Hoe omgaan met taalverschillen in de zorg? Workshop 6 Hoe omgaan met taalverschillen in de zorg? 16 december 2010 De Factorij, Brussel

VERWELKOMING

DEEL 1 THEORETISCHE SCHETS Ouderen met een migratieachtergrond De Brusselse meertaligheid Moeilijkheden bij ouderen en taal

1. Ouderen met een migratieachtergrond 1.1. Huidige situatie Jong Brussel Exacte cijfers zeer moeilijk -> nationaliteit Minimaal 1 derde van de ouderen is ‘allochtoon’ Grootste groep ouderen van ‘vreemde’ origine zijn de Marokkaanse 55+, gevolgd door Frankrijk, Turkije, Italië, Griekenland, Spanje en Portugal Toenemend aantal Sub-Sahara en Oost-Europa Spreiding: loopt zowel in de westelijke zone die van Anderlecht over Hoog-Molenbeek naar Jette toeloopt,als in Evere en het NO deel van Schaarbeek en rijk ZO van Brussel Boven 80 jaar vaak nog uitsluitend Belgen

1. Ouderen met een migratieachtergrond 1.2. Toekomst Moeilijk in te schatten Afhankelijk van - interne migratiestromen (binnen Brussel, Vlaanderen en Wallonië) - nieuwe migratiestromen - Uitstroom België Vanaf 2021 aanzienlijke stijging verwacht Vanaf 2041 toename van ouderen met min 70 000 tot 140 000 ouderen ( > 50 %)

2. De Brusselse meertaligheid Brussel wereldstad t.m.m. migratieproces gestart in de 20ste eeuw en die verder groeit in de 21ste eeuw Toenemende migratie gaat hand in hand met een groeiende diversiteit aan talen Evolutie van Brussel als 2-talige hoofdstad naar Brussel als meertalige hoofdstad

2. De Brusselse meertaligheid Cijfers uit 2006

2. De Brusselse meertaligheid 13 belangrijkste talen zijn Frans (95.55 %) Engels (35.40 %) Nederlands (28.23 %) Spaans (7.39 %) Arabisch (6.36 %) Italiaans (5.72 %) Duits (5.56 %) Turks (1.47 %) Portugees (1.67 %) Lingala (0.99 %) Grieks (0.91 %) Russisch (0.64 %) Berbers (0.36%)

3. Moeilijkheden bij ouderen en taal Meerderheid van allochtone ouderen enkel de moedertaal. Velen zijn analfabeet Redenen - Gaat hier over ouderen uit arbeidsmigratie (zie dvd) - De taal leren was niet noodzakelijk voor de arbeidssectoren - Perceptie van tijdelijke aanwezigheid in België. Een taal leren is erkennen dat je niet terug gaat (psychologisch) - Vrouwen bleven zeer vaak thuis - Lage scholingsgraad - Nieuwe taal leren op oudere leeftijd niet evident

3. Moeilijkheden bij ouderen en taal Belangrijk: Communicatie gaat ruimer dan enkel taal (non verbaal, betekenisgeving, culturele componenten, …) Gevolgen sociaal isolement Vereenzaming Ontoegankelijk aanbod Verkeerde diagnose en dus verkeerde behandeling

DEEL 2 INTERACTIE Video 1 : Ouder worden ver van huis Reactie Video 2 : Crossculturele communicatie

DEEL 3 Good Practices 3.1. Aandacht voor het gebruik van de eigen taal -> Het belang van sociaal tolken 3.2. Aandacht voor Cultuur -> Intercultureel Bemiddelaars (ICB) 3.3. Aandacht voor de leefwereld van allochtone ouderen -> OVALLO 3.4. Aandacht voor eenvoudig taalgebruik -> Wablieft -> Pictogrammenboekje 3.5. Anderen … -> Fotostrip (leefwereld) -> Bon vzw (eigen taal) -> Multinationals bv Coca Cola & Mc Donalds (leefwereld)

Agrarische <----> stedelijk - industriële 3.1. Sociaal tolken en 3.2. ICB Agrarische <----> stedelijk - industriële Na de 2 de wereldoorlog werden de verzorgingsinstellingen steeds meer verbonden met de staat & krijgt de professionalisering steeds meer aandacht. Cultuurhistorische overgang van een agrarische naar een, stedelijke- industriële samenleving. Een traditioneel en gesloten naar een moderne en open samenleving

Traditioneel Traditioneel wordt verstaan dat cultuur wordt overgedragen via familiestructuren, culturele erfenis wordt hierbinnen voorgeleefd en eventueel cultureel benoemd. Mensen groeien op in een band die vooral via familiegeschiedenis wordt bepaald De orale overdracht is hier belangrijk en ook de bewegingstraditie is anders dan voor mensen die in een stedelijke- industriële samenleving wonen Zorg wordt verbonden met familieverhoudingen of clanbindingen

stedelijke- industriële samenleving Informatie, dienstverlening een steeds belangrijke plaats Beheerbaar en meetbare zorg Leer en disciplineringprocessen die men moet ondergaan om lid te worden van een westerse samenleving Emotioneel en impulsen en directe aandriften steeds meer en vaker beheers te worden en mogen nog slechts in gedempte vormen geuit te worden

Vanuit 5 gezichtspunten waarvan we rekening moeten houden in een menselijke relatie Universalisme tegenover particularisme ( regels tov relatie) Individualisme tegenover communitarisme (de groep tov het individu) Neutraal of emotioneel ( de scala van emotie) Specifiek tegenover diffuus ( de mate van betrokkenheid) Prestatie tegenover toeschrijving (hoe status wordt voorgesteld) Universalisme: De deontologie van de dokter: de patiënt heeft recht om te weten welke ziekte hij heeft. Particularisme: in sommige landen laat men het aan de familie over om dit mede te delen. (kanker) Individualisme: ik als individu beslist alleen en ik ben alleen verantwoordelijk Communitarisme: samen met de groep of gemeenschap beslist men en neemt men verantwoordelijkheid Neutraal of emotioneel: moet een relatie zakelijk en afstandelijk zijn of zijn emoties toegestaan Specifiek of diffuus: specifiek houd men zich alleen en enkel met het contract of thema tijdens een vorming of ga je ook aandacht schenken aan de onderlinge verstandhouding. Prestatie: wordt je beoordeelt op wat je enkel of alleen wat je gepresteerd hebt Toeschrijving: betekent dat rekening houd met de afkomst, belangrijke relatie wie ken je of waar ben je naar school gegaan? Vb ben je een arbeider of een diplomaat

Hoe men de tijd beleeft? In sommige samenlevingen is niet zo belangrijk wat iemand in het verleden heeft gepresteerd. Wat je concrete plannen zijn voor de toekomst weegt zwaarder. In andere samenlevingen is wel het verleden belangrijk. Dit cultuur verschil kan invloed hebben op de activiteiten. Vb een vaste termijnplanning versus incha-allah

Hoe men de omgeving ervaart ? De manier waarop men zijn omgeving ervaart verschilt van cultuur tot cultuur. In de ene cultuur ligt de bron van goed en kwaad en de kern van je levenshouding bij jezelf. Waarden en motieven komen daaruit voort beschouwt men de omgeving als sterker dan de individu Vb In Tokio draagt men een gezichtsmasker voor je neus en je mond om de omgeving niet te besmetten met een verkoudheid of virus In Londen wordt het gedragen. Ze willen niet door andere mensen besmet worden

Doelstellingen van de dienst Gelijke toegang tot de gezondheid Kwaliteit van de zorg te kunnen verzekeren

Brugfunctie te slaan door 5 taken uit te voeren Tolken Vorming Voorlichting geven Overleg Pleitbezorging

Opleiding OSP 3 jarige opleiding aan het Onderwijs sociaal promotie Sociale vaardigheden Antropologie Gezondheid Methodiek Intercultureel communicatie

Verschil met de tolkendienst Cultureel vertalen Culturele & religiueze informatie geven Opleiding in de gezondheid Voorgesprek met de hulpverlener Nabespreking met de hulpverlener Pleitbezorgen

Overleg Niet altijd een oplossing vinden maar het besef van de belevingswereld en de betekenis van de probleem te verstaan de veronderstellingen en verwachtingen op elkaar afstemmen Niet alleen de inhoud maar ook de houding erbij te betrekken. Een relatie opbouwen

Samenwerking met een ICB - Triade op een interactief model Gelijkzijdige driehoek - Aandacht voor de communicatie ‘cultuur’ - Goed vertalen is belangrijk maar niet genoeg - Hv voert de leiding maar kan ook delegeren

Multiculturele omgeving vraagt - Openheid - Veranderingsgezindheid Daar is -> reflectie, dialoog en kritisch beschouwen van uitgangspunten voor nodig en -> grensverleggend professionele handelen voor nodig

Actiepunten - Maak diversiteit tot kwaliteitskenmerk - Versterk de positie van migranten als ‘marktpartij’ - Toets beroepsprofielen aan de multiculturele hulpverleningspraktijk - Ontwikkel kennis- en consensusdocumenten

Migratie is een bron van verlies & verrijking Volgens een Turkse zegswijze liggen de bronnen waar de breuken zijn

3.3. OVALLO Ontstaansgeschiedenis - Sinds 2004 ingebed binnen de BWR - Open samenwerkingsinitiatief Missie / Visie Doel De problematiek van deze doelgroep onder de aandacht brengen Via samenwerking, methodiekontwikkeling en acties het welzijn en gezondheid van de senior bevorderen

3.3. OVALLO Visietekst Een visie op ouderenzorg in een context van diversiteit. -> Pijler 1 : Allochtone ouderen zijn een groep met specifieke kenmerken. -> Pijler 2 : Als er geen antwoord wordt gegeven op de specifieke hulpvragen van allochtone ouderen, dan dreigen ze een risicogroep te worden. -> Pijler 3 : Diversiteit is meer dan het verschil tussen etnisch-culturele groepen: individuele verscheidenheid staat op de voorgrond -> Pijler 4 : Kwaliteitsvolle zorg- en dienstverlening impliceert een diversiteitsbeleid

3.3. OVALLO Onderzoek / methodieken 2004 : Onderzoek naar noden en behoeften van Brusselse senioren met een migratieachtergrond 2005 : Vergrijzing … een kleurrijk gegeven 2005 – 2007 : Ontwikkeling en toepassing 3 koffers Studiedag ‘Allochtone ouderen, ook u zorg’ Mantelzorgproject 2008 - 2009 : Ontmoetingsdag (methodiek) Nieuwe doelgroepen : project BB

3.3.OVALLO Toekomst Vergelijkend/actie Onderzoek Ontmoetingsdag Kofferproject Inventarisatie expertise cultuurgevoelige ouderenzorg

3.4. Eenvoudig taalgebruik Wablieft! Pictogrammenboekje - ING

3.5. Anderen

Coca Cola in Afrika

MC DONALDS in Dubai

DEEL 4 IN DIALOOG 1/ Wat is er reeds gebeurd op gebied van taal? 2/ Wat is haalbaar of kan je voorstellen aan je directie of staf? 3/ Welke instrumenten bieden ze jou aan om je werk op een kwaliteitsvolle manier te kunnen uitoefenen? 4/ Wat zijn de sterktes & zwaktes van je dienst naar allochtone ouderen toe?

Meer info? Hamida Chikhi Coördinatrice ICB Foyer Dienst Interculturele Bemiddeling Werkhuizenstraat 28/38 1080 Brussel hamida.chikhi@foyer.be 02/411.04.39 www.foyer.be Kathleen Van Den Daele Stafmedewerker Interculturalisering Brusselse Welzijns- en GezondheidsRaad kathleen.vandendaele@bwr.be 02/413.01.48 www.bwr.be

Bedankt voor het luisteren