Romantiek & realisme in kunst en literatuur 1800-1850

Algemeen De maatschappij verandert erg snel en Eind 18e eeuw: ‘De verlichting’ en de gevolgen De verlichting: Rationalisme = wetenschap, rede en het verstand waren belangrijk. De wereld wordt wetenschappelijk geanalyseerd en alleen duidelijke, scherp omlijnde begrippen zijn goed. Industriële revolutie  Wat vroeger door de mens werd gedaan wordt nu door machines gedaan.  Mensen op het platteland hebben geen werk meer en trekken weg. Verstedelijking  Mensen gaan op zoek naar werk in de steden die steeds groter worden.  Opkomst van de grote fabrieken .Vervuiling van de steden.  Ontstaan van een nieuwe klasse: de arbeiders. De gemiddelde levensverwachting was laag, de kindersterfte hoog. De maatschappij verandert erg snel en de mens raakt vervreemd van de natuur.

Industriële revolutie

Reactie Als reactie probeert de mens te ontsnappen aan de alledaagse werkelijkheid . Hij zoekt zijn toevlucht in de wereld van dromen, religie, fantasie, sprookjes, mythologie, occultisme, het buitenaardse, de Idealisering van de natuur. Kunstenaars en schrijvers zijn ontevreden met de dagelijkse werkelijkheid. Ze gaan geloven in een hogere, onzichtbare werkelijkheid, die wel mooi, zuiver en ideaal is. De kunstenaars reageerden op heel verschillende manieren op het onbevredigende, alledaagse leven. Ze waren heel rebels en individualistisch, ze hadden verschillende vrouwen tegelijk en maakten grote schulden. Velen dronken stevig of gebruikten verdovende middelen. Andere romantici ontvluchtten de werkelijkheid en zochten hun redding in bijvoorbeeld de natuur, het verleden en in het geloof. De mens vlucht uit de realiteit. De mens verlangt naar het onbereikbare geluk.

Verschillen Verlichting  Romantiek Rationalisme: Verstand Sentimentaliteit: Gevoelens & Verbeelding Wetenschap: Alles kan worden verklaard. Geloof in het ongrijpbare, in de fantasiewereld Enkel wat je ziet is echt, de rest bestaat niet. Het is niet omdat je het niet ziet, dat het er niet is. Optimisme (Alles komt goed.) Pessimisme (Het komt nooit meer goed.) Aanvaarden van de werkelijkheid Afzetten tegen/vluchten van de werkelijkheid Maatschappij (alle mensen zijn gelijk) Individueel (ieder voor zich) Alles volgens de regels (imitatio) Nadruk op vrijheid en creativiteit (creatio)

Romantiek Thema’s in kunst en literatuur De ongerepte natuur: want daarin kon je het goddelijke, de hogere werkelijkheid ervaren. Het verleden: de tijd waarin alles beter, mooier, kleurrijker was. Sommige schrijvers waren heel nationalistisch. Ze verheerlijkten vooral het verleden en de cultuur van hun eigen vaderland. Het exotische van verre, vreemde landen die zo anders waren dan het eigen land. Het geloof: met grote nadruk op het gevoel en de persoonlijke beleving van de godsdienst. De liefde: waarin de hartstocht centraal staat. Het mysterieuze, geheimzinnige, de dood, want de romantici vonden dat niet alles met het verstand verklaard kan worden. Het griezelige en gruwelijke: want de romantici vonden dat die een ‘prettig’ gevoel van angst oproepen.

De ongerepte natuur: want daarin kon je het goddelijke, de hogere werkelijkheid ervaren.

Het verleden: de tijd waarin alles beter, mooier, kleurrijker was. De belangstelling voor het verleden leidde tot het nieuwe genre van de historische roman.

Sommige schrijvers waren heel nationalistisch. Ze verheerlijkten vooral het verleden en de cultuur van hun eigen vaderland. En natuurlijk de revolutie!

Het exotische van verre, vreemde landen die zo anders waren dan het eigen land.

Het geloof: met grote nadruk op het gevoel en de persoonlijke beleving van de godsdienst.

De liefde: waarin de hartstocht centraal staat.

Het mysterieuze, geheimzinnige, de dood, want de romantici vonden dat niet alles met het verstand verklaard kan worden.

Het griezelige en gruwelijke, want de romantici vonden dat die een ‘prettig’ gevoel van angst opriepen.

Romantiek De gothic novel Aan het einde van de 18e eeuw ontstonden er in Engeland griezelverhalen, die vaak in de middeleeuwen speelden. Daarom werden deze verhalen ‘gothic’ genoemd (naar de gotische kunst uit de middeleeuwen). De gothic novel is een soort van horror, met veel angstaanjagende ruimtes zoals verlaten kastelen en ruïnes, enge mensen, geesten en monsters, bloed en duisternis. In de hoofdrol vind je meestal een mooie vrouw, een duistere held en een mysterieuze moord of gebeurtenis. De bekendste gothic novel werd geschreven door een vrouw! Mary Shelley publiceerde in 1818 Frankenstein, waarin de hoofdpersoon een menselijk monster maakt uit de lichaamsdelen van lijken. Hij weet het monster tot leven te wekken, maar het heeft geen ziel.

Romantiek Motieven in de romantiek Een motief = een onderwerp dat in verscheidene literaire werken, vaak uit heel verschillende tijden, wordt behandeld. De Femme fatale Een femme fatale (Frans voor 'fatale vrouw') is een vrouw die haar schoonheid en seksualiteit gebruikt om mannen te verleiden en in het ongeluk te storten om haar eigen geluk te vergroten. Een femme fatale is vaak stijlvol, arrogant, sterk, seksueel onafhankelijk, intelligent en heeft een laag beeld van mannen. Ze zal er alles aan doen om de situatie onder controle te houden. Alleen als de held kan ontsnappen uit haar omhelzing kan hij gered worden. ‘Cleopatra’ – J. William Waterhouse

Fatale vrouwen UIT DE GRIEKS-ROMEINSE MYTHOLOGIE Circe Ze is de dochter van de zonnegod Helios en verandert haar vijanden in dieren door magische drankjes en hekserij. Medea Zij is ook een gifmengster. Ook zij gebruikt geen verleidingskracht maar toverdrank. Medusa Als minnares van de zeegod Poseidon kan ze in schoonheid kan wedijveren met de oorlogsgodin Athena. Daarom verandert de jaloerse Athena haar in een monster met een verstenende blik. Helena van Troje Sirenen (halfgoddelijke wezens met een vogellichaam en een vrouwenhoofd) en sfinxen (hebben het hoofd van een vrouw, het lichaam van een leeuw en de vleugels van een adelaar). John William Waterhouse Circe offering the cup to Ulysses Evelyn De Morgan – Helen of Troy Gustave Doré – Harpies

Fatale vrouwen UIT DE BIJBEL EN DE GESCHIEDENIS Judith Geholpen door de fatale combinatie van haar verleidelijkheid en zijn begerigheid,grijpt Judith haar kans en hakt ze het hoofd van de vijand van haar man af met zijn eigen zwaard. Lilith Zij werd gezien als de eerste vrouw van Adam. De Hebreeuwse traditie ziet Lilith als een kinder- moordenares en een gevleugelde nachtdemon die eenzame mannen belaagt. Eva Eva is het begin van het kwaad, ze is de eerste die de man in zijn ongeluk stort en is degene die verleidt tot het kwaad. Salomé Ze verleidt koning Herodes met een dans en vraagt als beloning het hoofd van Johannes de Doper. Op het einde van de dans kust ze het afgehakte hoofd, een kus die de profeet haar tijdens zijn leven weigerde. De kerk gebruikt Salomé als een ultiem voorbeeld van immoraliteit. Cleopatra De Egyptische koningin Cleopatra is een buitengewoon mooie en moordlustige vrouw. Ze verleidt de ene na de andere Romeinse veldheer. Mannen die een nacht met haar doorbrengen, laat ze in de ochtend vermoorden. Ze heeft er plezier in mensen te zien sterven. Fatale vrouwen UIT DE BIJBEL EN DE GESCHIEDENIS

La belle dame sans merci La belle dame sans merci De genadeloze schoonheid wordt geportretteerd in de gelijknamige ballade (1819) van de dichter John Keats. Het gedicht beschrijft de ontmoeting tussen de naamloze ridder en een mysterieuze fee. In een somber landschap ontmoet hij een mooie vrouw. Hij neemt haar mee op zijn paard naar haar elfengrot, waar ze de liefde bedrijven. In zijn slaap heeft de ridder een visioen waarin bleke koningen en prinsen hem waarschuwen voor de dodelijke greep van de mooie en meedogenloze dame. Na die nacht in de grot dwaalt hij voortaan zelf bleek en kwijnend door het kille heuvellandschap. De mooie dame zonder genade heeft ook deze ridder de dood in gelokt, zonder reden.

Realisme 1830 - 1870 Reactie op de romantiek, waarin idealisering van de subjectieve beleving centraal stond. Het realisme streeft naar een waarheidsgetrouwe weergave van het leven. In de literatuur en de kunst worden dan ook mensen uit alle lagen van de maatschappij weergegeven. Gustave Courbet - "The Sleeping Spinner" (1853) Gustave Courbet -The Desperate Man

Realisme Thema’s in kunst en literatuur Zakelijke en nuchtere kijk op de wereld Nadruk ligt op de eigentijdse werkelijkheid Exacte weergave van wat men ziet Aandacht voor het heden Aandacht voor de harde werkelijkheid (armoede, arbeiders ... enz.) Aandacht voor de gewone mens

Nadruk ligt op de eigentijdse werkelijkheid.

Exacte weergave van wat men ziet.

Aandacht voor het heden.

Aandacht voor de harde werkelijkheid (armoede, arbeiders... enz.) De Arenleesters (Millet-1857) Jonge boerin met schoffel, 1882 - Jules Breton