Klinische Paden Aanbevelingen Federale Overheidsdienst, Volksgezondheid Bestuur Gezondheidszorgbeleid Klinische Paden Aanbevelingen 1 december 2005, President Hotel, Brussel Prof. Dr. Walter Sermeus, Leentje De Bleser, Dr. Joan Vlayen Centrum voor Ziekenhuis- en Verplegingswetenschap Faculteit Geneeskunde Katholieke Universiteit Leuven

Aanpak Bevraging gezondheidswerkers (N=783) (april-mei 2005) Artsen, verpleegkundigen, paramedici, thuiszorg, huisartsen,… Perceptie over en gebruik van klinische paden Via beroepsverenigingen Bespreking met betrokkenen (juni-juli 2005) Formuleren van aanbevelingen (aug-sept 2005) Feedback van betrokkenen t.a.v. aanbevelingen (okt-nov 2005)

Bespreking met betrokkenen Wetenschappelijke Vereniging van Vlaamse Huisartsen (WHVV) Vlaams Kinesitherapeuten Verbond Vereniging voor Ziekenhuis Kinesitherapeuten (VZK) Wetenschappelijke Vereniging voor Kinesitherapeuten (WVK) Nationaal Verbond van Katholieke Vlaamse Verpleegkundigen (NVKVV) L'Association belge des praticiens de l'Art Infirmier (ACN) Nationale Neutrale Beroepsorganisatie voor Vlaamse Verpleegkundigen en Vroedvrouwen (NNBVV) Fédération Nationale des Infirmières de Belgique (FNIB) Verbond der Belgische beroepsverenigingen van geneesheer-specialisten (VBS-GBS) Vlaams Patiëntenplatvorm Ziekenhuisdirecties Klinisch pad coördinatoren

Twaalf aanbevelingen De methodiek van klinische paden sluit aan bij de methodiek van het kwaliteitsbeleid in de gezondheidszorg Klinische paden zijn een instrument voor een patiëntgestuurde organisatie klinisch pad is een valide methode voor zorgmanagement Klinische paden zijn organisatie-specifiek klinisch pad is organisatie-overstijgend Klinische paden benadrukken de samenhang en de afstemming tussen de verschillende onderdelen van de zorg Een klinisch pad is patiënt-specifiek Patiënten en hun vertegenwoordigers dienen nauw betrokken te worden bij de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van klinische paden Klinische paden zijn (zowel klinisch als organisatorisch) op evidentie gebaseerd De ontwikkeling van klinische paden vraagt specifieke middelen De methodiek van klinische paden dient opgenomen te worden in de opleiding De kennis rond klinische paden en andere methoden dienen continu internationaal getoetst en bijgestuurd te worden

1. De methodiek van klinische paden sluit aan bij de methodiek van het kwaliteitsbeleid in de gezondheidszorg De methodiek waarvan klinische paden gebruik maakt, is deze die gangbaar is in het kwaliteitsbeleid. De centrale as wordt gevormd door de Deming- of Shewartcyclus Gebruik van instrumenten om de resultaten van de zorg systematisch op te volgen Koppeling met het organisatiebeleid “in industry, clinical pathways would be called something else. A mix, perhaps, of good practice and quality control, plus a large helping of ongoing quality improvement.” (Bandolier, 2003)

2. Klinische paden zijn een instrument voor een patiëntgestuurde organisatie Klinische paden ontlenen hun bestaansrecht aan de patiëntgestuurde organisatie. Het klinisch proces is de centrale as waarrond de organisatieprocessen vorm krijgen. Klinische paden zijn een hulpmiddel om deze patiëntgestuurde organisatie vorm te geven. In een patiëntgestuurde organisatie wordt de functionele en operationele dimensie ondergeschikt aan de patiëntgestuurde dimensie. Klinische paden worden ontwikkeld vanuit het perspectief dat de organisatie ten dienste van de patiënt staat. Het patiëntenperspectief staat centraal in klinische paden.

3. Een klinisch pad is een valide methode voor zorgmanagement De zorg aan patiënten is dermate complex dat een geëigende methode voor het management van deze zorg noodzakelijk is. Eén van deze methoden is een klinisch pad. 40% - 60% van alle patiënten komen in aanmerking voor klinische paden. Klinische paden zijn geen doel op zich maar enkel een hulpmiddel.

4. Klinische paden zijn organisatie-specifiek In een klinisch pad wordt rekening gehouden met de specifieke context van een organisatie, de beschikbare middelen, lokale afspraken en verdeling van bevoegdheid. Dit betekent dat klinische paden niet zondermeer onderling uitwisselbaar zijn, maar een aanpassing aan de lokale organisatie vragen. Dit betekent eveneens dat een klinisch pad in organisatie A kan verschillen van het klinisch pad in organisatie B, zonder afbreuk te doen aan de principes van goede en verantwoorde zorg. Het initiatief voor ontwikkeling en vormgeving van klinische paden ligt derhalve bij de individuele organisaties.

5. Een klinisch pad is organisatie-overstijgend Klinische paden volgen het traject van de patiënt. Dit impliceert dat de uitwerking van een klinisch pad niet beperkt is tot de muren van één organisatie, maar in principe organisatie-overstijgend is. Klinische paden die uitsluitend binnen de eigen organisatie van toepassing zijn, vormen slechts een onderdeel van het ruimere traject dat voor een patiënt moet worden uitgetekend. Dit vraagt de ontwikkeling van gepaste modellen van organisatie-overstijgende zorg, samen-werkingsafspraken, communicatiestandaarden e.d.

6. Klinische paden benadrukken de samenhang en de afstemming tussen de verschillende onderdelen van de zorg Goede zorg bestaat niet louter uit een aaneenschakeling van individuele prestaties of interventies. Ook de communicatie, de samenhang en afstemming in het interdisciplinaire team dient te worden gewaarborgd. Het is belangrijk dat instrumenten van erkenning en financiering deze samenhang mee in overweging nemen. Dit vraagt eveneens de nodige taakafspraken, gebruik van standaarden. Het is wenselijk dat deze standaarden gebruik maken van inzichten van EBM, internationaal zijn en met de medewerking van experten uit de wetenschappelijke verenigingen, colleges of universiteiten tot stand komen.

7. Een klinisch pad is patiënt-specifiek Klinische paden worden ontwikkeld voor een groep van patiënten met gelijkaardige kenmerken. De toepassing ervan is echter steeds individueel. Dit betekent dat steeds wordt geoordeeld of een individuele patiënt al dan niet wordt geïncludeerd in een klinisch pad, of het klinisch pad al dan niet wordt aangepast aan individuele noden, vereisten en wensen.

8. Patiënten en hun vertegenwoordigers dienen nauw betrokken te worden bij de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van klinische paden. Gezien de sterke band tussen klinische paden en de patiëntgestuurde organisatie is het belangrijk om patiënten en hun vertegenwoordigers actief bij de ontwikkeling van klinische paden te betrekken. In elke stap bij het ontwikkelen, implementeren en evalueren van klinische paden dient rekening te worden gehouden met de minimale verwachtingen, voorkeuren en wensen die geformuleerd worden vanuit patiënten en hun vertegenwoordigers.

9. Klinische paden zijn (zowel klinisch als organisatorisch) op evidentie gebaseerd Klinische paden dienen inhoudelijk te steunen op de laatst beschikbare evidentie en ondersteund te worden door verantwoorde middelen. Sleutelinterventies outcomecriteria Het is wenselijk dat in nauw overleg met de wetenschappelijke verenigingen en de colleges voor kwaliteit, criteria worden vastgelegd waaraan verantwoorde klinische paden moeten voldoen.

10. De ontwikkeling van klinische paden vraagt specifieke middelen Financiële ondersteuning Voor ontwikkeling, implementatie en evaluatie (gemiddelde doorlooptijd : 6 tot 9 maanden) Klinisch pad coördinator Begeleiding van interdisciplinaire teams. Verankering van klinische paden in de organisatie De verankering in het organisatiebeleid is noodzakelijk (stuurgroep) Netwerking Het uitwisselen van gegevens en ervaringen Het opstarten van een databank en website met voorbeelden van ‘goede’ klinische paden basisinformatie rond ontwikkeling, implementatie en evaluatie (clearinghouse) is wenselijk

11. De methodiek van klinische paden dient opgenomen te worden in de opleiding Goede patiëntenzorg vraagt niet alleen deskundige zorgverstrekkers maar tevens een goede communicatie en afstemming tussen deze zorgverstrekkers. Deze nood aan opleiding kan worden opgevangen door de beroepsverenigingen, universiteiten, opleidingsinstituten e.d. De overheid heeft een rol om een kader te creëren voor de diverse professionals waarin zij erkennen dat goede gezondheidszorg niet alleen bestaat uit hun technische of intellectuele bijdrage, maar eveneens uit de samenhang en de organisatie van de zorg.

12. De kennis rond klinische paden en andere methoden dienen continu internationaal getoetst en bijgestuurd te worden. Klinische paden worden wereldwijd gebruikt. Hoewel er al heel wat internationale samenwerking is rond klinisch inhoudelijke thema’s, staat de internationale kennisuitwisseling met betrekking tot organisatie van zorg en klinische paden nog in zijn kinderschoenen. Voorbeeld: European Pathway Association

Rollen voor de organisatie Uitwerken van klinische paden voor veel voorkomende en voorspelbare pathologieën Uitwerken van methoden van zorgmanagement voor de patiënten die niet via een klinisch pad worden verzorgd Aanstellen van een klinisch pad coördinator Verankering van klinische paden in het organisatiebeleid Vrijmaken van middelen voor de ontwikkeling van klinische paden en andere zorgmanagement methoden Aanwenden van methoden om het resultaat van zorg op een continue wijze te evalueren Netwerken en uitwisseling van klinische paden Maken van taakafspraken met de eerstelijns gezondheidszorg

Rollen voor de overheid Financiële ondersteuning voor organisaties die klinische paden en andere zorgmanagementmethoden willen ontwikkelen, implementeren en evalueren Kwaliteitscriteria uitwerken waaraan klinische paden moeten voldoen Ondersteunen van een databank (clearinghouse) en een website met voorbeelden van goede klinische paden Bijdragen tot uitwerking van communicatiestandaarden Afstemmen van verschillende overheden zodat erkennings- en financieringsmechanismen een goede continuïteit in de zorg kunnen verzekeren Sensibiliseren van gezondheidswerkers Mogelijkheden tot opleiding voorzien voor gezondheidswerkers Aandacht vragen voor interdisciplinaire samenwerking in opleidingen in de gezondheidszorg Bijdragen tot internationale netwerking

Rollen voor zorgverstrekkers en professionele verenigingen Bijdragen tot het uitwerken van kwaliteitscriteria waaraan klinische paden moeten voldoen Actieve betrokkenheid bij ontwikkelen, implementeren, evalueren en continu opvolgen van klinische paden Mede instaan voor bijscholing en infoverstrekking aan hun leden Ontwikkelen van communicatiestandaarden voor interdisciplinaire en organisatie-overschrijdende samenwerking Stimuleren van interdisciplinaire intiatieven

Rollen voor patiënt en patiëntenverenigingen Betrokkenheid bij het ontwikkelen, implemen-teren, evalueren en continu opvolgen van klinische paden