De prelexicale spraakontwikkeling bij dove kinderen met een cochleair implantaat KAREN SCHAUWERS Steven Gillis Paul Govaerts CI symposium – 9 december 2006

Evolutie in leeftijd van implantatie België 1996: kinderen < 2 jaar 2000: kinderen < 1 jaar Vroege detectie en diagnose = wereldprimeur kinderen (> 2 jaar) Verbeterde technologie Veelbelovende resultaten volwassenen Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

CI onder 1 jaar: verantwoord? Argument: “sensitieve periode” in spraak- en taalontwikkeling 1ste levensjaar: nog geen woorden, maar wel belangrijke basis op perceptief en productief vlak CI < 1 jaar: interfereert met sensitieve periode verwachting: kleinere achterstand Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Spraakproductie in 1ste levensjaar Stadium 1 ( 0-1m): reflexieve comfortgeluiden Stadium 2 ( 1-2m): onderbroken klinkergeluiden Stadium 3 ( 2-4m): “cooing” of “gooing” Stadium 4 ( 4-6m): variaties in toonhoogte, luidheid... Stadium 5 ( 6-10m): brabbelen dove kinderen = belangrijke mijlpaal: vorming van CV syllaben als basis voor woorden Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Onderzoeksvragen Zeer vroege CI in Antwerpen onderzoek van spraak- en taalontwikkeling bij jonge CI kinderen Gaan CI kinderen beginnen en blijven brabbelen? Vergelijking met horende kinderen? Effect van leeftijd van implantatie? Verloop van verdere taalontwikkeling in de CI groep? Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Onderzoeksgroepen 10 CI kinderen 10 horende (NH) kinderen Congenitaal doof (PTA ≥ 90 dBHL) Onvoldoende winst met hoortoestellen CI tussen 5 en 19 maanden oud Nadruk op orale opvoeding (monolinguaal Nederlands) Geen bijkomende problemen (gezondheid, ontwikkeling) Observaties gestart vanaf 1 maand na “fitting” van CI 10 horende (NH) kinderen Normaal gehoor (PTA ≤ 25 dBHL) Monolinguaal Nederlands Observaties gestart vanaf 6-8 maanden oud Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Onderzoeksmethode Longitudinaal: Observationeel: CI: maandelijks gedurende 30 maanden jaarlijks op 4 - 5 - 6 - 7 - ... jaar NH: maandelijks tot ongeveer 18 maanden oud Observationeel: Maandelijkse video-opnames in thuissituatie Natuurlijke interactie tussen kind en ouder(s) en/of siblings Selectie van ± 20 minuten per sessie voor analyse Gedetailleerde transcriptie van selecties Experimenteel (testen): CAP, A§E, MacArthur-Bates CDI lijsten, TARSP Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Onderzoeksresultaten Auditieve ontwikkeling: Audiometrie, CAP, A§E Prelexicale ontwikkeling: Brabbelen Fonologie: Foneeminventaris, PMLU Lexicon: MacArthur CDI lijsten Morfosyntaxis: TARSP Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Onderzoeksresultaten Auditieve ontwikkeling: Audiometrie, CAP, A§E Prelexicale ontwikkeling: Brabbelen Fonologie: Foneeminventaris, PMLU Lexicon: MacArthur CDI lijsten Morfosyntaxis: TARSP Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen CV-CV Onset van brabbelen Types van C en V Intra-syllabische CV combinaties Inter-syllabische CVCV patronen Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen CV-CV Onset van brabbelen Types van C en V Intra-syllabische CV combinaties Inter-syllabische CVCV patronen Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Onset van brabbelen R2 = .30 (p > .05) Mediaan: 1 maand Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Brabbelspurt R2 = .06 (p > .05) Mediaan: 6 maanden Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen CV-CV Onset van brabbelen Types van C en V Intra-syllabische CV combinaties Inter-syllabische CVCV patronen Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Types van C en V in brabbelen Aantal geanalyseerde segmenten: CI groep: 13.524 C en 14.896 V NH groep: 19.628 C en 20.819 V C: Articulatieplaats coronaal - labiaal - dorsaal Articulatiewijze stop - nasaal - halfvocaal - fricatief - liquida V: Articulatieplaats voor - centraal - achter Articulatiehoogte laag - midden - hoog Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

C Articulatieplaats onset brabbelen - 1ste 10 woorden Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Types van C en V in brabbelen CI versus NH: Enkel significant verschil in proportie liquidae Effect van leeftijd van implantatie: Significante positieve correlatie tussen leeftijd van implantatie en proportie labialen hoe later geïmplanteerd, hoe meer labialen meer gelijkenis met dove kinderen Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen CV-CV Onset van brabbelen Types van C en V Intra-syllabische CV combinaties Inter-syllabische CVCV patronen Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Intra-syllabische CV combinaties Voor Centraal Achter Cor. Lab. Dor. C V Geobserveerde aantal van CV combinatie Ratio Verwachte aantal van CV combinatie Significant verschillend van 1.0 ? Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

T1 NH CI Voor Centraal Achter Cor. Lab. Dor. Voor Centraal Achter Cor. Geobserveerde significant hoger dan verwachte Geobserveerde significant lager dan verwachte Verschil geobserveerde - verwachte: niet significant Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

T2 NH CI Voor Centraal Achter Cor. Lab. Dor. Voor Centraal Achter Cor. Geobserveerde significant hoger dan verwachte Geobserveerde significant lager dan verwachte Verschil geobserveerde - verwachte: niet significant Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

T3 NH CI Voor Centraal Achter Cor. Lab. Dor. Voor Centraal Achter Cor. Geobserveerde significant hoger dan verwachte Geobserveerde significant lager dan verwachte Verschil geobserveerde - verwachte: niet significant Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

T4 NH CI Voor Centraal Achter Cor. Lab. Dor. Voor Centraal Achter Cor. Geobserveerde significant hoger dan verwachte Geobserveerde significant lager dan verwachte Verschil geobserveerde - verwachte: niet significant Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Intra-syllabische CV combinaties CI versus NH: Dezelfde patronen in brabbelen: initieel brabbelen: random CV combinaties evolutie: sommige worden sign, rest blijft random CI bereikt “finale” patroon wat later dan NH Effect van leeftijd van implantatie: Trend: later-geïmplanteerde kinderen bereiken finale patroon wat vroeger in brabbelperiode dan vroeger-geïmplanteerde Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen CV-CV Onset van brabbelen Types van C en V These analyses revealed that the group of early-implanted CI children did not differ from the hearing children at different levels of babbling: the onset of babbling: the youngest CI children started babbling within the normal range for hearing children The CI children showed preferences for C and V types similar to the hearing children (and in contrast to HI children), for example: they preferred coronals, stops, and glides, and produced less labials and nasals. Within one CV syllable, the preferred co-occurrences of particular C and V types appeared to be the same in the CI and the NH group. Today, I would like to go into the inter-syllabic organization of babbling, meaning: how do successive CV syllables in babbling look like? This gives an idea about the complexity of babbling utterances. Intra-syllabische CV combinaties Inter-syllabische CVCV patronen Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen CV-CV CV-CV Reduplicatie /ba-ba/ Variatie /ba-ka/ /ba-bo/ /ba-ko/ Those successive CV syllables can be identical to each other with regard to the type of C and V - which is called reduplication - or the syllables can differ from each other with regard to the type of C and/or V - which is called variegation. For example, ... Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen The results showed that the CI children produced less variegated CVCV babbles than reduplicated babbles in contrast to the NH children. And both groups of children still produced significantly less variegation than the adults. * * * * Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen CV-CV CV-CV CV-CV In more detail, CV syllables can vary in the type of their Vs, in the type of their Cs, or in both the C and V type. Our results showed that, when the CI children did produce variegated babbles, they preferred V variegation over C variegation, with a median proportion of 62% in comparison to 38%. This preference for V variegation was also found in the NH group. Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen CV-CV CV-CV CV-CV In addition, the CI children definitely didn’t like to produce complex C+V variegation. They produced it significantly less than the NH children. Only 28% of their variegated babbles had different C as well as V types, while the NH children had a median proportion of 41% of C+V variegation. * * Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen CV-CV CV-CV CV-CV In summary, CI children preferred to produce reduplicated sequences over variegated sequences. And when they did produce variegated CVCV babbles, they preferred to variegate the V over the C, and the didn’t like to variegate both their Cs and Vs. Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen CV-CV CV-CV CV-CV In summary, CI children preferred to produce reduplicated sequences over variegated sequences. And when they did produce variegated CVCV babbles, they preferred to variegate the V over the C, and the didn’t like to variegate both their Cs and Vs. Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen CI versus NH: Sign minder gevarieerde brabbels Sign minder complexe variaties (C+V var) Beide groepen: V var > C var > C+V var V plaats > V hoogte C wijze > C plaats Geen effect van leeftijd van implantatie Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Samenvatting brabbel-resultaten Alle CI kinderen beginnen en blijven brabbelen daarmee belangrijke 1ste mijlpaal in productieve taalontwikkeling bereikt start van brabbelen lijkt “getriggered” te worden door CI De CI kinderen verschillen zo goed als niet van de NH kinderen op vlak van segmentele inhoud en CV syllabes ze vertonen dezelfde voorkeuren in C, in V, en in intra-syllabische CV combinaties De CI kinderen verschillen enkel van de NH kinderen op vlak van inter-syllabische CVCV patronen ze prefereren simpele combinaties boven complexe Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Samenvatting brabbel-resultaten Effect van leeftijd van implantatie gevonden: hoe jonger CI, hoe vroeger onset van brabbelen meer kans om op “normale” leeftijd te beginnen brabbelen hoe jonger CI, hoe minder labialen in brabbelen meer gelijkenis met NH Reflecteert zich dit ook op andere vlakken van de taalontwikkeling ? Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Effect van leeftijd van implantatie Fonologie: hoe jonger CI, hoe kleiner achterstand in correcte productie van C en V in woorden C V R2 = .63 p < .05 R2 = .68 p < .01 Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Effect van leeftijd van implantatie Onderzoek van Coene, Schauwers, et al. (submitted): 1) Stat. sign. correlatie tussen leeftijd van implantatie en: Productie van 30 woorden Productie van lidwoorden TTR van 0.5 2) Enkel CI vóór 10 maanden binnen 95% confidentie-interval van horende leeftijdsgenootjes Domino-effect, voor het eerst zichtbaar in prelexicale ontwikkeling aanwijzing voor irreversibele achterstand ? Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

CI in Vlaanderen 2j 3j 4j 5j 6j 7j Karen Schauwers 09 - 12 - 2006

Karen Schauwers 09 - 12 - 2006