GGZ in samenwerkingsverbanden test voor professionele kracht Pieterjan van Delden

Inhoud presentatie : het kattenprobleem 2. Decentralisatie en transformatie v/h sociaal domein 3. Voorbeeld: sociale wijkteams en F-ACT 4. GGz in samenwerkingsverbanden: strategie 2015?

2009: het kattenprobleem Casus bemoeizorg: 24 katten ¾ jaar GGz Casus bemoeizorg: 17 katten.

2009: het kattenprobleem Casus bemoeizorg: 24 katten ¾ jaar GGz Casus bemoeizorg: 17 katten. Dat was 5 jaar geleden. En nu?

Decentralisaties en transformatie van het sociaal domein Naar een ‘steunend stelsel’

Niveau van onder- steuning Leefgebieden Leren Opgroeien/ opvoeden Leven & gezond- heid Sociale contacten Maatsch. omgeving wijk/dorp Werk/dag- besteding Individu/ gezin regisseren/ corrigeren Leerplicht- toezicht Jeugd- bescher- ming Verpleeg- zorg, FACT-GGz Bemoei- zorg/ OGGz Wijkagent Tegen- prestatie Individu/ gezin versterken Zorgteam scholen Jeugdhulp, Jeugd-GGz, Jeugd-LVB Thuiszorg, Maatsch. werk Sociale steun- systemen Partici- patie in sport/ cultuur Sociale dienst/ UWV Individu/ gezin onder- steunen (Passend) onderwijs Jeugdarts, Opvoed- hulp Huisarts, Psycholoog Wmo voor- ziening Maatjes- project Welzijns- werk Werkbe- middeling Sterke samenleving Burgerkracht Oppas- en voorlees- moeders Steun van familie & vrienden Mantel- zorg, Zorg- coöperatie Burenhulp Buurt- bemid- deling Vrijwili- gerswerk Sociaal domein: grote diversiteit!

Behoeften aan ondersteuning, hulp en zorg Sociale behoeften Individuele behoeften Complexe multi- problematiek Gezinnen/jeugdigen (opgroeiperiode Ondersteuning en sociale inbedding van het gezin Hulp en behandeling van ouders en kinderen afzonderlijk Ondersteuning van gezinnen bij multiproblematiek Volwassenen (werkzame periode) Participatie, betaald werk, dagbesteding Hulp en begeleiding bij aandoening of beperking Steun bij (tijdelijk) regieverlies op eigen leven Ouderen (pensioenperiode Doorbreken sociaal isolement, steun aan mantelzorgers Zorg en begeleiding bij aandoening of beperking Steun bij (groeiend) regieverlies op eigen leven

Behoeften aan ondersteuning, hulp en zorg Sociale behoeften Individuele behoeften Complexe multi- problematiek Functionaliteiten in het aanbod Sociale context en participatie Lichte ondersteuning Intensieve hulp en zorg Steun bij regie(verlies) Gezinnen/jeugdigen (opgroeiperiode) 75 (25 gezinnen) (30 gezinnen) Volwassenen (werkzame periode) Ouderen (pensioenperiode)

Behoeften aan ondersteuning, hulp en zorg Sociale behoeften Individuele behoeften Complexe multi- problematiek Functionaliteiten in het aanbod Sociale context en participatie Lichte ondersteuning Intensieve hulp en zorg Steun bij regie(verlies) Gezinnen/jeugdigen (opgroeiperiode) 75 (25 gezinnen) (30 gezinnen) -10 Volwassenen (werkzame periode) Ouderen (pensioenperiode)

‘Grote operaties’ bij transformatie Specialistische hulp en zorg Generalistische ondersteuning Ondersteuning door burgers

Transformatie: verschuiving tussen typen ondersteuning en tussen actoren Functionaliteit Type ondersteuning Huidige situatie Type ondersteuning Streefsituatie Versterking van informele sociale netwerken Vergroting maatschappelijke participatie Achterstandsbestrijding gezinnen/jeugdigen Preventie & vergroting zelfred- zaamheid door: Lichte onder- steuning Intensieve hulp & zorg Hulp bij blijvende beperkingen Hulp bij regieverlies en crisis Genera- listische onder- steuning Specia lis- tische hulp en zorg Onder- steuning door burgers Gener alis- tische onder steun ing Speciali stische hulp en zorg Onder -steu- ning door bur- gers

Kernstrategie voor de transformatie Drie sleutel- opgaven Netwerksturing Ondersteunings- agenda

Inhoudsopgave boek ‘Steunend stelsel’ Steunend stelsel 2. Sociaal domein in beweging 3. Stelselwijziging met risico’s 4. Drie sleutelopgaven 5. Ondersteuningsbehoeften 6. De lokale ondersteuningsagenda 7. De regionale ondersteuningsagenda 8. Gemeentelijke netwerksturing 9. Veranderingsroute 10. Samenvatting: kernstrategie

Ondersteuningsagenda en netwerksturing Lokale en regionale ondersteuningsagenda’s zijn verstrengeld en moeten in combinatie worden ontwikkeld. Daarvoor zijn twee dialogen nodig: tussen gemeenten, burgers en aanbieders, en tussen (regio)gemeenten. Lokale ondersteuningsagenda Eigen lokale ondersteuningsstructuur naar behoeften van bewoners Regionale ondersteuningsagenda Samenbrengen van generalistisch en specialistisch aanbod Gemeentelijke netwerksturing en gemeentelijke samenwerking Gezamenlijke definities en stimuleren van vraag en aanbod

Toekomst van het sociaal domein: drie sleutelopgaven 1. Vorm geven aan ondersteuning door burgers, wederkerigheid, zelfzorg en zorginitiatieven/coöperaties >>> bouwen aan sociale context, maar ook aan zelforganisaties van burgers 2. Realiseren van een markante lokale ondersteuningsstructuur, nodig voor krachtige preventie en vroeghulp >>> Sociale wijkteam, CJG, Wmo-loket (digitaal) 3. Creëren van samenhang en één ‘taal’ in het hele sociale domein, tussen de verschillende leefgebieden en op de verschillende niveaus van zorgzwaarte >>> kan alleen vanuit de aanbieders.

Toekomst van het sociaal domein: drie sleutelopgaven 1. Vorm geven aan ondersteuning door burgers, wederkerigheid, zelfzorg en zorginitiatieven/coöperaties >>> bouwen aan sociale context, maar ook aan zelforganisaties van burgers 2. Realiseren van een markante lokale ondersteuningsstructuur, nodig voor krachtige preventie en vroeghulp >>> Sociale wijkteam, CJG, Wmo-loket (digitaal) 3. Creëren van samenhang en één ‘taal’ in het hele sociale domein, tussen de verschillende leefgebieden en op de verschillende niveaus van zorgzwaarte >>> kan alleen vanuit de aanbieders. Alle drie zijn relevant voor de GGz!

Voorbeeld: sociale wijkteams en F-ACT Zoeken naar een relatie

Sociale wijkteams – opties doelgroepen Gericht op vnl. welbevinden en welzijn voor brede groep burgers: sociale activiteiten/participatie – maatjesprojecten/vrijwilligerssteun Gericht op vnl. lichte ondersteuning voor brede groep burgers: maatschappelijk werk – Wmo-voorzieningen – hulp in huishouden Gericht op vnl. signalering en hulp voor kwetsbare burgers: schuldhulpverlening – dagbesteding – persoonlijke verzorging Gericht op vnl. intensieve en integrale steun bij multiproblemen: bemoeizorg – gezinsmanagers – aanpak overlast.

Sociale wijkteams - functionaliteiten A. (Vroeg)signalering en vroeghulp/ondersteuning (‘keukentafel’) B. Toeleiding naar lichte ondersteuning (algemene voorzieningen) C. Toegang naar intensieve zorg (maatwerk) D. Triage, trajectplannen en monitoring (casemanagement?) E. Multidisciplinair overleg bij multiproblemen F. Ontwikkeling van (wijk)voorzieningen G. Regie op samenwerking in de lokale hulpverlening.

Sterke kanten Versterking van nabije voorzieningen en hulp, gestalte en ‘smoel’ geven aan preventie, vroegsignalering en vroeghulp Koppelen van welzijn en zorg, mix van sociale/medische triage in relatie met huisarts en wijkverpleegkundige Creëren van ‘landingsplaats’ voor cliënten die uit intensieve behandeling en zorg komen Makkelijk kunnen op- en afschalen van casuïstiek (afhankelijk van samenwerking in totale keten).

Zwakke kanten Passeren van bestaande samenwerkingsverbanden in de wijken, creëren van nieuw extra echelon Lastig om relatie te krijgen met huisartsen (wijkverpleegkundige?) Te brede politieke missie, gebrek aan focus en concrete doelen Lastig om teams te bezetten en samenspel op te bouwen Onduidelijke, soms gespannen relatie met specialistische aanbieders (GGz, VVT-instellingen, dementiezorg, jeugdzorg) Welke relatie tussen jeugd/volwassenen, met Centrum voor Jeugd en Gezin?

Relatie sociale wijkteams – (F)ACT-teams Andere problematiek, ander schaalniveau (10/ – inw.) Herstel-benadering in de GGz loopt parallel met decentralisatie en transformatie van hulp en zorg En er zijn belangrijke overeenkomsten/raakvlakken:  Op- en afschalen van casuïstiek, vloeiende routes  Aansluiten op (lokale) maatschappelijke steunsystemen  Inbreng van expertise vanuit GGz in sociale wijkteam  Gemeenschappelijke verbindingen met derden, m.n. huisarts. Nieuwe aanbodstructuur GGz (POH, Basis, specialistisch) kan werken als nieuwe ‘splendid isolation’ óf als voertuig om samen te werken met andere disciplines.

GGz in samenwerkingsverbanden Zoeken naar positie en rol

GGz: tegenover, naast of met ketenpartners GGz heeft krachtige medisch-intellectuele traditie, trials, evidence based, DSM (?) E-health, etc. >> risico van elitaire opstelling GGz heeft gemeenschappelijke wortels en raakvlakken met verslavingszorg, (delen van) jeugdzorg, bemoeizorg en ouderenzorg (psychogeriatrie) >> ‘concullega’s’ in het veld GGz is nu strategisch gedrag gaan vertonen, beweging naar 1 e lijn, dialoog met en subsidies van gemeenten (b.v. bij bemoeizorg) >> opstelling als coöperatieve ketenpartner (b.v. bij welzijn) Decentralisaties en budgetreducties leiden tot concurrentiegedrag, afzonderen van eigen domein, veilig stellen van relatie met huisarts als verwijzer (GGz-POH, Basis-GGZ).

Observaties: uiteenlopende effecten Effecten decentralisaties langdurige zorg in het buitenland: Meer familiehulp en mantelzorg Verschillen tussen gemeenten Economische benadering gemeenten Krimp bij specialistische aanbieders. Op dit moment in Nederland: Spanningen gemeenten – aanbieders hulp en zorg Paradoxaal effect transformatie van de langdurige zorg: krachtige GGz-organisaties en slimme zorgprofessionals ‘koloniseren’ het welzijn en het maatschappelijke veld Gebrekkige samenwerking tussen gemeenten, risico van afnemend draagvlak voor (instandhouding van) specialistische hulp en zorg Inkoop-optiek verdringt inhoudelijke doelen van de transformatie.

Opties voor GGz-instellingen Breedtestrategie: meegaan met transformatie, generaliseren Dieptestrategie: specialiseren op psychiatrische behandeling Parallelle strategie: handhaven/uitbouwen van eigen circuit

Breedtestrategie Meegaan met transformatie: rol opeisen bij preventie (primair/secundair/tertiair), meespelen in de eerste lijn (huisarts, W-VP, Sociaal wijkteam, CJG) partner vormen in/voor het lokale ondersteuningsnetwerk. Voorbeeld: GGz in project ‘zorg op school’, vooral vroegsignalering en consults Consequentie: brede aanwezigheid, ‘oprekken’ van het specialisme Risico: vervaging van het specialisme, meerwaarde GGz ter discussie

Dieptestrategie Specialiseren op psychiatrische behandelingen en kennis: eventueel alleen voor de zwaardere zorgvragen diagnostische adviezen en korte consults voor andere hulpverleners optreden als expertisecentrum voor eerste lijn/lokale zorgnetwerk. Voorbeeld: GGz in stedelijk expertteam t.b.v. jeugdhulpteams Consequentie: terugtrekken op de 2 e /3 e lijn, krimp Risico: academisering en marginalisering

Parallelle strategie Handhaven/uitbouwen van eigen circuit voor psychische/psychiatrische problematiek: (door)ontwikkelen van eigen preventie-aanpak (door)ontwikkeling van ‘routing’ tussen lichte<>zware hulp en zorg eigen lokale hulpverleningsstructuur. Voorbeeld: GGz-instelling ‘levert’ POH-GGz-ers aan huisartsen, inclusief soepele aansluiting op basis-GGZ en specialistische GGz Consequentie: GGz-instellingen worden complete ‘ketenaanbieders’ Risico: maatschappelijk isolement, verlies legitimatie (gemeenten!)

‘Beste’ strategie? Geen ‘splendid isolation’! Maar: Hou vast aan je (specialistische) kern Definieer opnieuw je ‘public value’, je meerwaarde voor je cliënten en partners Bepaal je complementariteit t.o.v. andere disciplines/partners Verwerf enkele sleutelposities, inhoudelijk maar niet institutioneel Ga zoveel mogelijk de samenwerking aan: lokaal én verticaal in de ketens.

Pieterjan van Delden is organisatieadviseur bij Andersson Elffers Felix (AEF) in Utrecht en is verbonden aan TIAS, de business school van de Universiteit van Tilburg. Hij promoveerde in 2009 op het onderwerp Samenwerking in de publieke dienstverlening. Sindsdien is hij betrokken bij de decentralisaties in het sociaal domein waarover het boek Steunend stelsel een kritische reflectie geeft. Andersson Elffers Felix Maliebaan 16 Postbus AD Utrecht +31 (0)