Guillaume De Laet Eerst Adviseur BIPT dienst notificaties Ellipse Building gebouw C Koning Albert II laan 35, 1030 Brussel

Wettelijk kader Wet van 30 juli 1979 betreffende de radioberichtgeving. K.B. van 15 oktober 1979. M.B. va 19 oktober 1979. Wet van 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige overheidsbedrijven. Oprichting van BIPT = telecomregulator voor België Wet van 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie.

Enkele begrippen Radiogolven: elektromagnetische golven die zich in de ruimte voortplanten zonder kunstmatige geleider, en waarvan de frequentie onder 3000 GHz ligt. Zend- en ontvangtoestel: iedere generator en ontvanger van elektromagnetische trillingen gebouwd om radiocommunicatie uit te zenden en te ontvangen. Schadelijke storing: storing die het functioneren van een radionavigatiedienst of van andere veiligheidsdiensten in gevaar brengt , of die een overeenkomstig de van toepassing zijnde voorschriften werkende radiocommunicatiedienst ernstig doet achteruitgaan, hindert of herhaaldelijk onderbreekt.

Enkele belangrijke artikels – deel 1 Art 13:het Instituut is belast met: Het beheer van het radiofrequentiespectrum; Coördinatie van de radiofrequenties zowel op nationaal als op internationaal vlak, De controle op het gebruik van de radiofrequenties. Art. 39§1: niemand mag in het rijk een zend- en/of ontvangapparatuur houden of doen werken zonder vergunning van het Instituut; Art. 39§2: de Koning bepaalt, na advies van het Instituut, de algemene regels inzake toekenning. Hij kan ook bepalen in welke gevallen die vergunning niet verplicht is.

Elektromagnetische golf Een golf is een trilling die zich voortplant in de ruimte. Elektrische wissel-stroom produceert een elektrisch wisselveld en een magnetisch wisselveld : de opeenvolging van de " heen-weer " cycli vormt de golf. De golf van het elektrisch veld en de golf van het magnetisch veld planten zich loodrecht op elkaar en op de voortplantingsrichting voort. Bij zeer lage frequenties worden het elektrisch veld en het magnetisch veld afzonderlijk beschouwd. Bij hoge frequenties zijn het elektrisch veld en het magnetisch veld onsplitsbaar en worden ze in hun geheel als " elektromagnetische golf" of " elektro-magnetische velden" aangeduid. Elke elektro-magnetische golf wordt gekenmerkt door twee parameters : zijn frequentie en zijn golflengte.

Frequentiebenaming

ITU Radio Reglement Basis voor het Belgische Frequentieplan. Verdeelt de wereld in 3 regio’s; Regio 1: Europa, Afrika, Sovet-unie en Midden-Oosten; Regio 2: Noord- en Zuid-Amerika; Regio 3: Zuidoost-Azië en Oceanië. Worden afspraken gemaakt i.v.m.: Indeling van het frequentiespectrum in frequentiebanden; Bestemming van de frequentiebanden Wordt om de 4 jaar bijgewerkt tijdens de WRC. Hebben een bindend karakter.

Indeling op wereldvlak

ITU frequentieverdeling

Belgisch frequentieplan Is gebaseerd op ITU RR; Moet beschikbaar gesteld worden (beschikking 676/2002/EG); Dienst frequentiebeheer; Te vinden op website: www.bipt.be;

Uittreksel uit Belgisch frequentieplan 47-68 MHz   LANDMOBIEL OMROEP Analoge aardse TV Militaire landsystemen Amateur (50-52 MHz) 68-70.1125 MHz MOBIEL uitgezonderd aëronautisch mobiel Militaire systemen 70.1125-70.4125 MHz PMR 70.4125-71.9875 MHz 71.9875-72.5125 MHz Kleine modellen (72.0125-72.2625 MHz) 72.5125-74.7875 MHz 74.7875-74.8 MHz 74.8-75.2 MHz LUCHTVAARTRADIONAVIGATIE

Inhoud van Belgisch frequentieplan De tabel bestaat uit vier kolommen met de volgende inhoud : Kolom 1: Frequentieband Duidt de frequentieband aan waarvan in die rij sprake is. Kolom 2: Deze kolom vermeldt voor elke frequentieband de civiele/militaire verdeling in België.  Civiele band (Wit)  Gedeelde band (Grijs) Militaire band (Zwart) Kolom 3: Toewijzingen Deze kolom vermeldt voor elke frequentieband de toewijzingen in België. Kolom 4: Toepassingen Deze kolom vermeldt voor elke frequentieband de toepassingen in België.

Soorten frequenties Exclusieve frequenties Vb: politiediensten (Astrid-netwerk), Electrabel e.d. Gemeenschappelijke frequenties Vb: taximaatschappijen, onderhoudsfirma’s e.d. Collectieve frequenties Vb: CB’s, radioamateurs e.d. Laag vermogen toepassingen

Vergunning < > vergunningsvrij Toestellen onderhevig aan vergunning Voorafgaandelijke vergunningsaanvraag indienen; Toewijzen van frequentie en technische specificatie van het net; Opsturen van vergunning; Indienststelling van het net. Enkel gebruik toegelaten van conforme en wettelijk toegelaten appartuur; Jaarlijks toezichtrecht. Toestellen vrij van vergunning Lijst staat vermeld in K.B. Meestal ISM-banden. Trend naar: harmonisatie op Europees vlak. meer vergunningsvrije frequentiebanden. Enkel gebruik toegelaten van conforme en wettelijk toegelaten appartuur; Geen jaarlijks toezichtrecht.

Enkele belangrijke artikels – deel 2 Art 32§1: apparatuur mag slechts gehouden of gecommercialiseerd worden indien zij voldoet aan de basisvereisten. Elektrische veiligheid; Elektromagnetische compatibiliteit (EMC); Spectrale zuiverheid; Andere bijkomende eisen bv. toegang tot de nooddiensten. Art 40: het Instituut is bevoegd voor het uitvaardigen van de technische voorschriften. Art 34: uitzonderingen op art 40. Niet commerciële radioamateur toestellen Toestellen op beurzen. Mogen alleen getoond worden, niet gedemonstreerd, Moet gemeld worden dat het gaat om toestellen prototypes

Radio-interfaces Zijn terug te vinden op website van BIPT: www.bipt.be>radiocommunicatie>frequenties>conformiteitbeoordeling Worden onderverdeeld volgens toepassing PMR (Private Mobiele Radio) Kortbereik apparatuur Niet-specifieke toepassingen Breedbanddatatransmissie werkend in 2.4 GHz (RLAN/Bluetooth) RTTT: Road Transport and Telematics Inductieve toepassingen Anti-diefstal/bewegingsdetectoren Draadloze microfoons Maritieme mobiele diensten CB en PMR446 Straalverbindingen Omroepzenders E.a.

Radio-interface B1 1. Minimum vereisten in verband met het efficiènt gebruik van het spectrum. 1A. De draaggolf frequentie wordt gekozen uit de frequentiebanden in de hieronder opgenomen tabel van collectieve frequenties. Het maximaal toegestane vermogen of maximaal toegestaan magnetisch veld evenals de maximaal toegestane duty cycle zijn afhankelijk van de frequentieband en mogen de hieronder aangegeven waarden niet overschrijden :

Frequenties voor automatisatie Geen specifieke frequenties voorbehouden voor automatisatie tenzij voor specifieke toepassingen zoals TPLR, RFID Meestal in ISM-banden (industrial, scientific or medical application) 6 765-6 795 kHz 13 553-13 567 kHz 26 957-27 283 kHz 40.66-40.70 MHz 2 400-2 483.5 MHz 5 725-5 875 MHz 24-24.25 GHz 61-61.5 GHz 122-123 GHz 244-246 GHz In frequentiebanden voorbehouden voor laag vermogen toestellen voor niet-specifieke toepassingen.

Gebruikte frequentiebanden Niet limitatieve lijst van frequenties die veel gebruikt worden in België voor o.a. dataover-dracht en telecommando welke in automatisatieproces kunnen aangewend worden. 9 – 148,5 kHz 42dBµA/m inductieve toepassingen o.a. toegangscontrole -26,957 - 27,287 MHz 10 mW datatranmissie, telemetrie, telecommando -40,660 – 40,700 MHz 10 mW datatranmissie, telemetrie, telecommando 433,050 – 434,790 MHz 10 mW datatranmissie, telemetrie, telecommando 868,000 - 868,600 MHz 25 mW datatranmissie, telemetrie, telecommando -868,700 – 869,200 MHz 25 mW datatranmissie, telemetrie, telecommando -869,300 – 869,400 MHz 10 mW datatranmissie, telemetrie, telecommando -869,700 – 870,000 MHz 5 mW datatranmissie, telemetrie, telecommando -2.400 – 2.483,5 MHz 10 mW datatranmissie, telemetrie, telecommando -5.725 – 5.875 MHz 25 mW datatranmissie, telemetrie, telecommando -24,000 – 24,250 GHz 100mW datatranmissie, telemetrie, telecommando

Meest gebruikte frequentiebanden 2.400 – 2.483,5 MHz RLAN (breedbanddatatransmissie) toepassingen. 100 mW e.u.i.v.= effectief uitgestraald isotropisch vermogen. Antennewinst inbegrepen. Modulatietechnieken: FHSS; DSSS; OFDM … Activeringscyclus(Duty Cycle): niet bepaald. Zowel voor gebruik binnen als buiten een gebouw. Gebruik met de door de fabrikant voorgeschreven antennes. 5.150 – 5.250 MHz RLAN (breedbanddatatransmissie) toepassingen. 200 mW e.u.i.v. Activeringscyclus: niet bepaald. Enkel voor gebruik in een gebouw. 5.250 – 5.350 MHz RLAN (breedbanddatatransmissie) toepassingen. Mitigatietechnieken: TPC (Transmit Power Control)en DFS (Dynamic Frequeny Selection). 5.470 – 5.725 MHz RLAN (breedbanddatatransmissie) toepassingen. 1 W e.u.i.v. voor gebruik binnen als buiten een gebouw.

Geharmoniseerde standaarden EN 300 330-2 V1.3.1 Elektromagnetische compatibiliteit en radiospectrumzaken(ERM); Apparatuur t.b.v. korteafstand-communicatie (SRD); Radioapparatuur in het frequentiegebied van 9 kHz tot 25 MHz en systemen gebruikmakend van een inductieve lus in het frequentiegebied van 9 kHz tot 30 MHz; Deel 2: Geharmoniseerde EN onder artikel 3.2 van de R&TTE-richtlijn EN 300 220-3 V1.1.1 Elektromagnetische compatibiliteit en radiospectrumzaken (ERM); Apparatuur t.b.v. korteafstandcommunicatie (SRD); Radioapparatuur te gebruiken in de frequentieband van 25 MHz tot 1 000 MHz en werkend met een vermogen tot hoogstens 500 mW; Deel 3: Geharmoniseerde EN om te voldoen aan de essentiële vereisten onder artikel 3.2 van de R&TTE-richtlijn EN 300 440-2 V1.1.2 Elektromagnetische compatibiliteit en radiospectrumzaken (ERM); Apparatuur t.b.v. korteafstand-communicatie; Radioapparatuur voor gebruik in het frequentiegebied van 1 GHz tot 40 GHz; Deel 2: Geharmoniseerde EN onder artikel 3.2 van de R&TTE-richtlijn

Geharmoniseerde standaarden – deel 2 EN 300 328 V1.7.1 Elektromagnetische compatibiliteit en radiospectrumzaken (ERM); Breedbandtransmissiesystemen; Datatransmissieapparatuur werkend in de 2,4 GHz-ISM-band die gebruikmaakt van breedband-modulatietechnieken; Geharmoniseerde EN welke invulling geeft aan de essentiële eisen onder artikel 3.2 van de R&TTE-richtlijn EN 301 893 V1.4.1 Breedband-radiotoegangsnetwerken (BRAN); 5 GHz hogeprestatie-RLAN; Geharmoniseerde EN welke invulling geeft aan de essentiële eisen van artikel 3.2 van de R&TTE-richtlijn EN 301 489-01 tot EN 301 489-32 geven de EMC standaarden voor specifieke toepassingen bv: EN 301 489-17 V1.2.1 Elektromagnetische compatibiliteit en radiospectrumzaken (ERM); Electromagnetic Compatibility (EMC) norm voor radioapparatuur en radiodiensten; Deel 17:Specifieke omstandigheden voor 2,4 GHz- breedbandtransmissiesystemen en 5 GHz hogeprestatie-RLAN-apparatuur Staan in het officiële publicatieblad van de Europese Commissie.

Uittreksel uit publicatieblad

Veilig? - de toegewezen frequenties mogen geen storing veroorzaken noch bescherming eisen tegen storing. NIB / NPB. (Non interference basis / non protection basis) - Invloed van de omgeving. Zware industrie <> KMO-omgeving - Instabiliteit van het medium. Reflecties, trajectverzwakking, fase/tegenfase - Overbezetting van de band 2.4 GHz.

Spectrale efficientie Frequentieplanning versus collectieve frequentiebanden Activeringscyclus = tijd dat de zender in bedrijf is gedurende een periode van 1 uur 0,1 % 1 % 10 % 100% Modulatietechnieken FHSS DSSS OFDM Mitigatie technieken LBT: Listen Before Talk/ Listen Before Transmit AFA: Adaptive Frequency Agility Zender uitvaltijd TPC: Transmit Power Control DFS: Dynamic Frequency Selection Ultra Wide Band-technology De geharmoniseerde standaarden omvatten die technologieën.

Specifieke toepassing - RFID Technische specificaties voor RFID Nieuwste aanpassing 4 vaste kanalen met 100% DC en 2W vermogen 866.3 MHz; 865.7 MHz; 866.9 MHz and 867.5 MHz

Specifieke toepassingen - TPLR Technische specificaties voor o.a. TLPR. Niveaumeting voor o.a. vloeistoffen volgens UWB-technologie Wordt weldra omgezet in Belgisch interface.

Specifieke toepassing - UWB Radio-interface B20 (V1.1) voor niet-specifieke radiotoestellen gebaseerd op een UWB- technologie (Ultra Wide Band) werkend op frequenties onder de 10,6 GHz voor communicatie doeleinden Frequentiebereik/gamme de fréquences Maximum toegestane vermogensdichtheid voor het gemiddelde e.u.i.v. / Densité spectrale maximale de p.i.r.e. moyenne (dBm/MHz) Maximum toegestane vermogensdichtheid voor de piek van het e.u.i.v. / Densité spectrale maximale de p.i.r.e. de crête (dBm/50MHz) Au-dessous de/lager dan 1,6 GHz –90,0 dBm/MHz –50,0 dBm/50MHz 1,6 - 3,8 GHz –85,0 dBm/MHz –45,0 dBm/50MHz 3,8 - 4,2 GHz –70,0 dBm/MHz –30,0 dBm/50MHz 4,2 – 4,8 GHz –41,3 dBm/MHz jusqu’à 31 déc 2010/ tot 31 dec 2010 après 31 déc 2010/ na 31 dec 2010 0,0 dBm/50MHz 4,8 to 6 GHz 6 to 8,5 GHz –41.3 dBm/MHz 8,5 to 10,6 GHz –65,0 dBm/MHz –25,0 dBm/50MHz Au-dessus de/boven 10,6 GHz

Apparaten -> R&TTE-richtlijn 1999/5/EG In voege getreden op 08 april 2000 en vervangt de vroegere nationale goedkeuringen Bepaalt dat een toestel op de markt mag gezet worden als het voldoet aan de basisvereisten. Elektrische veiligheid Elektromagnetische compatibiliteit Mag dan enkel met CE-markering op de markt worden gebracht. Voor een zuiver spectrum moet: De fabrikant het op de markt brengen van een radiocommunicatietoestel notificeren Minstens 4 weken voor het op de markt plaatsen. Eventueel andere van toepassing zijnde tekens moeten aangebracht zijn. DoC = Declaration of conformity moet in handleiding aanwezig zijn Volledig vorm Verkorte vorm met verwijzing naar een plaats waar ze te bekomen is.

Indeling van apparatuur in classes Commission Decission 2000/299/EC van 06.04.2000 Class 1-apparatuur Toestellen waarvan het gebruik geharmoniseerd is Toestellen die werken in geharmoniseerde frequentiebanden Toestellen die voldoen aan geharmoniseerde standaarden Mogen onder de verantwoordelijkheid van de fabrikant op de markt worden gebracht Enkel de markering moet aangebracht zijn Aanmelding bij de administraties van de Lidstaten is niet nodig Class 2- apparatuur Alle apparaten die niet onder class 1 vallen Toestellen die onderhevig zijn aan vergunning Toestellen waarvoor er restricties bestaan Moeten minimum volgende markering hebben: Moeten voorzien zijn van de nodige informatie voor de gebruiker Aanmelding bij de administratie van de Lidstaat waar het toestel op de markt wordt gebracht is verplicht. De lijst met classe 1 toestellen is terug te vinden op de ERO-website

R&TTE-conformiteit in de praktijk Toestellen onderhevig aan vergunning. Hebben minimum volgende markeringen: Moet staan: Op het toestel Op de verpakking In de handleiding DoC moet bij toestel Info, geleverd door fabrikant, voor gebruiker over nationale restricties zoals bv. vergunningsplicht Toestellen niet onderhevig aan vergunning. Hebben minimum volgende markeringen: Moet staan: Op het toestel Op de verpakking In de handleiding DoC moet bij toestel Info, geleverd door fabrikant, voor gebruiker over nationale resticties zoals bv de verplichte frequenties

Website van BIPT: www.bipt.be Informatie Website van BIPT: www.bipt.be BIPT. Ellipse Building Gebouw C Koning Albert II laan 35 1030 Brussel. Tel: 02 226 88 88 Website van ERO: www.ero.dk Website van EC: www.ec.europa.eu/enterprise/rtte