Herverdeling gemeentefonds Wikken en wegen Gijs Oskam Expertisecentrum Gemeentefinanciën VNG Utrecht, 18 november 2013

Programma Inkomsten van gemeenten Terugblik op de herverdeling 1997 en 2001 Voorgenomen herverdeling 2013 (afgeblazen) Voorgenomen herverdeling 2015 Vragen en opmerkingen, discussie

Inkomsten van gemeenten

Inkomsten van gemeenten Eigen inkomsten Belastingen Rechten Overige eigen inkomsten (rente, dividend etc.) Specifieke uitkeringen Gemeentefonds Algemene uitkering Decentralisatie- en integratieuitkeringen

Gemeentefonds Geldstroom van het Rijk naar gemeenten Onderdelen: Algemene uitkering (AU) Decentralisatie/integratieuitkeringen (DU/IU) Omvang GF 2013 € 17,8 mrd. waarvan €14,9 mrd. AU Beheerders ministers van Financiën en BZK Besteding niet gekoppeld aan bepaald doel, dus vrij besteedbaar (‘niet geoormerkt’)

‘Decentralisatie- en Integratieuitkeringen: Karakter DU en IU ‘Decentralisatie- en Integratieuitkeringen: Lijken op specifieke uitkeringen, in het gemeentefonds herkenbaar (bijv. WMO) Eigen verdeling en vaak ook eigen groeipad Geld is niet geoormerkt Eenvoudige verantwoording in gemeenterekening Binnen gemeenten mogelijk discussie over de aanwending

Onderdelen gemeentefonds 2013

Onderdelen gemeentefonds 2015 Schatting

Herverdelingen toen en nu

Herverdelingen Terug kijken en vooruit blikken 1997: van rijk naar arm 1e fase 2001: van rijk naar arm 2e fase 2013: aanpassing aan de actualiteit, waarbij rekening wordt gehouden met voorkeuren van het Rijk (afgeblazen) 2015: aanpassing aan actuele cijfers van gemeenten (voornemen)

Herverdelingen 1997 en 2001 Belangrijke kenmerken Uitgangspunten: Gemeenten kunnen bij gelijke tarieven een gelijkwaardig voorzieningenniveau bieden Verdeling volgt gemeentelijk uitgavenpatroon, zoals naar voren komt in begroting en jaarrekening Verdeling is globaal en kostengeoriënteerd: Sociale en fysieke structuur, centrumfunctie Belastingcapaciteit (‘OZB-afrekpost’) Algemene uitkering verdeeld in zgn. clusters

Herverdelingen 1997 en 2001 Introductie uitgavenclusters

Uitgavenclusters in algemene uitkering (x mln. euro’s)

IJkpunten en verdeelmaatstaven Omvang van elk cluster wordt bepaald met behulp van een ijkpunt. Wat zijn de factoren die bepalend zijn voor de hoogte van de kosten voor het leveren van voorzieningen? Wat is het gewicht van elke factor? Vervolgens worden de ijkpunten vertaald in verdeelmaatstaven, waaraan technische eisen worden gesteld: eenduidige definitie, objectief vast te stellen, periodiek gemeten enz. Er bestaan ongeveer 60 maatstaven.

Verdeelmaatstaven AU OZB (negatieve maatstaf) Omgevingsadressendichtheid Inwoners Lokaal klantenpotentieel Woonruimten Regionaal klantenpotentieel Huishoudens laag inkomen Oppervlakte land Bijstandsontvangers Oppervlakte binnenwater Uitkeringsontvangers Oppervlakte buitenwater Minderheden Oppervlakte bebouwing Jongeren Oeverlengte Ouderen Bodemgesteldheid Leerlingen SO en VO En nog veel meer…….

Alg. uitkering per inwoner 2013 Nederland gemiddeld € 906 Gemeente* € Gemeente Amsterdam 1.639 Bloemendaal 577 Rotterdam 1.525 Blaricum 601 Den Haag 1.428 Waalre 609 Rozendaal 1.352 Bunnik 610 Utrecht 1.164 Wijdemeren Groningen 1.154 Bunschoten 618 Leeuwarden 1.115 Maasdonk 620 Heerlen 1.100 Leusden 623 Schiedam 1.087 Molenwaard 2013** 668 De Marne 1.074 Gorinchem 2013 980 * excl. Wadden ** excl. maatstaf herindeling

AU omgeslagen per inwoner 2013 Molenwaard (€ 668 totaal AU omgeslagen per inwoner 2013 Molenwaard (€ 668 totaal*) en Gorinchem (€ 980) Maatstaf Molenwaard € Gorinchem Bijstandsontvangers 10,50 37,25 Minderheden 4,06 55,04 Klantenpotentieel lokaal 48,86 93,84 Klantenpotentieel regionaal 0,81 17,56 Leerlingen voortgezet onderwijs 0,00 96,99 Kernen en kernen >500 inwoners 19,17 1,58 Historische kern 0,85 4,35 Oppervlakte land 19,62 2,59 Woonruimten 99,17 122,05 * excl. maatstaf herindeling

Terugblik op de voorgenomen herverdeling 2013

Aanleiding herverdeling 2013 Scheefgroei tussen uitgaven en inkomsten in de clusters Economische crisis, met bijbehorende lage groei en lage accressen in de algemene uitkering Grote taakoverhevelingen (AWBZ begeleiding, Jeugdzorg en –toen nog- Wet werken naar vermogen) Advies Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) over vaste bedragen G4 (in 2010 in totaal 650 mln)

Uitgangspunten herverdeling 2013 Omvang algemene uitkering voorlopig ongewijzigd Gemeenten worden in gelijke startpositie geplaatst Verdeling volgt gemeentelijk uitgavenpatroon, met nieuwe elementen: Sobere en doelmatige uitvoering Ketensamenhang, in en buiten algemene uitkering Meer transparantie

Concrete stappen >> clusters 2013 IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: Zijn de uitgaven structureel? Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? Samenhang met andere geldstromen (ketens)? IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: Zijn de uitgaven structureel? Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? Samenhang met andere geldstromen (ketens)?

Concrete stappen >> clusters 2013 IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: Zijn de uitgaven structureel? Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? Samenhang met andere geldstromen (ketens)? IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: Zijn de uitgaven structureel? Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? Samenhang met andere geldstromen (ketens)?

Enkele reacties in najaar 2011 VNG Gemeentefonds blijft weliswaar vrij besteedbaar, maar Rijk bemoeit zich met gemeentelijk beleidskeuzes . Je gaat er over of niet! Binnenlands Bestuur “De minister van BZK verlaagt de algemene uitkering voor gemeenten als hun beleid afwijkt van het kabinet” Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) Beheerders van het gemeentefonds worden bestuurders van het gemeentefonds

Vooruitblik op de voorgenomen herverdeling 2015

Doelstellingen herverdeling 2015 Basis van het gemeentefonds weer op orde en de verdeling toekomstbestendig Gemeentefonds klaar voor decentralisaties Monitoring, onderhoud en verantwoording op orde met accent op decentralisaties Bezuinigingen Regeerakkoord (o.a. educatie)

Uitgangspunten verdeling na herijking Hoofdlijn: continuïteit Verdeling gemeentefonds blijft globaal en kostengeörienteerd >> geen bemoeienis Rijk met besteding gelden Het onderhoud wordt dynamischer: verdeelstoornissen worden eerder gevonden en gerepareerd Uitgaven voor taken met veel beleidsvrijheid worden niet volledig gevolgd (bijv. cultuur, sport). Dit geldt ook voor de ontvangstenclusters OZB en OEM Wezenlijk is dus de rol van ‘de uitgaven die mogelijk zijn door de eigen ontvangsten van gemeenten’. De fondsbeheerders volgen het overgrote deel van de kosten van gemeenten in hun verdeling van het gemeentefonds. De uitzonderingen onder punt 2 betreffen ca. € 1,4 mrd ofwel ruim 7% van het te verdelen geld in het gemeentefonds

Uitgangspunten verdeling na herijking Hoofdlijn: continuïteit Verdeling gemeentefonds blijft globaal en kostengeörienteerd >> geen bemoeienis Rijk met besteding gelden Uitgaven voor taken met veel beleidsvrijheid worden niet volledig gevolgd (bijv. cultuur, sport). Dit geldt ook voor de ontvangstenclusters OZB en OEM Het onderhoud wordt dynamischer: ‘verdeelstoornissen’ worden eerder gevonden en gerepareerd Wezenlijk is dus de rol van ‘de uitgaven die mogelijk zijn door de eigen ontvangsten van gemeenten’. De fondsbeheerders volgen het overgrote deel van de kosten van gemeenten in hun verdeling van het gemeentefonds. De uitzonderingen onder punt 2 betreffen ca. € 1,4 mrd ofwel ruim 7% van het te verdelen geld in het gemeentefonds

Waarom groot onderhoud? Sommige gemeenten worden nu wat overbedeeld in de verdeling, andere juist onderbedeeld >> onevenwichtigheid herstellen Definitiewijzigingen van maatstaven >> voorkomen onbedoelde herverdeeleffecten Fonds geschikt maken voor opvangen maatregelen Regeerakkoord, waaronder de decentralisaties Onderhoudsystematiek fonds actualiseren

Enkele concrete voornemens Aanpassen ijkpunten Beperken aantal clusters (van 17 naar 11) Vaststellen omvang van clusters Aanpassing vaste bedragen G4. Let op: het volume blijft constant bij dit groot onderhoud! Volumemutaties zijn het gevolg van de accressystematiek en van de bezuinigingen in het RA.

Relatie ontvangsten – uitgaven gemeentefonds Verdeelformules: niet alleen de omvang van het gemeentefonds ook een deel van de eigen inkomsten van gemeenten (OZB en OEM) wordt meegenomen Feitelijke eigen inkomsten van gemeenten: ca. € 1,5 miljard hoger dan de inkomsten waarmee in de verdeling wordt gerekend (normatieve inkomsten) Feitelijke uitgaven van gemeenten kunnen daarom hoger zijn dan de normatieve inkomsten Voorstel: hogere inkomsten in de autonome ruimte van gemeenten laten Het gemeentefonds bedraagt circa 17 miljard. De normatieve inkomsten 2,7 miljard. De verdeelformules verdelen dus bijna 20 miljard. De feitelijke inkomsten zijn nog 1,4 miljard extra

Vaste bedragen G4 Vaste bedragen onderbrengen in: Educatie Cultuur en ontspanning Infrastructuur & gebiedsontwikkeling Openbare orde en veiligheid Wegen & water VHROSV Verdeling via nieuwe en bestaande maatstaven

Planning herijking 2011 Fase 1 afgerond 2013 Aankondiging herstart herijking (mei 2013) Draagvlak voor voorstel bij ministeries en gemeenten 2014: Brief aan Tweede Kamer: uitgangspunten, definitieve aanpak m.i.v. jaar 2015 (januari) Voorlopige uitkomsten in februari (april) Formele uitkomsten herverdeling m.i.v. 2015 (meicirculaire) 2015: Nieuwe verdeling is een feit

Enkele slotopmerkingen Het nadeel van alle herverdelingen was tot nu toe niet groter dan per saldo € 15 per inwoner per jaar De effecten van de nieuwe woningtelling volgens de BAG* worden in de nieuwe verdeling meegenomen inkomsten De compensatie voor nieuwe taken wegens de decentralisaties komen in 2015 in de vorm van integratie-uitkeringen. Het idee is om dit sociaal deelfonds in 2018 te integreren in de AU Aantal verdeelmaatstaven niet kleiner, eerder groter * Basisregistratie adressen en gebouwen Het gemeentefonds bedraagt circa 17 miljard. De normatieve inkomsten 2,7 miljard. De verdeelformules verdelen dus bijna 20 miljard. De feitelijke inkomsten zijn nog 1,4 miljard extra

Vragen, opmerkingen en discussie Maak van uw hart geen moordkuil