Interculturaliteit op de werkvloer SERR Oostende – Westhoek, 15 december 2011

Interculturele competenties : de rode draad 1.INTER ( & intra) 2.CULTURELE 3.DIALOOG 4.Is altijd TRANSGENERATIONEEL (gedeelde geschiedenis, gedeelde herinnering, familiale context,…). 5.heeft te maken met VERBONDENHEID (gelijkenissen, “sameness) 6.En heeft vaak een ZINGEVENDE (interlevensbeschouwelijke), SYMBOLISCHE dimensie

Vraag : Wat past niet in het rijtje ? Man, vrouw, jumbojet, potlood, trui

Pictogram : Wat moet je doen?

1. Buiten je eigen logica/evidenties leren denken = meervoudig perspectief hanteren = creatief denken = vragen stellen, luisteren, dialoog = proberen om je wijze van handelen niet te laten leiden door je vooroordelen. Belangrijk voor : leidinggevenden, peters/meters, vertrouwenspersonen, onthaalverantwoordelijken,……

Verhaal : adoptie Een (alleenstaande) dame van middelbare leeftijd, leerde onlangs een gevluchte Iraakse familie kennen. De Iraakse vrouw was zwanger en de man moest nog allerlei formaliteiten doorlopen voor er van werk sprake kon zijn. De dame in kwestie nam zich deze familie ter harte, regelde allerlei bezoeken van sociaal centrum tot ziekenhuis en naarmate de zwangerschap vorderde verzamelde ze babykleertjes en bijbehoren. Als klap op de vuurpijl kon ze van één van haar getrouwde kinderen een zo goed als nieuw wiegje krijgen. Ze kwam nu haast dagelijks bij de familie, zat mee aan tafel en leerde ook andere Iraakse families kennen. De bevalling verliep voorspoedig. De dame had het wiegje opgetuigd en al in de slaapkamer klaargezet. Ze nam nog andere voorzieningen voor haar rekening. Zo ging ze bij de aangifte van de geboorte mee naar de dienst bevolking. Tot haar verbazing moest ze vaststellen dat de pas bevallen moeder, eenmaal thuisgekomen, de baby gewoon bij zich in bed nam en het wiegje ongebruikt bleef. Dat veranderde niet meer. Haar bezoeken werden nu iets minder frequent, maar ze hielp de familie verder. Toen ze op een dag een formaliteit ging voor hen ging regelen op het sociaal centrum, vroeg de verantwoordelijke... “Bent U de mevrouw die door een Iraakse familie is geadopteerd?” Bij nader inzien bleek ze dat inderdaad te zijn “Maar hoezo geadopteerd? Onder de Iraakse gemeenschap in de stad deed de ronde dat de dame in kwestie bij de bewuste Iraakse families was aanbeland met duidelijk tekenen van psychische nood! “Maar hoezo, psychische nood” (Bron : Christine Gruwez : Tijdgenoten Onderweg, 2006)

Cultuur als ijsberg Zichtbare cultuurelementen : Materiële cultuur, handelingen, Gewoontes, taal, geschiedenis, kunst,enz Onzichtbare cultuurelementen Waarden, houdingen, logica, wereldbeeld, Gedachtengangen, codes/normen, percepties

Onzichtbare cultuurelementen Idee over identiteit, concept van properheid, arbeidsmotivatie, houding t.a.v. dieren, idee over rechtvaardigheid, idee over opvoeding, Idee over werkritme, idee over leiderschap, idee over zuiverheid, tijdsbeleving beleving van ziekte en gezondheid, opvattingen over vriendschap, visie op verleden en toekomst, probleemoplossend denken, Gedragscodes taboes ……..

Onzichtbare cultuurelementen Zijn moeilijk te vatten in : Een inburgeringscursus Een diversiteitsbeleid Een diversiteitsplan Checklists….. Leer je pas na langere tijd – met vallen en opstaan- kennen en zelden volledig

Cultuurshock Euforie 1 ste cultuurshock Evenwicht 2 de cultuurshock Afwachtende houding stress/tegenreactie Evenwicht zoeken

verhaal : een thuisbegeleidingsdienst Een hulpverleenster komt twee maal per maand aan huis in een Pakistaans gezin. Er zijn drie kinderen. Het jongste zoontje van vijf heeft ADHD en dat zorgt in het gezin voor spanning. Wanneer het kind te wild wordt durft de vader hem wel eens een serieuze tik te geven. Ook tijdens het huisbezoek. De begeleid(st)er schrikt daarvan. Op een respectvolle wijze maakt ze de Pakistaanse vader duidelijk dat dit niet is wat wij begrijpen onder ‘omgaan met moeilijk gedrag’. Vervolgens wordt de man pas echt boos. Wie denkt de begeleidster wel dat ze is? Ze hoeft hem niet te vertellen hoe hij zijn kinderen moet opvoeden, enz… Wat heeft hier de communicatiefout veroorzaakt? Wat had de begeleidster wel kunnen doen?

verhaal : het toiletmysterie Een bedrijf in Kortrijk heeft werknemers van diverse origine (Vlaams, Frans, Waals, Marokkaans, Senegalees, Afghaans & Bengali,…. ) De toiletten zijn dikwijls erg vuil. Er is altijd water op de vloer, er zijn voetafdrukken op de WC-brillen en een vochtig stuk zeep slingert dikwijls rond op het toilet. Dit veroorzaakt spanning en versterkt een aantal vooroordelen over buitenlandse werknemers onder de Vlaamse collega’s Hoe kun een oplossing voorzien die het probleem enigszins ‘ontculturaliseert’

2. Het probleem ‘ontculturaliseren’ Wanneer we communiceren met mensen van ‘buiten onze grenzen’ hebben we wel eens vaker de neiging om ‘cultuur’ te zien als een belangrijke oorzaak voor dingen die mislopen.. Culturaliseren = ‘Negatief gedrag bij de “eigen groep” wordt gelinkt aan situationele factoren ‘Negatief/onbegrijpelijk gedrag bij ‘vreemdelingen’ wordt gelinkt aan ‘cultuur’ = een valkuil waar je zeer vlug in stapt

Risico’s van een (te) culturaliserende benadering Reductie van een persoon tot zijn/haar nationale, etnische of religieuze identiteit Generalisatie en stereotypering wat kan leiden tot discriminatie Eenzijdig vastleggen van betekenissen (receptenlijsten halen de spontaniteit uit je relaties/communicatie) Haalt je uit je kracht als collega (werknemer/werkgever) (heel vaak beschikken we over zinvolle competenties die we niet meer durven te gebruiken omdat het gaat over een andere cultuur)

Opmerking : Mensen uit andere culturen culturaliseren ook Mensen uit andere culturen hebben ook vooroordelen….. En die zijn vaak scherp… Tool : TOPOI model van Hofmann Hulpmiddel = niet culturaliserende visie op identiteit

Identité Mère et père membre D’une famille Origine ethnique nationalité Spiritualité religion Employé collegue Enfant Passion syndicaliste Association homme/femme diplôme études Résident village/ville Expérience de vie positif ou négatif ? Caractère Sympathie & antipathie Motivatio n/engan gemen t Préféren ces Culture circonstances Culture circonstances

Wil dat nu zeggen dat je alles maar moet aanvaarden?

3. Aanvaarden en grenzen stellen Bijna elke vorm van communicatie zou je als ‘intercultureel ‘ kunnen beschouwen. Dit is niet onbeperkt, er zijn grenzen Ni Moeilijk veranderbaar Niet onderhandelbaar

Interculturele competenties : de (niet) veranderbare en (niet) onderhandelbare ruimte Accepteer dat (sommige) dingen moeilijk veranderbaar zijn Bepaal wat niet onderhandelbaar is. Streef naar minimale regels, maximale dialoog Geef duidelijk uitleg/motivatie Vraag aan de ander wat moeilijk veranderbaar is voor hem/haar en wat niet onderhandelbaar is. D.w.z. : Wat willen wij/ik dat jij respecteert? Wat wil jij dat wij/ik respecteren? Ga hierover telkens weer opnieuw in dialoog ! Je bent geen racist wanneer je respectvol en kordaat grenzen stelt. KENNIS over de culturele context van de ander kan daarbij helpen. Zie ook :

Grenzen stellen : Gaat beter in een klimaat van (voldoende) waardering. Waarin je niet enkel probleemgestuurd werkt. Grenzen worden beter geaccepteerd wanneer je ook je eigen samenleving, wijze van werken, kritisch op de korrel durft te nemen.

4. Een taalgevoelige benadering

Een taalgevoelige benadering Veel nuttige info op/in map : diversity remix Afspraken rond taalgebruik Bepalen van een minimum verwacht niveau aan Nederlands per functie Duidelijke uitleg geven Dialect beperken Specifiek jargon beperken Klare taal, ook schriftelijk Duidelijk motiveren Vragen stellen Samenvatten Visualiseren Ontmoeting tussen mensen van verschillende taalgroepen stimuleren Vermijden om ‘kinderlijk’ te beginnen praten

Ook met een goed taalbeleid blijft een taalgevoelige benadering nodig. Waarom en Wat? Een taal leren heeft te maken met tijd, aanleg, leervermogen, motivatie….. Erkenning voor thuistaal (in veiligheidsvoorschriften, tijdens informele momenten…) Vaak horen mensen woorden die niet veel gebruikt worden in de spreektaal (vb. vakjargon) Motiveer autochtone werknemers om minder dialect te praten met anderstaligen Sommige woorden bestaan in de ene taal niet en in de andere wel Sommige woorden krijgen een andere betekenis (vb. vader of moeder) of kunnen anders ‘geladen’ zijn

26 Da

Example : twelve ways to say ‘NO’ in Bahasa Indonesia Belum : not yet, nothing promised, nothing done Tidak Usah : not necessary, not required, don’t worry Lebih Baik Tidak : I don’t think that is a good idea, I strongly advise you to… Tidak Boleh : not allowed, Not given permission Tidak Senang : I am not ver happy about… Tidak Terima : I don’t give approval, I cannot accept Jangan : don’t Bukan : not me Enggak : guttural innatractive sound suggesting you ar triyng to remove a cockroach from your troath and just meaning tidak Tidak : no thank you Terima kasih : more polite way of saying tidak (often with a smile) Ma’af tidak : no I am sorry

Verhaal : Die brutale Afrikaan Innocent Kaboré komt uit Abijan( Ivoorkust). Hij spreekt een mengelmoes van Frans en Nederlands. Op het werk veroorzaakt hij bij collega’s soms ergernis met vragen zoals : “Donne moi un stylo, geef mij un café, ik wil een maaltijd, Ik wil een tournevis…..

Een taalgevoelige benadering Complexiteit van de taal : moeilijke uitspraken (gezegdes, spreekwoorden) hinderen een goed begrip.(vb. “Hij is met een verkeerd been uit bed gestapt”, “Ze hebben ‘t zot in”). Humor met dubbele bodem is vaak onverstaanbaar, Naast anderstalig kun je ook andersalfabeet zijn. Hou daarmee rekening als je ter verduidelijking zaken op papier zet. (vb. als peter/meter, onthaalverantwoordelijke) Non-verbale taal kan een andere betekenissen hebben en/of anders geïnterpreteerd worden…. Een kleine ruggensteun in een andere taal kan helpend zijn

6. Oog voor gelijkenissen en verbondenheid Fixatie op verschillen kan/zal de kloof vergroten Stil staan bij ‘VERBONDENHEID’ schept een band en gemeenschappelijke dingen om over in dialoog te gaan Belang van informele contacten !!!!!!! Belang van TIJD investeren in relaties !!!!!!! = belangrijke uitdaging voor een organisatie/bedrijf

Oog voor gelijkenissen en verbondenheid: Gelijkenissen/verbondenheid vind je op vlak van : Familie/gezin/kinderen/ouderschap Overgangsmomenten in het leven Existenstiële vragen Basisbehoeften Dagelijks leven Interesses/sport ……

Gelijkenissen en verbondenheid Durre Ahmad (Pakistan) Intercultural communication is : “Sharing your shit “

Verhaal : het gedeelde verdriet

7. Wederkerigheid Echte wederkerigheid vraagt een verandering in de ‘mindset’ van mensen. = De krachten/capaciteiten van de ander zien = Wat kunnen we leren van de ander ? = De ander toelaten te geven (Levinas, R Pannikar) Hulpmiddelen : Niet culturaliserende visie op identiteit Een degelijk competentiebeleid = ruimer dan kennis en kunde kijken = mensen selecteren die misschien niet als stukje in een puzzel passen, maar wel talenten hebben, = kijken naar groeipotentieel van mensen + daar ruimte en zuurstof aan geven.

Reflectie- en evaluatievragen : Wederkerigheid Wat betekent ‘wederkerigheid’ voor mij / ons? Zien we voldoende de sterktes van de ander? Waarom wel/niet? Zijn we ons bewust van eigen stereotypen die wederkerigheid belemmeren? Welke beelden geven we aan collega’s mee over de samenleving/cultuur van de ander? Zijn we er ons van bewust dat we soms gaan culturaliseren? In welke situaties doen we dat? Kunnen we dat enigszins vermijden in de toekomst? Hoe kijken we tegen het begrip identiteit aan? Zijn we bereid om te leren van de ander/elkaar?

8. Interculturele dialoog is interlevensbeschouwelijke dialoog Uitdaging : naar verbondenheid en gemeenschappelijke waarden zoeken op het symbolische en zingevende niveau. Dit kan op een zeer concreet, dagelijks niveau en kan belangrijk zijn voor leidinggevenden, vertrouwenspersonen, onthaalverantwoor- delijken, peters/meters in de organisatie, en….collega’s in het algemeen,

Zijsprong : interlevensbeschouwelijke dialoog en de rol van logos & mythos Religie, spiritualiteit, de Koran, de Bijbel, de Thora, de Veda’s, ….. 1. Logos (Westers) rationeel Wetenschappelijk Denken. Ratio Cartesiaans Dualistisch Analytisch 2. Logos Van een conservatief – orthodox en/of fundamentalistisch referentiekader Rationeel Dualistisch/categoriserend Koran wordt een ‘manual’of handboek (vb. Strikt vanuit de bestaande rechtscholen ) Recitatief 3. Logos + mythos Contextueel Met oog voor de symboliek en het onderliggende narratief. oog voor gemeen-schappelijke waarden = basis voor interreligieuze, interspirituele, interculturele dialoog

Naamgeving

Bedankt voor uw aandacht Luc Lippens Plantenstraat Oostende Tel: 059/ GSM: 0497/