelegenheden tussen burgers vb. huwelijk, vennootschap, verzekering, …. aanvullend recht gelijkheid kenmerken

C. FUNCTIES VAN HET RECHT distributieve functie ruimte creërende functie beslechtende functie er is niet voor iederen genoeg >> wie heeft recht op wat ? ondersteunen en bekrachtigen wat mensen doen >> contractvrijheid bieden van oplossingen bij onduidelijkheid en bestraffen van misdrijven >> het gerecht

D. OBJECTIEF RECHT wat enkele rechtstakken & hun kenmerken

I. wat objectief recht = resultaat van een historische neerslag van alle gecreëerde normen de norm als object of voorwerp van studie 2005 1980 1940 1800 1700 60.000 ??? wetten zoals ze chronologisch in het Belgisch Staatsblad verschenen

niet chronologisch maar systematuisch b. rechtstakken een inhoudelijk logische indeling, door juristen gemaakt, met het doel een ordening van de verschillende normen systematisch aan te bieden om de studie te vereenvoudigen niet chronologisch maar systematuisch alle grondwettelijk recht alle belastingrecht alle sociaal recht alle burgerlijk recht ……

rechtstakken

onderscheid intern recht grensoverschrijdend recht buitenlands recht

rechtstakken

[1] grondwettelijk recht onderdeel van het publiekrecht inrichting van de Belgische staat Grondwet (1831) en een aantal bijzondere wetten - de rechten van de burgers - de inrichting & werking van de staatsorganen Arbitragehof

België België is een federale staat een democratische rechtsstaat met parlementair regime met representatieve instellingen met scheiding van machten

grondwettelijke machten de 3 federale grondwettelijke machten federale wetgevende macht 3 takken: Koning - Kamer - Senaat federale uitvoerende macht de Koning met de federale ministers federale rechterlijke macht hoven en rechtbanken

wetgevende macht kamer van volksvertegenwoordigers: 150 senaat:71 (3 categoriën) de Koning parlementaire onverantwoordelijkheid parlementaire onscheidbaarheid quasi legislatuurparlement commissiewerkzaamheden onderzoeksrecht

uitvoerende macht de koning is het hoofd van de uitvoerende macht de macht berust bij federale regering politiek onbekwaam onschendbaar max. 15 ministers, waaronder 1 premier, 7 N, 7 F premier ministers staatssecretarissen

scheiding van de machten scheiding macht scheiding van de machten rechterlijke macht

grondrechten wat: GW én verdragen (EVRM) klassieke grondrechten sociaal-economische grondrechten art. 23 G.W. gelijkheid - non-discriminatie vrijheid van persoon vrijheid van mening vrijheid van godsdienst ….. recht op arbeid recht op juridische bijstand recht op behoorlijke huisvesting ….

[2] administratief recht onderdeel van het publiek recht dagelijks bestuur van de staat - de uitvoerende macht - lokale instellingen, onderwijs, stedenbouw, OCMW, verkiezingen, ambtenarenrecht, milieurecht ….. - zeer versnipperde rechtsbronnen - materieel & formeel administratief recht Raad van State

administratief recht milieurecht gedefederaliseerd sterke Europese impactµ VLAREM Decr. Vl. R. 28 april 1985 betreffende de milieuvergunning

[3] belastingrecht onderdeel van het publiek recht zorgt voor inkomsten van de Belgische staat - directe en indirecte belastingen inkomstenbelastingen, BTW, successierechten …. - algemene beginselen - 30.000 ambtenaren wettelijke grondslag eenjarigheid gelijkheid gewone rechter

[4] strafrecht - a onderdeel van het publiek recht regelt misdrijven en hun bestraffing materieel en formeel strafrecht Wetboek Strafvordering - Sv. 1808 Strafwetboek - Sw. 1867 de nieuwe Franchimont

strafrecht - b politierechtbank correctionele rechtbank hof van assisen

[5] algemeen privaatrecht onderdeel van het privaatrecht de moeder van alle rechten het «algemeen» privaatrecht is van toepassing op alle burgers Burgerlijk Wetboek (1804) rechtbank van eerste aanleg

[6] bijzonder privaatrecht onderdeel van het privaatrecht het «bijzonder» privaatrecht is van toepassing - op bepaalde personen (handelaars) - of in bepaalde gevallen (kunstenaars) handels-, economisch en financieel recht intellectuele rechten informatica & informaticarecht sociaal recht

a - handels-, economisch en financieel recht handelaars en ondernemingen (W. Kh.) marktrecht (WHP) financieel recht rechtbank van koophandel

b - intellectuele rechten begrip en bijzondere aard voorwerp: creaties van de mens aard: openbaar domein intellectuele rechten en industriële rechten industriële creaties vb. octrooi artistieke, wetenschappelijke creativiteit vb. auteursrecht

auteursrechten wat - bescherming van originaliteit morele rechten - vaderschap, divugatie, integriteit vermogensrechten duur reproductierecht citaatrecht privé opvoeringsrecht

databankrechten wat auteursrechtelijk - sui generis selectie voorstelling investering

c - informaticarecht & rechtsinformatica wat privacy, domeinnamen, elektronische handel, e-mail, elektronische handtekening, informaticacriminaliteit, ISP, …..

informaticarecht voor dames

d - sociaal recht arbeidsrechtbank het verrichten van arbeid onder gezag tegen loon wet 3 juli 1978 op de arbeidsovereenkomsten arbeidsrecht individueel - collectief arbeidsrecht sociale zekerheid welzijnsrecht CAO-recht arbeidsrechtbank

[7] gerechtelijk privaatrecht onderdeel van het privaatrecht het procesrecht van het privaatrecht wet 10 oktober 1967 tot invoering van het Gerechtelijk Wetboek de werking van het gerecht

gerechtelijk privaatrecht - 2 A. rechterlijke organisatie B. bevoegdheid van de verschillende rechtscolleges C. rechtspleging: hoe procederen?

[8] volkenrecht wat Internationaal Gerechtshof Internationaal Strafhof

[9] Europees recht of het communautair recht recht EU Hof van Justitie Gerecht eerste aanleg

[10] Raad van Europa Raad van Europa EHRM

[11] Beneluxrecht eenvormige wetten Benelux Gerechtshof

[12] IPR Wetboek van internationaal privaatrecht 16 juli 2004 (B.S 27 juli 2004) in werking getreden op 1 oktober 2004. [1] het bepalen van de internationale rechtsmacht [2] aanduiden welke rechtsorde geldt [3] erkenning van vreemde vonnissen

E. RECHTSSYSTEEM rechtspluralisme rechtsmonisme

zeer grote diversiteit of pluralisme rechtspluralisme formeel wie produceert de regel zeer grote diversiteit of pluralisme

rechtspluralisme Vlaanderen federale wetten Europa

rechtsmonisme los van de verscheidenheid aan bronnen wordt het Belgisch recht als één geheel aangezien = rechtsmonisme

beoordeling rechtssysteem  conceptueel opgebouwd systeem  common law systeem

F. KENNISMAKING een eerste omschrijving waar komt ‘recht’ aan bod? hoe gaat recht tewerk? en?

1. een eerste omschrijving Recht speelt zich af interactieveld tussen mensen gedrag afstemmen op basis verwachtingspatronen volgens normenstelsel door overheid afdwingbaar Norm regel Recht overheid

2. waar komt recht aan bod? 1. het maken van de normen gezagsuitoefening beleid 2. het toepassen van normen a. buiten een betwisting b. in conflict debat 3. het kritiseren van normen a. maatschappelijk b. wetenschappelijk

3. hoe gaat recht te werk regelniveau logisch niveau procedure niveau juridische beslissing

recht is legitimatie van geweld 4. wat a. maatschappelijk systeem b. dat uitwendige ordening tot voorwerp heeft c. volgens bijzondere procedures tot stand gebracht d. bestendig gecontroleerd wordt recht is legitimatie van geweld