Postgraduaat in het Risk Management E-commerce en Beroepsaansprakelijkheid binnen IT Een Totaalbenadering van het Risico (Juridische Aspecten) Davide M. Parrilli Postgraduaat in het Risk Management Kortrijk, 13/6/2009

Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Inleiding E-commerce: evolutie van e-tailing naar complexere scenario’s (Cloud computing, Grid computing, SaaS, RaaS); indirecte e-commerce (levering van goederen) en directe e-commerce (levering van diensten). Hardware as a Service??

Beroepsaansprakelijkheid: Inleiding Beroepsaansprakelijkheid: verplichting tot schadevergoeding van de schade aangericht door een IT bedrijf en zijn beheerders: burgerlijke aanspr. (contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid) + strafrechtelijke aanspr. Tegenover wie? Klanten/consumenten, andere bedrijven/derde partijen, enz.

Inleiding IT/ICT: het ontwikkelen en beheren van systemen, netwerken, databases en websites (geen telecommunicatie). We spreken over IT en e-commerce: levering van goederen/diensten (muziek, hosting capacity, resources, enz.).

Levering van goederen B2B Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Levering van goederen B2B In beginsel, verbintenis om iets te geven op straffe van schadevergoeding (indirecte e- commerce) – 1136 BW. 1138 BW: de verbintenis om een zaak te leveren is voltrokken door de enkele toestemming van de partijen (risico voor de koper). Verschillende principe in andere landen (Nederland: 10 BW7).

Levering van goederen B2B Vrijwaring voor gebreken van de verkochte zaak: 1643 BW: de verkoper moet instaan voor de verborgen gebreken: Zelfs wanneer hij die niet gekend heeft (verkoper te goeder trouw)… …tenzij hij bedongen heeft dat hij tot geen vrijwaring zal zijn gehouden.

Levering van goederen B2B Wettelijke regime: Verkoper te goeder trouw: de koper kan de zaak teruggeven en de prijs terugkrijgen of de zaak behouden en een deel van de prijs terugkrijgen (+ kosten ten laste van de verkoper); Verkoper te kwader trouw: de verkoper moet de prijs teruggeven + schadevergoeding.

Levering van goederen B2B Contractuele regime: Partijen kunnen instemmen dat de verkoper (te goeder trouw) tot geen vrijwaring zal zijn gehouden. In dit geval, zal de verkoper niet aansprakelijk zijn als de zaak (hardware verkocht via het Internet) gebreken heeft.

Levering van goederen B2B Verjaring van de rechtsvordering van de koper: de vordering moet binnen een korte termijn (vanaf het tijdstip dat het gebrek werd ontdekt) worden ingesteld (de aard van de gebreken en de gebruiken van de plaats zijn van belang). Hof van Cassatie: de feitenrechter moet de tijd bepalen.

Levering van goederen B2C Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Levering van goederen B2C Speciale regels voor bescherming van (Belgische) consumenten: 1649quater: de verkoper is aansprakelijk voor elk gebrek aan overeenstemming van de zaak dat zich manifesteert binnen 2 jaar vanaf de levering; de vordering verjaart binnen 1 jaar vanaf de vaststelling van het gebrek (maar niet vóór het verstrijken van het tijdstip van 2 jaar).

Levering van goederen B2C Wat kan de koper eisen (1649quinquies)? De herstelling of de vervanging van het goed, of Een passende vermindering van de prijs, of De ontbinding van het contract (niet voor minimale gebreken), + schadevergoeding als dat het geval is.

Levering van goederen B2C Het contractuele regime moet in overeenstemming zijn met het wettelijke regime– 1649octies: contractuele bedingen (overeengekomen vóór de mededeling van het gebrek aan de verkoper) die, rechtstreeks of onrechtstreeks, de rechten van de consumenten verminderen of uitsluiten, zijn nietig!

Levering van goederen B2C Hardware producent X – verkoper “buyhardware.be” – koper (consument) [Gebrek aan overeenstemming, vordering in België]. Wie is aansprakelijk? Geding van de koper jegens verkoper: verkoper doet verhaal tegen producent op grond van contractuele aansprakelijkheid, zonder dat hem een beding (beperking of uitsluiting van aansprakelijkheid) mag worden tegengeworpen (1649sexies).

Aansprakelijkheid voor IT producten Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Aansprakelijkheid voor IT producten Wet 25/2/1991: De producent is aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door een gebrek in zijn product (geen diensten, SaaS, enz.); Aansprakelijkheid van producent/importeur/leverancier; De aansprakelijkheid van de producent kan niet worden uitgesloten of beperkt bij contract; Schade aan personen (ook morele schade) + schade aan goederen; Verjaring van het recht: 10 jaar vanaf de dag waarop de producent het product in het verkeer heeft gebracht; verjaring van de vordering: 3 jaar vanaf de kennis van het gebrek. Wanneer deze regels zijn van toepassing? (Extracontractuele aanspr. Cass. 4/5/2007) …

Aansprakelijkheid voor IT producten …volgens art. 96 van IPR-wet de zijn Belgische rechters bevoegd indien: De schadelijke handeling zich geheel of gedeeltelijk in België heeft voorgedaan; De schade zich in België heeft voorgedaan.

Plichten van IT providers/rechten van consumenten Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Plichten van IT providers/rechten van consumenten Wet 14 juli 1991 (handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument). Verplichtingen: Duidelijke prijs; Benaming, samenstelling en etikettering van product/dienst; Voorlichting (geval per geval); Geen onrechtmatige bedingen!

Plichten van IT providers/rechten van consumenten Lijst (art. 32): het is verboden: De prijs te doen schommelen op basis van elementen die enkel afhangen van de wil van de verkoper/provider; De verkoper/provider het recht te verlenen om de kenmerken van het te leveren product/dienst eenzijdig te wijzigen indien die kenmerken wezenlijk zijn voor de consument; De verkoper/provider te ontslaan van zijn aansprakelijkheid voor zijn opzet/grove schuld (of die van zijn lasthebbers) of voor het niet-uitvoeren van een verbintenis van de overeenkomst; …

Plichten van IT providers/rechten van consumenten … De consument te verbieden zijn schuld tegenover de verkoper/provider te compenseren met een schuldvordering die hij op hem zou hebben; In geval van betwisting, de consument te doen afzien van elk middel tot verhaal tegen de verkoper/provider; De eiser toe te staan zijn vordering, op grond van een contractueel bedongen keuze van woonplaats, voor een andere rechter in te leiden dan die ex lege; Enz.

Plichten van IT providers/rechten van consumenten Vaak respecteren IT-contracten (Service Level Agreements voor levering van resources/SaaS) niet de wet: veel onrechtmatige bedingen! Overeenkomsten geschreven door grote IT-bedrijven (Amazon, Sun, Google, enz.) zijn geen goede modellen!

Plichten van IT providers/rechten van consumenten Wanneer is deze wet van toepassing? Cass. 2/11/07: “de Belgische wet betreffende de handelspraktijken en de bescherming van de consument is van toepassing wanneer het feit dat aan de oorsprong ligt van de onrechtmatige aantasting van de door die wet beschermende belangen zich in België voordoet” (tegen EU recht?).

Plichten van IT providers/rechten van consumenten Consequentie/risico: elk onrechtmatig beding is nietig! (art. 33) De consument kan niet afzien van zijn rechten: elke overeenkomst moet de wet respecteren (Belgische provider/Belgische klant). Belgische provider/klant van een andere EU Staat: bescherming volgens Verordening (EG) nr. 593/2008 (Rome I): het recht van de Staat van de klant is van toepassing.

Plichten van IT providers/rechten van consumenten Bv: Belgische SaaS provider – Italiaanse consument: SLA (overeenkomst): Belgische wet is van toepassing Geen aansprakelijkheid van de provider Italiaanse wet (bescherming van consumenten) is van toepassing! (In praktijk, geen probleem: ook Belgische wet is van toepassing ex Cass.)

Plichten van IT providers/rechten van consumenten Verkoper/provider van buiten EU-land (Amerikaanse provider – Belgische klant): “Een beding dat de wet van een Staat die geen lid is van de Europese Unie op de overeenkomst toepasselijk verklaart, wordt … voor niet geschreven gehouden wanneer bij gebreke van dat beding de wet van een Lid- Staat van de EU toepasselijk zou zijn en die wet de consument in de genoemde aangelegenheden een hogere bescherming verleent” – art. 33, § 2, wet 1991.

Overeenkomsten op afstand Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Overeenkomsten op afstand Speciale regels voor overeenkomsten op afstand (met een techniek voor communicatie op afstand, vb. internet, art. 77-81) met consumenten: Inlichtingen, voorwaarden, enz. op een duurzame drager/schriftelijk (pdf file? Pop up window?); 7 of meer dagen (vanaf de dag na levering/het sluiten van de dienstovereenkomst) voor de klant om af te zien van de aankoop (bij ontstentenis van dit beding, kan de klant de zaak aanhouden en niet betalen!).

Overeenkomsten op afstand Verzakingsrecht (de klant ziet van de aankoop af): terugbetaling van de prijs zonder kosten. Maar: geen verzakingsrecht voor contracten betreffende de levering van audio- en video-opnamen en computerprogrammatuur als de verzegeling door de consument is verbroken.

Overeenkomsten op afstand Uitvoering door de verkoper/provider: binnen 30 dagen vanaf de dag na de dag van de bestelling van de klant. Risico: als de verkoper/provider het contract niet uitvoert, wordt het van rechtswege ontbonden + schadevergoeding (als dat het geval is); behoudens overmacht (technische problemen?).

Overeenkomsten op afstand Bewijs dat de klant geïnformeerd wordt/van de toestemming van de klant/van de eerbieding van de termijnen, enz.: moet geleverd worden door de verkoper/provider (beding contra is nietig). Bovendien: de klant kan niet afzien van zijn rechten (beding niet geschreven gehouden).

Overeenkomsten op afstand Belgische verkoper/provider – Belgische of Italiaanse consument: Chinees recht?? Nee! Art. 83decies, § 3: dit beding is verboden en nietig wanneer de wet van een EU lidstaat van toepassing zou zijn en die wet een hogere bescherming zou bieden.

Overeenkomsten op afstand Risico voor de verkoper/provider: de verzending van producten/titels van diensten gebeurt steeds op zijn risico (art. 83decies, § 4). Maar: geen risico als de dienst niet kan geleverd worden door technische problemen (Internet down, geen voldoende snelheid, enz. - geval per geval).

Vorderingen en aansprakelijkheid Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Vorderingen en aansprakelijkheid Samenvatting (Belgische verkoper/provider): B2C: contractuele + extracontractuele aansprakelijkheid (partijen kunnen ze niet beperken of uitsluiten). B2B: contractuele aanspr. (in principe is beperking of uitsluiting OK, maar er zijn uitzonderingen) + extracontractuele aanspr. (beperking of uitsluiting is niet OK!).

Vorderingen en aansprakelijkheid Vordering tot staking (bescherming van consumenten): bevoegdheid van de voorzitter van de rechtbank van koophandel. In geval van contracten met onrechtmatige bedingen, vordering tegen verscheidene verkopers/providers van dezelfde economische sector die gebruik maken van die bedingen. Of: vordering tegen de verenigingen van de verkopers/providers die het gebruik van dat beding aanbevelen (art. 98, § 1, lid 3). …

Vorderingen en aansprakelijkheid … Eenheid maakt macht (voor providers)? Nee, risico van collectieve vordering tot staking + individuele nietigheid van contracten met consumenten + schadevergoeding. Heel groot risico: reputatie!

Strafrechtelijke aansprakelijkheid Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Strafrechtelijke aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid ex wet 14 juli 1991 (art. 102-109): Geldboete 1375/55.000 euro voor schending van de regels over overeenkomsten op afstand; Geldboete 2750/110.000 euro voor schending te kwader trouw (??) van de bepalingen van de wet.

Strafrechtelijke aansprakelijkheid Bewijs van de kwade trouw (rechtspraak): Processen-verbaal en vordering tot staking (ook zonder veroordeling) – Cass. 26/10/1988; Quasi-zekerheid dat de kans op schade voor de klant/derde bestaat – Bergen 6/3/1985; Een nieuwe inbreuk na bevel tot staken – Bergen 6/3/1985; De kwade trouw staat niet vast indien het onrechtmatig karakter niet op een zekere manier voor de dader bleek – Brussel 23/12/1987.

Strafrechtelijke aansprakelijkheid Wie is aansprakelijk? Art. 109 - Strafvordering: als organen/aangestelden tot schadevergoeding, geldboeten, kosten, verbeurdverklaring, teruggave of andere sancties veroordeeld worden, zijn de bedrijven burgerrechtelijk aansprakelijk. Maar: directe strafrechtelijke verantwoordelijkheid van het bedrijf (rechtspersoon) – art. 5 SW.

Internationale bevoegdheid B2B Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Internationale bevoegdheid B2B Welke rechter (B2B)? Belgische IT provider – Duitse klant. Art. 5 IPR-wet: Eiser: Duitse klant Verweerder: Belgische bedrijf → Belgisch rechter is bevoegd. Algemene regel!

Internationale bevoegdheid B2B Contractuele verbintenis tussen Belgische IT provider/Duitse klant – art. 96 IPR-wet: De Belgische rechters zijn bevoegd als: De verbintenis in België is ontstaan; De verbintenis in België wordt uitgevoerd of moet worden uitgevoerd.

Internationale bevoegdheid B2B Probleem: Belgische provider – server in Frankrijk (of Cloud met servers in veel plaatsen) – Duitse klant – CEO van het bedrijf koopt online dienst wanneer hij in Japan is: welke rechter?? De verbintenis is ontstaan in meerdere plaatsen (eigenlijk in geen plaats!); De verbintenis wordt uitgevoerd in geen specifieke plaats (in praktijk in de plaats/plaatsen waar de servers van de provider staan).

Internationale bevoegdheid B2B Oplossing: Rechtsleer (heel complex!): link tussen bevoegde rechtbank en toepasselijk recht – de rechter van de plaats van de zetel (= plaats van de uitvoering van de verbintenis) van de provider is bevoegd (België); Algemene regels: eiser/verweerder.

Internationale bevoegdheid B2C Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Internationale bevoegdheid B2C B2C: Belgische IT provider – Duitse consument. EEX-Verordening (44/2001) – art. 15-16-17: speciale bescherming voor consumenten als: de overeenkomst is gesloten met een verkoper/provider die commerciële of beroepsactiviteiten ontplooit in de Lidstaat waar de consument woonplaats heeft, of dergelijke activiteiten met ongeacht welke middelen richt op die Lidstaat (of op meerdere staten met inbegrip van die Lidstaat), en de overeenkomst onder die activiteit valt.

Internationale bevoegdheid B2C Wat betekent dit in e-commerce? Wanneer richt een provider de activiteit op een bepaalde staat (bv. Duitsland)? De provider deelt niet expliciet in een disclaimer mede dat diensten in Duitsland niet kunnen worden gekocht; of de klant kan de dienst met een Duitse kredietkaart betalen; De website waar de klant de diensten kan kopen, is in Duitse taal (maar het principe is niet geldig vice versa!); De website is geen ‘passive website’ (reclame en marketing) maar wel een ‘active website’ (klanten kunnen overeenkomsten met de provider sluiten), als de voorwaarden onder 1 en 2 zijn nageleefd.

Internationale bevoegdheid B2C Als deze voorwaarden zijn nageleefd: Consument/eiser kan een vordering instellen voor de gerechten van de staat waar hij woonplaats heeft OF van de staat van de provider; Provider/eiser kan de vordering tegen de consument slechts instellen voor de gerechten van de staat waar de consument woonplaats heeft.

Internationale bevoegdheid B2C Woonplaats van rechtspersonen Wat betekent dat? Art. 60 EEX-Verordening. Vennootschappen en rechtspersonen hebben woonplaats op de plaats van hun: Statutaire zetel, of Hoofdbestuur, of Hoofdvestiging. De plaats waar de technische elementen (servers, nodes, clusters, enz.) staan, is niet relevant ≠ vaste inrichting in fiscaalrecht.

Internationale bevoegdheid B2C Risico voor een provider: litigation in veel landen (hoge kosten voor advocaten + gerechtelijke kosten). Contractuele afwijking? NEE, tenzij: De overeenkomst is gesloten na het ontstaan van het geschil; of De overeenkomst geeft aan de consument de mogelijkheid de zaak bij andere gerechten dan de ex lege aanhangig te maken; of De partijen hadden hun woonplaats in dezelfde Lidstaat op het tijdstip waarop de overeenkomst wordt gesloten.

Internationale bevoegdheid B2C Risico voor providers van andere landen: bevoegdheid van Belgische rechtbanken (art. 97 IPR-wet) als: De consument in België de handelingen nodig voor het sluiten van de overeenkomst heeft verricht EN op dat tijdstip zijn gewone verblijfplaats in België had; Het goed of de dienst is geleverd of had moeten worden geleverd aan een consument die bij de bestelling is voorafgegaan door een aanbod of publiciteit in België.

Internationale bevoegdheid B2C Het kan moeilijk zijn deze regels toe te passen! Bv.: Meneer Janssen gaat op vakantie naar Spanje en koopt daar online diensten: criterium nr. 1 is niet voldaan; De website is in Spaans: criteria nr. 1 en 2 zijn niet voldaan! In principe is Belgische rechter niet bevoegd. Voor bedrijven kan het een loterij zijn: risico van bevoegdheden in 27 EU staten!

Diensten van informatiemaatschappij Inleiding Levering van goederen B2B Levering van goederen B2C Aansprakelijkheid voor IT producten Plichten van IT providers/rechten van consumenten Overeenkomsten op afstand Vorderingen en aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Internationale bevoegdheid B2B Internationale bevoegdheid B2C Diensten van informatiemaatschappij

Diensten van informatiemaatschappij E-commerce: diensten van informatiemaatschappij (E-commerce Directive; wet 11 maart 2003): “elke dienst die gewoonlijk tegen vergoeding, langs elektronische weg op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van de dienst verricht wordt”. Dienstverlener → afnemer van de dienst (consument/business) Langs elektronische weg: Internet, Intranet, Bluetooth, enz.

Diensten van informatiemaatschappij Beginselen: Vrijheid van vestiging: geen voorafgaande vergunning o.i.d.; Vrij verrichten van diensten: het verrichten van diensten door dienstverlener (gevestigd in België) moet aan de in België toepassing vereisten voldoen, maar vrij verkeer in andere Lidstaten (en vice versa).

Diensten van informatiemaatschappij Plichten voor dienstverleners: informatie! (art. 7 tot 10): Handelsnaam, adres enz. Gedragscodes; Duidelijke prijs; Talen van het contract + stappen tot de sluiting van het contract + middelen om fouten te corrigeren + archivering/toegankelijkheid; De klant moet de contractuele bepalingen en voorwaarden kennen (geen verassingen!).

Diensten van informatiemaatschappij Stappen (verplicht in B2C): De afnemer plaats een order; De dienstverlener bevestigt zo spoedig mogelijk langs elektronische weg (email; pop up?) de ontvangst van de order: ontvangstbewijs met samenvatting van de order; De order en het bewijs worden geacht te zijn ontvangen wanneer deze toegankelijk zijn voor de partijen tot wie zij zijn gericht (moeilijk bewijs!).

Diensten van informatiemaatschappij Strafsanctie: overtreding van art. 7 tot 10: Geldboete 250/10.000 euro; Geldboete 500/50.000 euro voor dienstverlener te kwader trouw. Maar een straf voor een overtreding te goeder trouw is onzin! Opsporing: gerechtelijke politie + ambtenaren van FOD Economie (minnelijke schikking mogelijk).

Diensten van informatiemaatschappij Spam (art. 14): verboden! → geldboete 250/25.000 euro. Het gebruik van e-mail voor reclame is mogelijk met de Voorafgaande Vrije Specifieke Geïnformeerde toestemming van de geadresseerde van de boodschappen.

Diensten van informatiemaatschappij Aansprakelijkheid van dienstverleners die als tussenpersoon optreden: Mere conduit (doorgeefluik): art. 18; Opslag in de vorm van tijdelijke kopiëring van gegevens: art. 18; Hosting (host-diensten): art. 20.

Diensten van informatiemaatschappij 1 en 2: netwerk, toegang tot communicatiewerken; 3: hosting (ook Grid en Cloud hosting: maar waar zijn de servers??) → geen aansprakelijkheid van de provider als: Hij niet daadwerkelijk kennis heeft van de onwettige activiteit of informatie; Hij, zodra hij kennis heeft, prompt handelt om de informatie te verwijderen (beslissing van het OM) of de toegang ertoe onmogelijk te maken.

Diensten van informatiemaatschappij Geen controle- en toezichtverplichtingen voor dienstverlener die als tussenpersoon fungeert → geen aansprakelijkheid. (… in zoverre diens activiteit een louter technisch, automatisch en passief karakter heeft, wat inhoudt dat de tussenpersoon noch kennis noch controle heeft over de informatie die wordt doorgegeven of opgeslagen – Cass. 3/2/2004).

Andere mogelijke aansprakelijkheden: Privacy; Arbeidsrecht; More&more Andere mogelijke aansprakelijkheden: Privacy; Arbeidsrecht; Fiscaalrecht; … Maar de tijd is niet genoeg! 

Interdisciplinary Centre for Law & ICT – ICRI – IBBT Davide M. Parrilli Interdisciplinary Centre for Law & ICT – ICRI – IBBT K.U.Leuven Sint-Michielsstraat 6 3000 Leuven davide.parrilli@law.kuleuven.be http://www.law.kuleuven.be/icri