Het gedicht als aanklacht Aanwijzingen docent: de docent geeft de leerlingen een gedicht te lezen. Het is voor de leerlingen fijn als dit op papier uitgedeeld wordt. Dan kunnen ze er aantekeningen op maken.   Waarom doen we dit: veelal gebruiken we de retorica in de lessen van het zakelijk lezen. Toch blijkt dat een kijk op de wereld vaak verpakt zit in de literatuur. Daar zouden dan in de literaire tekst wellicht argumenten voor te vinden zijn. Rol docent: de context kan eventueel overgeslagen worden om eerst literair te ontdekken en om daarna pas de context te geven. Dit is eigen keuze. Een retorische analyse van poëzie

Er was eens het water –Peter Verhelst Er was eens het water Waar was het? Aan de rand van het water Waar het aan land komt Waar zeg je? Waar het water aan land komt Van wie? Waar ons water ons land wordt, bedoel je Waar ons water ons land is en ons zand ons zand is Daar was het Waar de wolken en de luchten van ons zijn, bedoel ik Daar was het Hoe het daar lag Hoe het voorover lag, zo, met de handen naast het hoofd Hoe we het wegnamen en het voorover bleef liggen Zelfs toen we het wegnamen, bleef het, terwijl we het wegnamen, voorover op het zand liggen Zelfs toen we niet meer keken Vooral waar we niet meer keken bleef het op het zand liggen, voorover Dat het op een dag wel uit zichzelf zou vertrekken, dachten we soms, Maar dat het van ons werd toen we het wegnamen Wisten we Er was eens, probeerden we nog te denken, maar Zo luid we konden, probeerden we er was eens, er was eens te blijven denken Aanwijzingen docent: De docent geeft de leerlingen een gedicht te lezen. Het is voor de leerlingen fijn als dit op papier uitgedeeld wordt. Dan kunnen ze er aantekeningen op maken.   Waarom doen we dit: veelal gebruiken we de retorica in de lessen van het zakelijk lezen. Toch blijkt dat een kijk op de wereld vaak verpakt zit in de literatuur. Daar zouden dan in de literaire tekst wellicht argumenten voor te vinden zijn. Rol docent: de docent kan een gedicht van de dichter(es) des Vaderlands gebruiken voor deze les. De context kan eventueel overgeslagen worden om eerst literair te ontdekken en om daarna pas de context te geven.

Stap 1: de context Aanwijzingen docent: De docent geeft de leerlingen een gedicht te lezen. Het is voor de leerlingen fijn als dit op papier uitgedeeld wordt. Dan kunnen ze er aantekeningen op maken.   Waarom doen we dit: veelal gebruiken we de retorica in de lessen van het zakelijk lezen. Toch blijkt dat een kijk op de wereld vaak verpakt zit in de literatuur. Daar zouden dan in de literaire tekst wellicht argumenten voor te vinden zijn. Rol docent: de docent kan een gedicht van de dichter(es) des Vaderlands gebruiken voor deze les. De context kan eventueel overgeslagen worden om eerst literair te ontdekken en om daarna pas de context te geven.

Stap 1&2: Wat is de context en wat het meningsverschil? De dichter wil de krantenlezer overtuigen Andere partijen: vluchtelingen (en nabestaanden) Er is één discussie Strategie: integer omgaan met de doden=> sentimentaliteit vermijden, maar wel recht doen aan het verdriet=> emoties niet mijden Stap 1 Standpunt: Door een gebeurtenis is er voorgoed iets veranderd wat niet goed is Stap 2 Stap 1&2: Wat is de context en wat het meningsverschil? Aanwijzingen docent: nadat de leerlingen het gedicht gelezen hebben, gaan ze op zoek naar de achtergrond van de context en het meningsverschil. Bespreek wat specifiek is aan literaire argumentatie. Waarom doen we dit: door deze opdracht laten we zien dat literatuur samenhangt met de maatschappij. Ook leren ze dat er soms meerdere meningsverschillen kunnen zijn. Rol docent: als er weinig uit de leerlingen komt, is het goed om vragen te stellen. Bij dit gedicht kun je bijvoorbeeld vragen: Waarom komen er bootvluchtelingen naar Europa? Welk doel heeft de auteur met deze kunstuiting?

Stap 3: argumentatiestructuur Door een gebeurtenis is er voorgoed iets veranderd wat niet goed is Het is van ons geworden Er ligt iets op ons strand EN dat gaat niet meer weg Aanwijzingen docent: ‘Het is van ons geworden’ is een argument voor de uitspraak dat er voorgoed iets veranderd is, maar kan ook als argument dienen voor het tweede deel van het standpunt (‘wat niet goed is’). Zo is de gelaagdheid van de tekst aantoonbaar. Dit geldt ook voor het argument ‘we zijn in grenzen gaan denken’. Dit kan beargumenteren waarom het ons strand is, maar ook als argument voor het feit dat er iets op het strand ligt (met andere woorden: omdat we in grenzen zijn gaan denken, vallen er doden). Waarom doen we dit: leerlingen krijgen zo inzicht in de gelaagdheid van een literaire tekst en hoe die gelaagdheid argumenten kan bevatten. Rol docent: als de leerlingen moeite hebben om de argumentatiestructuur te ontdekken, kun je het nog niet ingevulde schema geven en samen op zoek gaan naar het standpunt. we zijn in grenzen gaan denken

Stap 3: argumentatiestructuur Door een gebeurtenis is er voorgoed iets veranderd wat niet goed is Er ligt iets op ons strand EN dat gaat niet meer weg Het is van ons geworden Aanwijzingen docent: Bij optie 1 (dia 5) is het van ons geworden omdat het op ons strand is, met de nadruk op ons, in deze variant gaat het niet meer weg, omdat het van ons is geworden. Deze extra mogelijkheid benadrukt weer de gelaagdheid van de tekst. Het niet weggaan krijgt nu ook een andere lading: het is in ons collectieve geheugen gegrift/het is een schandvlek die we noot meer kwijtraken. Deze interpretatie wordt ondersteund door zinnen als: ‘Zelfs toen we het wegnamen, bleef het, terwijl we het wegnamen, voorover op het zand liggen./ Zelfs toen we niet meer keken’ want we zijn in grenzen gaan denken

Er was eens het water –Peter Verhelst Er was eens het water Waar was het? Aan de rand van het water Waar het aan land komt Waar zeg je? Waar het water aan land komt Van wie? Waar ons water ons land wordt, bedoel je Waar ons water ons land is en ons zand ons zand is Daar was het Waar de wolken en de luchten van ons zijn, bedoel ik Daar was het Hoe het daar lag Hoe het voorover lag, zo, met de handen naast het hoofd Hoe we het wegnamen en het voorover bleef liggen Zelfs toen we het wegnamen, bleef het, terwijl we het wegnamen, voorover op het zand liggen Zelfs toen we niet meer keken Vooral waar we niet meer keken bleef het op het zand liggen, voorover Dat het op een dag wel uit zichzelf zou vertrekken, dachten we soms, Maar dat het van ons werd toen we het wegnamen Wisten we Er was eens, probeerden we nog te denken, maar Zo luid we konden, probeerden we er was eens, er was eens te blijven denken Aanwijzingen docent: laat de leerlingen de verschillende talige aspecten opzoeken. Waarom doen we dit: met deze opdracht maak je leerlingen taalgevoeliger en bewust van verschillende elementen die een auteur kan gebruiken in de taal. Rol docent: stimuleer de leerlingen om zelfstandig aan de slag te gaan.

Er was eens: sprookje (onschuld, kindertijd, vroeger) Dialoog: discussie vluchtelingenprobleem/innerlijke tweestrijd Van wie? Het water => ons water: we zijn in grenzen gaan denken => ons water kan ons land zijn (bij ons land horen) Hoe het daar lag (ellips): “het” is onvolledig en onpersoonlijk (we willen niet over vluchtelingen denken (als mensen) Zelfs toen we het wegnamen, bleef het (paradox): bleef het beeld door ons hoofd spoken Vooral: vooral in ons hoofd bleef het/vooral waar we niet kijken komen vluchtelingen de EU binnen Maar: contrast tussen een probleem waarvan we hopen dat het zichzelf oplost en: Het werd van ons toen we het wegnamen (paradox): het besef dat het probleem ons probleem is Luid denken: een poging de andere gedachten te overstemmen: de waarheid niet willen denken Visueel: grillige regellengte correspondeert met kustlijn Stap 5: Presentatie Aanwijzingen docent: laat de leerlingen de verschillende talige aspecten opzoeken. Waarom doen we dit: met deze opdracht maak je leerlingen taalgevoeliger en bewust van verschillende elementen die een auteur kan gebruiken in de taal. Rol docent: stimuleer de leerlingen om zelfstandig aan de slag te gaan.

Stap 6: Beoordeling presentatie Ethos: - Het gebruik van het woord “het” is heel pijnlijk/confronterend/beschuldigend in combinatie met de foto: het overtreedt de regel dat je warm, persoonlijk en liefdevol over de doden spreekt. (zie stap 1) Er was eens: gevoel van nostalgie => vroeger was het beter dan nu=> warm gevoel over het verleden, dus een kil gevoel over het heden: we zijn onze onschuld verloren Pathos: Aanwijzingen docent: Wijs op de tegenspraak tussen de mogelijke strategie van stap 1 (respectvol spreken over de doden en het gebruik van het woord ‘het’. De stem(men) in het gedicht is/zijn niet de stem van de dichter, maar de stemmen in het vluchtelingendebat. Het gedicht is een aanklacht tegen het Europese vluchtelingenbeleid, tegen onszelf dus. Waarom doen we dit: leerlingen moeten teksten niet alleen kunnen lezen, maar ook kunnen beoordelen. Rol van de docent: de leerlingen moeten de woorden ethos en pathos kennen, vooraleer ze aan deze opdracht kunnen beginnen.

Stap 7: conclusie + eindopdracht Bedenk iets waar jij kort geleden een duidelijke mening over had. Schrijf zoveel mogelijk steekwoorden op die beschrijven waar je toen was, wat je deed, wanneer het was, waarom je daar was/je dat deed, hoe het daar was. Schrijf zoveel mogelijk steekwoorden op die het gevoel dat je toen had beschrijven Formuleer de mening die je had en bedenk er argumenten bij. Maak een gedicht van de steekwoorden, de mening en de argumenten. Aanwijzingen docent: eventueel kan er nu naar de context van het gedicht gekeken worden nadat het gedicht allereerst autonoom, dus zonder de foto, behandeld is. Voegt de context veel toe? Argumentatie en vorm kunnen nu beoordeeld worden: is het een goed gedicht? Ben je het ermee eens, werkt het op je gevoel? Daarna kunnen de leerlingen zelf een gedicht schrijven. Waarom doen we dit: leerlingen laten inzien dat ook jouw leven bestaat uit jouw perspectief op zaken. Bovendien is goed voor het taalgevoel om leerlingen uit te dagen zelf gebruik te maken van retorische middelen. Rol van de docent: aanmoedigen om op deze manier om te gaan met je eigen emoties