Algemene voorwaarden in de bouw Liesbeth Haverkort Advocaat aanbestedingsrecht en bouwrecht Infense Advocaten

Inhoud Contracteren in de bouw: wet + overeenkomst + algemene voorwaarden (AV) Wat regelt de wet? Contractvormen OG-(onder)aannemer en bijbehorende AV Ontwerpovereenkomst OG-adviseur en bijbehorende AV AV: toepasselijkheid AV: vernietiging (terhandstelling en onredelijk bezwarende bedingen) Overheidsoprachtgevers en ‘paritaire’ voorwaarden

Contracteren in de bouw Wet Overeenkomst Algemene voorwaarden

Contracteren in de bouw Wet: relevante boeken BW: Algemeen contractenrecht (Boek 3 en 6) Specifiek contractenrecht Aanneming van werk: Boek 7 titel 12 Overeenkomst van opdracht: Boek 7 afdeling 1

Wat regelt de wet? Titel 12, boek 7 BW: overeenkomst van aanneming van werk Artikelen 7:750 – 7:769 Selectie van belangrijke onderwerpen: Prijs, indien geen prijs is bepaald of slechts richtprijs Waarschuwingsplicht aannemer Meer- en minder werk (en prijsverhoging) Anticipatory breach via rechter (ruimer dan 6:265/6:80 BW) Gebreken na oplevering- verkorte verjaringstermijn (2 jaar; max. 10/20 jaar) Opzegging en afrekening

Wat regelt de wet? Titel 7, afdeling 1, (2 en 3), Boek 7 BW: overeenkomst van opdracht Artikelen 7:400 – 7:413 Daarnaast kunnen ook lastgeving en bemiddeling spelen Selectie van belangrijke onderwerpen: Aanwijzingen van OG opvolgen Informatie- en verantwoordingsplicht ON Loon (besproken loon of redelijk loon); onkosten buiten loon Opzeggingsbevoegdheid OG; ON in principe niet Redelijke schadevergoeding (tot soms volledig loon) bij opzegging

Contractvormen Overeenkomsten, relaties: OG-aannemer Aannemer – onderaannemer OG / Aannemer – adviseurs

a) Contractvormen OG-aannemer De klassieke aannemingsovereenkomst Ontwerp & uitvoering, geïntegreerde overeenkomst Bouwteamovereenkomst

1. De klassieke aannemingsovereenkomst

De klassieke aannemingsovereenkomst

De klassieke aannemingsovereenkomst Verantwoordelijkheden traditioneel

De klassieke aannemingsovereenkomst Algemene voorwaarden klassieke aannemingsovereenkomsten Met directievoering : UAV 2012; UAV 1989/UAV-TI 1992 Zonder directievoering : AVA 2013; AVA 1992 AVV/Verbouwingsovereenkomst 1998

2. Ontwerp & uitvoering

Ontwerp & uitvoering Ontwerp en uitvoering (althans grotendeels) bij één opdrachtnemer

Ontwerp & uitvoering Verantwoordelijkheden geïntegreerde contracten

Ontwerp & uitvoering Kenmerken geïntegreerd contract OG-aannemer: (bijv.) Basisovereenkomst, UAV-gc 2005 OG ontwerpverantwoordelijkheid Vraagspecificatie (PvE, VO/DO) ON verdere ontwerpverantwoordelijkheid (contracteert zelf adviseurs) OG verantwoordelijk voor info OG, waarschuwingsplicht ON Variërende mate “controle” uitvoering Optioneel: onderhoud (financieren en beheren/exploiteren)

Ontwerp & uitvoering DBFM(O): Standaard geïntegreerde contracttypen Design & construct: UAV-gc 2005 (voorheen UAV-gc 2000) Modelcontract ontwerp en realisatie Bouwend Nederland DBFM(O): Rijksbrede modelovereenkomst DBFM(O) 2013, Infrastructuur Rijksbrede modelovereenkomst DBFM(O) 2013, huisvesting

Ontwerp & uitvoering Klassiek versus geïntegreerd Voordelen geïntegreerd contract Bevordering innovatie Duidelijke verantwoordelijkheden één aanspreekpunt voor OG (nl.: ON) Nadelen geïntegreerd contract Afstandelijke(r) rol OG Voordelen kunnen afzwakken door bemoeienis OG

3. De bouwteamovereenkomst

De bouwteamovereenkomst Verhoudingen tussen betrokken partijen

De bouwteamovereenkomst Model bouwteamovereenkomst 1992 – rolverdeling Ziet op relatie tussen opdrachtgever-hoofdaannemer Rol opdrachtgever (art. 5) Leiding geven aan bouwteam Eventueel vertegenwoordiging door deelnemer (bijvoorbeeld projectcoördinator/- leider) Afstemming met instanties/gemeenten

De bouwteamovereenkomst Ontwerpfase Prijsvormingsfase aannemer (go / no go) Uitvoeringsfase: vaak UAV 2012 / 1989 (uitvoering op basis van bestek, STABU / RAW)

b) Contractvormen aannemer-onderaannemer ‘back to back’ Doorleggen verplichtingen hoofdaannemer op onderaannemer, bijv. evt. ontwerpverantwoordelijkheid garanties Aansprakelijkheid Daarnaast: algemene inkoop-/onderaannemingsvoorwaarden hoofdaannemer? Noodzaak rangorde regeling!

c) Contractvormen OG/aannemer-adviseur Overeenkomst van opdracht DNR 2011

c) Contractvormen OG/aannemer-adviseur DNR 2011 – Standaard contractmodel opdrachtgever-adviseur in NL Voorheen:

Wat regelen standaard algemene voorwaarden zoal? Een greep uit: UAV 2012 UAV-GC 2005 DNR 2011

Wat regelen standaard algemene voorwaarden zoal? UAV 2012 Verplichtingen OG (par. 5 UAV 2012), o.a. Uitvoering mogelijk maken (o.a. verkrijgen publiekrechtelijke toestemmingen opzet werk) Vermelden aanwezigheid verontreiniging bouwterrein Betalingsplicht Instaan voor: ontwerp en voorgeschreven constructies en uitvoeringswijzen (incl. invloed bodemgesteldheid) orders en aanwijzingen functionele geschiktheid voorgeschreven of ter beschikking gestelde bouwstoffen/hulpmiddelen/leveranciers

Wat regelen standaard algemene voorwaarden zoal? UAV 2012 Verplichtingen aannemer (par. 6 UAV 2012): Vergunningen voor de uitvoering van het Werk Uitvoeren Werk, conform overeenkomst Verantwoordelijkheid voor onderaannemers Tenzij voorgeschreven, dan aansprakelijkheid beperkt Opvolgen orders en aanwijzingen Waarschuwen voor klaarblijkelijke fouten / gebreken constructies, werkwijzen, orders etc. OG

Wat regelen standaard algemene voorwaarden zoal? UAV 2012 Vertegenwoordiging partijen (par. 3, 4) Aanvang, uitvoeringsduur, oplevering (par. 7-10); boete/korting (par. 42) Schorsing, beëindiging (par. 14) Meer- en minderwerk (par. 3-39) Aansprakelijkheid na oplevering (verborgen gebreken, garanties) (par. 12, 22) Geschilbeslechting: Raad van Arbitrage voor de Bouw (par. 49)

Wat regelen standaard algemene voorwaarden zoal? UAV – gc 2005 Verplichtingen OG (par. 3 UAV-gc) o.a.: Ter beschikking stellen info die noodzakelijk is ON in staat te stellen Werk / MJO te realiseren Instaan voor inhoud info, inhoud Wijzingen, levering goederen aan ON Betalingsplicht

Wat regelen standaard algemene voorwaarden zoal? UAV – gc 2005 Verplichtingen ON (par. 4 UAV-gc) o.a.: Tijdig opleveren Werk conform eisen Vraagspecificatie, eisen ovk (optioneel:) gedurende MJO-periode zorgen dat Werk voldoet aan Vraagspecificatie, eisen ovk Schriftelijk waarschuwen voor klaarblijkelijke onjuistheden / gebreken info OG

Wat regelen de standaard algemene voorwaarden zoal? UAV – gc 2005 Vertegenwoordiging partijen (par. 2) Uitvoeringsduur, oplevering (par. 7, 24, 25), boetebeding & bonus (par. 36) Schorsing, beëindiging (par. 16) Verdeling verantwoordelijkheden vergunningen (par. 9-11) Kwaliteitsborging (par. 19-23) Wijzigingen (par. 14, 45) Aansprakelijkheid na oplevering (verborgen gebreken, niet: garanties) (par. 28) Geschilbeslechting: Raad van Arbitrage voor de Bouw (par. 47)

Wat regelen standaard algemene voorwaarden zoal? DNR 2011 Algemene verplichtingen adviseur (art. 11 DNR 2011), o.a.: Beroepsaansprakelijkheidsverzekering Rekening houden met publiek- en privaatrechtelijke regelgeving Waarschuwen voor fouten in inlichtingen e.d. Algemene verplichtingen opdrachtgever (art. 12 DNR 2011), o.a.: Tijdige en juiste inlichtingen, gegevens en beslissingen Tijdig beoordelen, waarschuwen voor fouten die hij daadwerkelijk heeft opgemerkt / zich daarvan bewust moet zijn geweest

Wat regelen standaard algemene voorwaarden zoal? DNR 2011 Aansprakelijkheid voor toerekenbare tekortkoming (art. 13 DNR 2011) Omvang schadevergoeding (beperking / exoneratie) (art. 14, 15 DNR 2011) Alleen directe schade, dus niet: bedrijfsschade, productieverlies, omzet-/winstderving, waardevermindering producten) Bij totstandkoming object: alleen niet CAR-/vgl. verzekering gedekte schade Naar keuze partijen: per opdracht tot advieskosten met maximum 1 mio / 3 x advieskosten met maximum 2,5 mio

Algemene voorwaarden: toepasselijkheid Aanbod en aanvaarding (art. 6:217, 6:232 BW) Aanvaarding kan stilzwijgend (zie bijv. Hof Den Bosch 26 augustus 2014, ECLI:NL:GHSHE:2014:2991) Welke algemene voorwaarden zijn van toepassing? (‘battle of forms’) ‘first shot-rule’ Tenzij: algemene voorwaarden uitdrukkelijk afgewezen Uitdrukkelijk indien duidelijk dat andere voorwaarden worden afgewezen en welke voorwaarden worden afgewezen (zie bijv. Rb. Gelderland 11 juni 2014, ECLI:NL:RBGEL:2014:3839 en RvA 17 juni 2014, nr. 34.844)

Algemene voorwaarden: toepasselijkheid Recent voorbeeld: RvA 15 mei 2014, nr. 71.905 Verwijzing naar de (niet bestaande UAV ‘86) Wat oordelen arbiters? Optie 1: UAV 1986 bestaan niet: dus terugvallen op de wet Optie 2: UAV 1968 Optie 3: UAV 1989 Optie 4: UAV 2012

Algemene voorwaarden: toepasselijkheid Battle of forms in de praktijk RvA 15 mei 2014, nr. 71.905 : verwijzing naar de (niet bestaande UAV ‘86) Antwoord: Duidelijk dat is bedoeld de UAV van toepassing te verklaren, onduidelijk welke. Onduidelijkheid komt voor rekening OG = UAV ‘68 (laagste kortingsbedrag voor aannemer) van toepassing.

Algemene voorwaarden: toepasselijkheid Recent voorbeeld: RvA 12 augustus 2014, nr. 34.476 In bestek zowel AVA 1992 als de UAV 1989 van toepassing verklaard Strijdige aansprakelijkheidsbepalingen Wat geldt? Optie 1: Zowel AVA 1992 als UAV 1989 niet van toepassing: terugvallen op de wet Optie 2: AVA 1992 Optie 3: UAV 1989 Optie 4: Beide van toepassing, i.g.v. strijdigheid terugvallen op de wet

Algemene voorwaarden: toepasselijkheid RvA 12 augustus 2014, nr. 34.476 Antwoord: beide sets algemene voorwaarden van toepassing, in geval van strijdigheid terugvallen op de wet

Algemene voorwaarden: vernietigbaar Gronden vernietigbaarheid (art. 6:233 BW) Onredelijke bezwarendheid - Grijze / zwarte lijst (art. 6:236 en 237 (niet in uitoefening beroep of bedrijf) - Onredelijke bezwarendheid open norm (+ reflexwerking) (zie bijv. Rb. Amsterdam 23 april 2014, ECLI:NL:RBAMS:2014:4642) Geen redelijke mogelijkheid kennis nemen Niet iedereen kan beroep doen op vernietigbaarheid (art. 6:235 BW), alleen consumenten en ‘kleinere rechtspersonen’

Algemene voorwaarden: vernietigbaar Redelijke mogelijkheid kennisnemen (art. 6:234 BW) Bewijslast ontvangst gebruiker AV! Tip: afzonderlijk laten tekenen voor ontvangst Ter hand stellen: overhandigen, toesturen (achterkant briefpapier) (On)mogelijkheden ‘elektronisch ter hand stellen’ Tip: via eigen URL op website plaatsen (niet altijd voldoende!) Implementatie Dienstenrichtlijn in BW Art. 6:230 c BW (voorwaarden op website Dienstverrichter)

Overheidsopdrachtgevers, proportionaliteit Aanbestedingswet (per 1 april 2013) Gids Proportionaliteit (GP): pas toe, of leg uit Proportionele contractvoorwaarden, een aantal voorschriften GP: 3.9 C: paritair opgestelde voorwaarden integraal toepassen 3.5 D: zekerheidstelling van ten hoogste 5% van de opdrachtwaarde 3.9 A: risico’s bij de partij die het risico het best kan beheersen 3.9 D: ABD vraagt geen ongelimiteerde aansprakelijkheid

Overheidspopdrachtgevers, contracteren, ‘paritaire voorwaarden’ Wat zijn paritair vastgestelde voorwaarden? AV die in nauw overleg tussen de branches en de belangrijkste opdrachtgevers worden overeengekomen Voorbeeld: UAV 2012 (1989), UAV-gc 2005 Niet: DNR 2011! Voorschrift 3.9 C GP: ‘In gevallen waarin voor een bepaalde soort overeenkomst contractmodellen of algemene voorwaarden bestaan die paritair zijn opgesteld, past de aanbestedende dienst deze integraal toe.’

Dank voor uw aandacht! Liesbeth Haverkort Advocaat aanbestedingsrecht en bouwrecht Infense advocaten Munsterstraat 2c Deventer Tel: 0570 758004 (vast en mobiel) E-mail: liesbeth.haverkort@infense.nl