In de praktijk van Noord Nederland Floor.de .Jong @Groningen.nl Research & Innovation Strategy In de praktijk van Noord Nederland Healthy Ageing 28 maart 2013 Floor.de .Jong @Groningen.nl

Noord Nederland in Europa De EU wil tegen 2020 vijf kerndoelstellingen bereiken 1. Werkgelegenheid75% van de bevolking tussen 20 en 64 jaar heeft werk 2. Onderzoek, ontwikkeling en innovatie3% van het bbp van de EU (zowel openbare als privésector) gaat naar onderzoek, ontwikkeling en innovatie 3. Klimaatverandering en energie20% minder uitstoot van broeikasgassen dan in 1990 (of zelfs 30%, als de omstandigheden het toelaten) 20% van de energie uit duurzame energiebronnen halen 20 % meer energie-efficiëntie 4. OnderwijsMinder dan 10% vroegtijdige schoolverlaters Ten minste 40% van de 30 tot 34-jarigen heeft een einddiploma hoger onderwijs 5. Armoede en sociale uitsluitingten minste 20 miljoen minder mensen die slachtoffer van armoede en sociale uitsluiting zijn of dreigen te worden Nederlandse topsectorenbeleid: economisch beleid voor innovatie en economische groei. Gericht op Triple Helix. Bedrijfsleven moet NL uit crisis helpen.

Presentatie RIS3: wat, waarom en hoe? Ris3: Uitwerking Voorbeelden van LSH in RIS3 Discussie

Wat en Waarom? RIS3 = Research and Innovation Strategy for Smart Specialisation Drie goede redenen: Voorwaarde voor inzet van EFRO middelen Creëert onderlegger voor andere EU fondsen Het is een richtinggevende visie voor: De Noordelijke aanpak van onderzoek & innovatie; Partnerships  meer doen door samen te investeren Ontwikkeling van onderscheidend vermogen Ad 1. Verplicht voor belangrijkste EFRO Thema 1 ‘Onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie’ Ad 2. onder meer met verwijzing naar bezoek van Noordelijke bestuurders aan Brussel (o.a. gesprek met Landabasso) in september 2012. Daar is aangegeven dat NN zich als Europese voorbeeldregio kan ontwikkelen met een goede RIS3 die aansluit op Europese thema’s. Ambitie om RIS3 te gebruiken om tot gecoordineerde en optimale inzet te kkomen van verschillende EU fondsen = multifund: EFRO (innovatie), POP (agrofood), ESF (arbeidsmarkt), INTERREG (internationale samenwerking), Horizon 2020 (onderzoek), … Ad 3. RiS3 geeft richting aan beleidsontwikkeling in NN. Brengt belangen van bedrijven, kennisinstellingen, burgers en overheden bij elkaar. Heeft daarmee een integrale invloed op verschillende beleidsdomeinen. Maar biedt ook kansen om meer gelijkwaardig op te trekken en investeringskracht te bundelen, nu de overheid een pas op de plaats maakt.

Hoe? Sheet is bedoeld om toe te lichten dat RIS3: Stapsgewijs tot stand is gekomen via een consistente lijn Met betrokkenheid van veel partijen tot stand is gekomen (iets dat overigens ook door Patries Boekholt is gesignaleerd). In de tweede fase (sept. – dec. ‘12) is de RIS in 2 dagen in november besproken met alle topteams. Daarnaast hebben topteams en ministerie EZ schriftelijk gereageerd op concept van november. In het algemeen constructieve, positieve reacties. In september is de opzet van de RIS3 (uitgangspunten, doel) toegelicht in de Programmaraad Vanaf januari ’13 wordt gewerkt aan inhoudelijke afronding RIS, draagvlak en implementatie. O.a. door bijeenkomsten met clusterorganisaties, kennisinstellingen, HBO’s, maatschappelijke organisaties, Daarnaast bijeenkomst met : - Themateam Human Capital (actielijnen in hun plan sluiten bv. goed aan op verbinding arbeidsmarkt – RIS) - Themateam Innovatiestimulering (noemen onder meer het belang van living labs/testmogelijkheden voor bedrijfsleven0 RIS3 is parallel ontwikkeld aan proces van Noordervisie. O.a. deelname met presentatie aan Noorderstorm event Bespreking RIS in kwaliteitsteam Deelname RIS aan Noorderlabs Verder heeft in januari de bijeenkomst van RIS Platform met EU experts plaatsgevonden. Onder meer met medewerking van Philips Drachten.

Waarover? Uitdaging RIS: De maatschappelijke uitdagingen zijn zorgvuldig gekozen. Maatschappelijke uitdagingen die in NN relevant zijn én in de rest van de wereld Maatschappelijke uitdagingen waarvoor in NN – in de vorm van sterke clusters – ook kennis kennis en dynamiek voorhanden is om tot excellente innovaties te komen. Werkwijze RIS Samenwerking of Koöperatie is belangrijk om innovaties tot stand te brengen die vertaald worden in toepassingen en oplossingen die echt werken: Crossovers tussen verschillende clusters en kennisdomeinen Samenwerking met beoogde gebruikers van de innovaties = living labs Resultaat Dit moet leiden tot relevante oplossingen voor vraagstukken Belangrijk om te benadrukken is dat het daarnaast vooral moet leiden tot economische groei: ‘Jobs & Growth’

De visie van de RIS samengevat. De bovenste 2 lagen geven samen de inhoudelijke focus van de RIS weer met het innovatiepad 4 maatschappelijke doelen, gekozen uit Horizon 2020 societal challenges (Maatschappelijke uitdagingen in Horizon 2020 Maatschappelijke uitdagingen (Societal Challenges) heeft als doel om oplossingen te vinden voor grote maatschappelijke vraagstukken door een multidisciplinaire, integrale aanpak. Het gaat om de volgende uitdagingen: Gezondheid, demografische veranderingen en welzijn Voedselzekerheid, duurzame landbouw, marien en maritiem onderzoek en bio-economie Zekere, veilige, schone en efficiënte energievoorziening Slim, groen en geïntegreerd transport Klimaat en efficiënte grond- en hulpstoffen Inclusieve en innovatieve samenleving Veilige samenleving De onderste laag is basis onder de focus van de RIS. De keuze moet immers wel geloofwaardig en onderbouwd zijn: Op de eerste plaats sterke clusters die de keuzes van de RIS ‘dragen’. Hier zit de noodzakelijke kennis en bedrijvigheid Toepassingsgericht karakter, onder meer zichtbaar in hoge vertegenwoordiging MKB. MKB is dus ook belangrijke doelgroep. Menselijke maat: moeilijk aan te tonen, maar veel genoemd in interviews. Onderbouwt keuze van living labs. Aanwezigheid van veel living labs vormt bewijs. Human capital: veel aandacht wordt in de regio gevraagd om innovatie te verbinden aan arbeidsmarktbeleid. Het moet werkgelegenheid creëren voor verschillende niveaus.

Hoe dan? De RIS bakent niet simpel af door sectoren te kiezen zonder verdere richting. De RIS zet een norm die uitdaagt. Ofwel, NN zoekt innovaties die er toe doen: inhoudelijk, kwalitatief, resultaat Belangrijke sheet om toe te lichten dat: Ieder cluster in principe wordt uitgedaagd om aan deze norm te voldoen en bij te dragen De speerpuntclusters daarbij een prioritaire positie hebben: om tot inhoudelijk relevante innovatie te komen op de geselecteerde uitdagingen heb je deze clusters hard nodig De speerpuntclusters heb je nodig omdat daar de kennis zit op de gekozen maatschappelijke uitdagingen. Maar ook andere clusters hebben kansen: Toerisme: kan zich ontwikkelen als toepassingsgebied voor innovatie op gebied van healthy ageing of energie. Het nieuwe Europese kenniscentrum toerisme van Stenden kan bijvoorbeeld samenwerken met HANNN of Energie cluster Maritieme industrie: heeft bijvoorbeeld plannen om vrachtschepen en te ontwikkelen die op LNG varen. Of schepen en havenfaciliteiten die gericht zijn op bouw en onderhoud van windparken op zee. Bedrijven als Philips en Fokker werken samen met kennisinstellingen en bedrijven in NN voor afbreekbare of energiebesparende materialen voor hun producten Kennis  Koöperatie  Koopman Zie ook sheet 4 ‘Kerngedachte RIS’

En verder? Onderzoek & Innovatie dat rendeert Businesscase centraal: inhoud, kwaliteit, resultaat Verbinding met andere regio’s: kennis van binnen en buiten de regio Noord-Nederland als living lab export van toepassingen Thema’s als inhoudelijke specialisatie, clusters centraal in de uitwerking Combineert bijdragen: bedrijven, kennisinstellingen, burgers en overheden Sheet die gebruikt kan worden om uit te leggen hoe de RIS op belangrijke punten uitwerkt. De RIS wil innovaties voortbrengen die maatschappelijk én economisch renderen. Het is dé legitimatie voor overheden om bij te dragen aan innovatie. Om die reden wordt in alle fasen (van kennis tot product tot export) bekeken of het valorisatiepad voorop staat. De RIS vormt op verschillende wijzen een goede basis om met andere regio’s samenwerking te zoeken. Hun kennis is nodig, zij kunnen gebruikmaken van de noordelijke living lab infrastructuur en je zet innovatieve toepassingen buiten de regio af. De RIS zet met de thema’s een inhoudelijke agenda neer. De speerpuntclusters zijn hard nodig om in die inhoudelijke agenda resultaten te boeken. RIS geeft iedereen een reden om vanuit eigen belang mee te doen: Bedrijven (productontwikkeling) Kennisinstellingen (kennisontwikkeling en –valorisatie) Burgers (deelnemers living labs, werkgelegenheid, belang bij maatschappelijke innovaties) Overheden (economische groei en oplossingen voor maatschappelijk innovaties) RIS creëert werkgelegenheid voor hoge opleidingsniveaus. Maar door te werken met living labs en focus op toepassingen en concrete producten moet het ook voor lagere opleidingsniveaus tot betrokkenheid en banen leiden. RIS is als richtinggevende visie bruikbaar voor alle Europese programma’s. Aansluiting met de arbeidsmarkt: living lab & werkgelegenheid Basis voor multifund: EFRO, ESF, POP, INTERREG, …

Europese doelstelling: Noord-Nederlandse doelstelling: Gezondheid, demografie en welzijn Europese doelstelling: De gezondheid en het welbevinden van iedereen, gedurende het hele leven, te verbeteren. Noord-Nederlandse doelstelling: Het vergroten van de kwaliteit van leven en het minimaliseren van de maatschappelijke lasten voor gezondheid.

Gezondheid, demografie en welzijn NNL Doelstelling: Het vergroten van de kwaliteit van leven en het minimaliseren van de maatschappelijke lasten voor gezondheid. Subdoelstellingen : Twee gezonde jaren extra in 2020 NNL int. gidsland op gebied gezond ouder worden Maatschap-pelijke lasten dalen tot 18% BBP

En cluster Healthy Ageing…

Innovatie en ondernemerschap voor werkgelegenheid Waarom Speerpunt Healthy Ageing? Innovatie en ondernemerschap voor werkgelegenheid Maatschappelijke baten: 1/3 minder Gezondheidsverlies door veroudering Stijging van de zorguitgaven op lange termijn beteugelen Extra arbeidsparticipatie Marc Pomp, De maatschappelijke baten van Healthy Ageing Onderzoek (2012) http://www.youtube.com/watch?v=8-hIVmDZ1KU

Bijvoorbeeld To encourage a healthy lifestyle through technology, science and fun. Research, education & entrepreneurship Focus on the big five for healthy life Physical activity & sports Food & drinks Sleep & rest Stress Social interaction

En LSH; Living Food Lab Strategische agenda: De ontwikkeling van de HANNN Food & Nutrition Agenda ‘Food for Healthy Ageing’ is door vraagsturing vanuit de Noord-Nederlandse foodsector - en in het bijzonder vanuit het bedrijfsleven - gerealiseerd. Vertegenwoordigers van bedrijven en kennisinstellingen hebben 3 thema’s gedefinieerd waarop de Noord-Nederlandse foodsector wordt uitgenodigd te innoveren. Deze zijn: Living Food Lab – verkrijgen van een preventief effect van voedsel/voedselpatroon op gezondheid Protect Nature’s Health – verkrijgen van natuurlijke gezondheid uit voedsel Food Style Sensoring – verkrijgen van gezond voedselpatroon Voor ieder thema zijn relevante technologieën en kennisgebieden benoemd. Via cross-sectorale samenwerking komen we tot nieuwe toepassingen op het gebied van ‘Food for Healthy Ageing’. In 2013 wordt het initiatief door het HANNN met bedrijven, kennisinstellingen en sectorspecifieke intermediairs verder uitgewerkt. Living Food Lab: gezondheidseffecten basisvoedsel testen in N-NL Protect Nature’s Health: technologie voor behoud gezondheid in voeding Food Style Sensoring: afstemmen van vraag en productiemethoden door intelligente sensoren en technologieën

Living Lab Water en Gezondheid Bijvoorbeeld: Living Lab Water en Gezondheid Gezondheidsmonitoring via urine Effecten voeding en omgevingsfactoren meten Sensortechnologie: slimme wc’s LifeLines: onderzoek omvat 10% van bevolking Noord-Nederland – inclusief verzameling van 24 uur urine Waterkwaliteit Antiobiotica in water Pharma-filter  afvalwater ziekenhuizen (test-site Sneek) Landbouw Microbiologie  verspreiding infectieziekten via water

EIP-AHA reference Site? Bijvoorbeeld: Nationaal Ouderen Programma Ouderenzorg EUR Safety Healthy Net Groningen Actief Leven Model Noord Nederland gaat op voor kwalificatie voorbeeldregio EU EIP AHA reference site Samenwerking zoeken met Noord Duitsland Voorbeelden: Lifelines en Eriba. Voorgedragen voorbeelden (info opzoeken): Bijvoorbeeld: Nationaal Ouderen Programma Ouderenzorg EUR Safety Healthy Net Groningen Actief Leven Model Maar voorbeelden vanuit de gemeente: Fietsplan

Voorbeelden vanuit de gemeente: Fietsplan Voedselbeleid Centres of Expertise Hanzehogeschool, bijvoorbeeld…

Samenwerking

Samenwerken over de grens Discussie? Financiering Toegankelijk kapitaal is kritische succesfactor (topteam LSH) Noorden onderzoekt revolverende inzet van eigen middelen en EFRO Praktisch vormgeven multifund benadering Rol van het HBO Samenwerken over de grens - praktisch vormgeven multifund benadering: SF, H2020 en evt andere fondsen zoals ESF, EIT - praktisch vormgeven participatie HBO instellingen in H2020: HBO's worden als sleutel naar innovatie gezien vanwege hun connecties met mkb. Maar HBO zal in EU project al snel bij dichtsbijzijnde uni / umc aanhaken, en dus heb je al gauw 3-4 NL instellingen in 1 project. Dit wordt lastig met budgetverdeling. Dan zegt Brussel: "ga maar naar je nationale overheid". - grensoverschrijdend samenwerken: welke bottlenecks zijn er? Venture capital over de grens? Heel economisch gedreven maar er zijn ook sociale uitdagingen! Hoe deze grensoverschrijdend aanpakken?