Psychosociale belasting Stien Stassen Inleiding tot welzijns- en preventiemanagement

Topics Inleiding Definities Wetgeving Preventiebeleid Curatief beleid Vb. Janssen Pharmaceutica

Inleiding

Waarom steekt de overheid zoveel geld in campagnes volgens jullie?

Arbeidsongevallen, stress, absenteïsme, ... INLEIDING Arbeid werkende mens Arbeidsongevallen, stress, absenteïsme, ... Economische groei, producten, ...

INLEIDING Ter illustratie: 24% EU WN’s klaagt over rugpijn 22% EU WN’s klaagt over spierpijn 28% EU WN’s klaagt over stress 4% EU WN’s is slachtoffer geweest van fysiek geweld door mensen van buitenaf 9% EU WN’s klaagt over intimidatie

INLEIDING Confrontatie met markt en technologie ontw. Efficiëntie en effectiviteit moet toenemen; dat mensen de sleutel zijn tot bedrijfs-succes wordt vaak uit het oog verloren! Confrontatie met markt en technologie ontw. Streven naar hoge kwaliteit, klantgerichtheid, productie op maat, korte levertermijnen; ICT & communicatietechn Snelle productie- en productinnovaties; Immense wereldwijde concurrentie; Toename werkdruk, toenemende stress, hoge uitval, werk minder tijd en plaats gebonden, grens tussen arbeid en vrije tijd vervaagt Nieuwe aantrekkelijke en uitdagende functies creëren; Hogere eisen WG en WN’s Meer verantwoordelijkheden en bevoegdheden voor WN’s

PSYCHOSOCIALE BELASTING DEFINITIES

PSYCHOSOCIALE BELASTING DEFINITIE “wijze waarop het werk appèl maakt op de psychische en sociale vermogens van WNs die schadelijke gevolgen heeft voor de lichamelijke of psychische gezondheid van WN”

PSYCHOSOCIALE BELASTING DEFINITIE Elke belasting van psychosociale aard, gerelateerd aan het werk, Schadelijke gevolgen (fysisch of psychisch) slaapproblemen, hoge bloeddruk, ademhalingsmoeilijkheden, hoofdpijn, gebrek aan motivatie, angst, zelfmoordgedachten, ... Wat creëert psychosociale belasting? Stress Relationeel leed bij interpesoonlijke of groepsconflicten Geweld, pesterijen, OSGW

PSYCHOSOCIALE BELASTING Onderbelasting versus overbelasting Belasting  belastbaarheid Belasting = datgene wat aan de mens wordt opgelegd (arbeidsinhoud, -voorwaarden, -omstandigheden, -verhoudingen) Belastbaarheid = datgene wat de mens aan kan (cognitieve, emotionele, fysieke, motivationele en relationele aspecten) Onderbelasting: te weinig appèl, weinig uitdaging, saai, monotoon werk Overbelasting: te veel appèl

PSYCHOSOCIALE BELASTING Stress Mentale arbeidsbelasting Emotionele belasting Geweld op het werk OSGW Pesterijen op het werk

Ik heb een stresserend beroep, maar het geeft me een kick 1. WERKSTRESS Makkelijker gezegd dan gedefinieerd Dokter, ik slaap slecht, ik eet slecht, ik ben gestresseerd! Ik heb veel last van stress Ik heb een stresserend beroep, maar het geeft me een kick Mijn baas is een en al sress De stress op mijn werk is sterk toegenomen Begrip stress is vaag en meerduidig Stress dekt een brede lading

1. WERKSTRESS Definitie Door WN(s) als negatief ervaren toestand die gepaard gaat met klachten of disfunctioneren in lichamelijk, psychisch en/of sociaal opzicht en die het gevolg is van het feit dat WNs niet in staat zijn om te voldoen aan de eisen en verwachtingen die hen vanuit de werksituatie gesteld worden. Eustress  distress Eustress = gezonde, stimulerende & levensreddende Disstress = ongezonde, verlammend & levensbedreigend

~ 1. WERKSTRESS Stress en prestatie: de omgekeerde U-curve Prestatieniveau ~ Hoeveelheid stress Beste prestaties op middel- matig stressniveau Model van Compernolle (p. 35) Een optimaal stressniveau zorgt voor creativiteit, motivatie, groei, ontwikkeling

Stressreactie = strain = gevolgen Moderator Eigenschappen maken persoon meer of minder vatbaar voor stress Bv. optimisme, sociale vaardigheden, kinderen hebben, ervaring, leeftijd, … 1. WERKSTRESS Moderator (persoon + soc omgeving) STRESSREACTIE Respons STRESSOREN Stimuli Spanningsvolle situaties oh werk A-omstandigheden lawaai, trillingen, ruimtegebruik A-voorwaarden ontslagdreiging, slechte beloning A-inhoud hoge werkdruk, geen autonomie, beperkte feedback A-verhoudingen gebrek aan hulp en steun, geringe medezeggenschap, discriminatie Stressreactie = strain = gevolgen Psychisch – gevoelsmatig - beleving angst, vijandigheid, depressie, prikkelbaar Lichamelijk - fysiologisch endocriene, immunologische reacties, bloeddruk, onregelmatig hartritme, spierkramp, maagproblemen Gedragsmatig agressief, rusteloosheid, alcohol, roken, boulimie, zelfmoord, onveilig handelen, verzuim, hyperpassie/actief

1. WERKSTRESS Gevolgen? Organisatie Individu Maatschappij Minder hard en minder snel werken → niet respecteren levertermijn, productie  Minder goed/nauwkeurig werken → productkwaliteit  Minder veilig werken →  AO → premie verzekering Wrijving & conflicten, werksfeer , verloop, ... Individu Slaapproblemen, hoge bloeddruk, MSA, maag- darm problemen, depressie, zelfdoding, ... Maatschappij Medische kosten, ziekenkas, sociale zekerheid, ...

2. MENTALE BELASTING Definitie  werkstress, werkstress is ruimer ~ cognitieve ergonomie “beperkingen van de menselijke capaciteit om informatie te verwerken”  Waarneming & verwerking informatie

2. MENTALE BELASTING

2. MENTALE BELASTING Automatische  gecontroleerde verwerking Meer aandacht en cognitieve controle vereist Bv ‘inwerktijd’: leren autorijden Nadelig bij hoge tijdsdruk of als er al veel concentratie vereist is om werk veilig te doen Afhankelijk van werkomgeving Geluidshinder bemoeilijkt het begrijpen en opvangen van geluidssignalen Slechte verlichting belemmert toegang tot visuele informatie

2. MENTALE BELASTING Toename informatieve belasting: PC-evolutie → Mentale activiteiten  kwaliteitseisen → kwaliteitsbewaking

3. EMOTIONELE BELASTING Definitie Globale emotionele belasting Emotionele reacties tgv werken in omstandigheden of tegen voorwaarden die niet ideaal zijn of ongunstig worden ervaren (~ werkstress) Specifieke emotionele belasting Het werk zelf is emotioneel van aard vnl in contactuele beroepen zoals zorg & hulpverlening Opm: risico is groter als men werkt in ondergeschikte positie

3. EMOTIONELE BELASTING Burnout = werkgerelateerde emotionele uitputting, opgebrand raken Burnout is meer dan onwelbevinden of voorbijgaande overspannen toestand Vnl in contactuele beroepen en WNs met hoog persoonlijk, affectief en gevoelsmatig engagement dat niet erkend wordt door anderen. Of burnout ontwikkelt wordt is afh van werksituatie (sociale steun, werkdruk, rolconflict, rolonduidelijkheid) Ziekteverschijnselen: uitputting, gevoel van onmacht, paranoia, groeiend onvermogen om beroepsdoelstellingen te bereiken Vaak gepaard met negatief zelfbeeld, een negatieve houding tov het werk en een verminderde interesse

4. GEWELD

4. GEWELD Definitie gedefinieerd in welzijnswet: Bedenkingen: “Elke feitelijkheid waarbij WN psychisch of fysiek wordt lastig gevallen, bedreigd of aangevallen bij de uitvoering van het werk” Bedenkingen: Éénmalig feit is voldoende  pesten, bij geweld (fysieke vorm van pesten) wordt eenmalig feit aanvaard, bij pesten is herhaling van gedrag noodzakelijk. Vaak gepaard met emotionele belasting Publiek geweld  intern geweld Fysieke agressie  verbale agressie Fysiek: directe slagen, bedreigingen bij gewapende overval Verbaal: beledigingen

4. GEWELD Risicoberoepen: Geldtransporten Gezondheidszorg Sociale dienstverlening Openbaar vervoer Horeca, detailhandel, warenhuizen

5. OSGW Definitie gedefinieerd in welzijnswet: Elke vorm van ongewenst verbaal, niet-verbaal of lichamelijk gedrag met seksuele connotatie met als doel/gevolg dat de waardigheid van een persoon wordt aangetast of een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd. Vbn: lonken, wellustige blikken, dubbelzinnige opmerkingen of insinuaties, tonen van pornografisch materiaal, aanrakingen, slagen, verkrachting, ...

5. OSGW Verschil met pesten Collectieve vormen van OSG OSG heel specifiek karakter: vaak intentie iemand te verleiden, veroveren Pesten heeft niets te maken met gewenste relaties en verovering en speelt zich ook niet uitsluitend af tussen twee WNs Collectieve vormen van OSG Tentoonstellen van seksistisch beeldmateriaal, erotische posters, kalenders, screensavers Vaak voorbode van OSG op individueel vlak

5. OSGW Gebruik van internet Van het werk naar de privé-sfeer Seksueel getinte e-mails met een uitnodiging voor afspraak of expliciete seksuele voorstellen; Mogelijkheid om anoniem te blijven legt drempel bijzonder laag Bezoeken pornosites tijdens werkuren Van het werk naar de privé-sfeer Evolutie van OSG op het werk naar privésfeer; Stalking, telefoonterreur, achtervolging in auto, brieven, ... Van werkvloer naar social events Feestjes, recepties, bedrijfsuitjes creëren een lossere sfeer dan tijdens het werk, in cominatie met drank en late uurtjes worden de grenzen van aanvaardbaar gedrag vervaagd.

6. PESTERIJEN Definitie gedefinieerd in welzijnswet: meerdere gelijkaardige of uiteenlopende onrechtmatige gedragingen die plaats hebben gedurende een bepaalde tijd, die tot doel of gevolg hebben dat de persoonlijkheid, de waardigheid of de fysieke of psychische integriteit van WN of andere persoon waarop welzijnswet van toepassing is bij de uitvoering van zijn werk wordt aangetast, dat zijn betrekking in gevaar wordt gebracht of dat een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd en die zich inzonderheid uiten in woorden, bedreigingen, handelingen, gebaren of eenzijdige geschriften.

6. PESTEN Bedenkingen: Onrechtmatig: afwijking van doelgerichtheid (bv uitdrukkelijk niet meer willen spreken tegen iemand, kwaadwillige kritiek betreffende het werk, grove en beledigende opmerkingen en gedragingen) Terugkerend: herhaling van gedrag (hoeft niet hetzelfde gedrag te zijn) in de tijd (beledigende opmerking in opwelling van zenuwachtigheid ≠ pesten) Bij geweld wordt éénmaligheid wel aanvaard! ‘doel of tot gevolg’: handeling moet niet opzettelijk zijn, het volstaat dat de gevolgen van gedrag een nadelige impact hebben op het slachtoffer (“ik had niet de bedoeling” wordt m.a.w. niet meer als argument aanvaard!)

6. PESTEN Wat is pesten niet? Inherente conflicten (meningsverschil, verschil in belangen waarbij met voldoende respect met elkaar wordt omgegaan; beide partijen zoeken naar oplossingen; zijn bereid om...) Veranderingen in de werksituatie Veranderingen kunnen ongewest ervaren worden maar zijn geen pesten; Negatieve beoordeling ≠ pesten tenzij aangehaalde feiten onterecht zijn en wanneer er geen verder overleg mogelijk is Niet toekennen van promotie: WNs voelen zich onrechtvaardig behandeld en gefrustreerd maar zijn daarom nog niet gepest; het kan pesten zijn als baas revanche wil nemen om wat er in verleden gebeurd is Eenmalige incidenten eenmalig kan bezwaarlijk niet van pesten spreken, maar van ongewenste uitlatingen; pesten bij combinatie van verscheiden eenmalige incidenten

6. PESTEN Wat is pesten niet? Normale gezag / Tirannieke gedrag van baas Als baas iedereen op eenzelfde tirannieke manier aanpakt, is er geen sprake van pesten; versus Als baas zich bruut opstelt tov iedereen, wordt het welzijn van WNs sowieso aangetast, dus ook psychosociale belasting! Pesten versus plagen Plagen: incidenteel, onschuldig, bevordelijk voor collegialiteit, weinig nadelige gevolgen, plagerijen worden snel vergeten, gelijke verhouding, gericht op meerdere personen Pesten: structureel, met voorbedachte rade als doel nadelige gevolgen toe te brengen, vaak geen gelijke machtsverhouding, eenrichtingsverkeer (alhoewel pester vaak ook zelf gepest wordt), pesterijen blijven lang nazinderen

6. PESTEN Pesterijen kunnen zich op ≠ manieren uiten: Isoleren van persoon door te negeren, apart te houden van collega’s, te zorgen voor onenigheid, uurrooster wijzigingen, niet uit te nodigen, ... Verhinderen dat persoon zich uitdrukt door te onderbreken, systematisch te bekritiseren Persoon in diskrediet brengen door hem geen enkele taak te geven, geen rekening te houden met zijn mening, ... Kleineren, belachelijk maken, roddels verspreiden, intimideren, spotten met uiterlijk, ...

CONCLUSIE: OG & STRESS Ongewenst gedrag Allesomvattende term; alle gedragingen die welzijn belemmeren Zelden sprake van geïsoleerde feiten Beleving van slachtoffer is uitgangspunt; het is ongewenst voor degene die het meemaakt, er hoeft geen schuld te zijn Aanvoelen OG zeer subjectief en persoonlijk Grensoverschrijdend gedrag versus stress Stress: toestand, individueel Grensoverschrijdend: gedrag, sfeer, groep

WETGEVING

Welke wetgeving? De welzijnswet Wet van 4 aug 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk Welzijnswet Uitvoeringsbesluiten → CODEX KB 17/5/2007 betreffende de voorkoming van psychosociale belasting veroorzaakt door het werk waaronder geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk

Wat vooraf ging aan de wetgeving... VOOR 17 mei 2007 Stress: CAO nr. 72 van 30/3/1999 Toepassing: privé-bedrijven en niet openbare sector Expliciteren domein psychosociale belasting uit welzijnswet: beleid gesteund op risico-analyse Beperking tot collectieve risico’s en niet individuele stressproblemen (onderneming/afdeling/groep)

Wat vooraf ging aan de wetgeving... Pesten, geweld, OSGW (KB 11/6/2002) Terminologie ‘daders’ & ‘slachtoffers’ stigmatiserend → conflictuele sfeer – beschuldigend “Geweld” verwarrend: enkel psychische integriteit Vanaf wanneer is plaaggedrag pestgedrag? Wat met ander grensoverschrijdend gedrag? → generieke noemer psycho-sociale belasting! Geen onderscheid tussen aanpak WG-WN, WNs onderling of WNs externen (klanten, ...): kan niet! Moet de mogelijkheid tot bemiddeling met derden vervat worden in de wetgeving? (bv klant/WN ander bedrijf is dader wat dan?) Preventiebeleid P, G, OSGW zou nauwer moeten aansluiten bij algemeen preventiebeleid (geen aparte structuur) Focus te veel op individueel oplossen ipv collectief voorkomen

Wat vooraf ging aan de wetgeving... Pesten, geweld en OSGW (2) Niet alleen nazorg voor klager, ook voor aangeklaagde! Wie draagt de kosten? Is vertrouwenspersoon verplicht of facultatief? Wie mag allemaal vertrouwenspersoon zijn? Onafh? Opleiding vertrouwenspersoon? Verplicht? Inhoud? Bijzondere bescherming vertrouwenspersoon? Taken vertrouwenspersoon duidelijker afbakenen? Moet vermeld worden dat WN de externe PA kan raadplegen tijdens werkuren en met behoud van loon? Wettelijk vastleggen samenwerking PA – vertrouwenspersoon? Duidelijke afbakening taken/opdrachten PA en “? Hiërarchie in rechtsmiddelen? Interne procedures versus rechtbank?

Wat vooraf ging aan de wetgeving... Pesten, geweld, OSGW (3) Moeten opeenvolgende stappen van interne procedures wettelijk bepaald worden? Moet er een wettelijke definitie van bemiddeling worden gegeven? Moet wijze van bemiddeling en rol WG bepaald worden? Moet bemiddeling voorbehouden blijven voor informele procedure dan kaderen in formele procedure? Moet er een ontslagbescherming voorzien worden van zodra WN melding doet van feiten? Drempel om klacht in te dienen is te hoog ondanks ontslagbescherming owv gebrek aan cultuur Wettelijke bepaling hoe klacht ingediend moet worden? Kan aanvaard worden dat klacht anoniem wordt ingediend? ...

Wat vooraf ging aan de wetgeving... CONCLUSIE: Grensoverschrijdend gedrag en psychosociale belasting kunnen niet van elkaar gescheiden worden WG moet grensoverschrijdend gedrag integreren in beleid ter preventie van psychosociale belasting geweld, pesterijen, OSGW, stress, conflict, ... Nieuw KB van 17/5/2007!

PREVENTIEBELEID Betrokken actoren: WG – HL – WN CPBW Psychosociale preventieadvieseur (Ψ PA) Vertrouwenspersoon (VP) Risicoanalyse & Preventiemaatregelen

PREVENTIEBELEID WG: alle maatregelen treffen om psychosociale belasting te voorkomen, informatie verschaffen aan WNs (verklaring register, coördinaten Ψ-PA en VP, regels interne procedure, ...) CPBW: adviseren en akkoord geven over maatregelen HL: beleid WG uitvoeren, adviseren, naleving instructies, onthaal WNs, vergewissen dat WNs ingelicht zijn, een goede leiderschapsstijl, aandacht voor WNs, organisatie van werk om stress en conflicten te voorkomen, vb-functie, ... WN: samenwerking bij de uitwerking van het beleid, procedures naleven, meedelen stressfactoren, gedrag tov conflictuele situaties, zich onthouden van elke daad van geweld, pesterijen of OSGW, ... PA (psychosociale belasting): deskundige met adviserende bevoegdheid tov WG en WNs Vertrouwenspersoon: eerste-lijnsinterventie, informeel zoeken naar oplossingen, niet verplicht wel sterk aanbevolen Derden: geen WNs, maar zij die toch contact hebben met WNs (klanten, leveranciers, leerlingen, ...)

PREVENTIEBELEID A priori A posteriori WG identificeert situaties die aanleiding kunnen geven tot psychosociale belasting (mbv 4 A’s) en evalueert risico’s → preventief! Bijzondere aandacht voor derden! A posteriori Risico-analyse van herhaalde, de beïnvloedende collectieve en individuele factoren mbt psychosociale belasting → curatief!  risico-analyse + preventiemaatregelen Risicoanalyse: geveren identificeren, risico’s identificeren & evalueren RA op 3 niveaus: organisatie, functie en individu Primaire preventie: oorzaken wegwerken; secundaire preventie: schadelijke effecten van oorzaken vermijden Collectief > individueel: bv arbeidsdruk, structurele communicatie, opleiding, ...

PREVENTIEBELEID Verplichte preventiemaatregel: Interne procedure Wat moet WN doen die meent vwp te zijn van geweld, pesterijen en OSGW? Coördinaten Ψ PA en VP

GESPREK “SLACHTOFFER” CURATIEF BELEID MI & RB AFSPRAKEN AFSPRAKEN GESPREK BEIDEN Mag/kan Moet GESPREK “DADER” FORMEEL (PA, MI of RB) INFORMEEL (VP of PA) GESPREK “SLACHTOFFER” KLACHT

Curatief: SO opvang Luister- en informatiefase SO wendt zich tot VP of PA persoonlijk, per mail, telefoon, brief < 8 dagen: gesprek SO Doel: informatieverstrekken Alle info opdat klacht geldig zou zijn Verloop van procedure Gevolgen en risico’s bij neerlegging klacht Bescherming tegen ontslag Resultaat: keuze voor informele of formele weg VP/PA handelt enkel na akkoord SO

Curatief: SO opvang Keuze voor informele weg Interventie VP/PA komt tussen beide Verzoeningsprocedure “partijen verantwoordelijkheidszin bijbrengen door hen de gelegenheid te bieden om de zaak uit te praten en naar elkaar te luiseren, om zo te komen tot een akkoord met respect voor ieders belangen” VP/PA moet niet verplicht rapporteren aan WG WN niet beschermd tegen ontslag Einde Positieve uitkomst of net geen resultaat Als WN informele fase wil beëindigen ookal niet volledig afgelopen WN kan steeds om reden omklede klacht indienen

Curatief: SO opvang Keuze voor formele weg Indienen van de met reden omklede klacht Ondertekend & gedateerd door WN Inhoud: Beschrijving feiten Tijd en plaats van de feiten Identiteit van de aangeklaagde Verzoek aan WG om passende maatregelen te treffen en einde te stellen aan de feiten Klacht wordt ondertekend door PA of VP en bevestigd dat een persoonlijk onderhoud heeft plaats gehad Bescherming WN tegen ontslag bij indienen klacht

Curatief: SO opvang Informatie WG Bij klacht verwittigt VP de PA en de PA vervolgens de WG Informatie: Identiteit van de klager Informatie omtrent ontslagbescherming GEEN kopie van de klacht GEEN informatie over de aangeklaagde

Curatief: SO opvang Onderzoek van de klacht door Ψ PA Voorwaarden: onpartijdig en onafhankelijk Medelen feiten aan de aangeklaagde, aangeklaagde ontvangt kopie van zijn verklaringen Horen getuigen (direct gezien of gehoord); Getuigen zijn beschermd tegen ontslag Personen die nuttige info kunnen verstrekken over werksfeer, ... → indirect → geen bescherming tegen ontslag

Curatief: SO opvang Advies Ψ PA Inhoud Termijn Samenvatting van de feiten Resultaat van de informele procedure Analyse van de oorzaken Voorstellen van maatregelen Gemotiveerd advies geven over de vraag of deze feiten beschouwd worden als geweld, pesterijen of OSGW Termijn < 3 maanden 4x verlenging mits rechtvaardiging

Curatief: SO opvang Reactie werkgever Verslag PA = deskundigenadvies, WG is niet verplicht te volgen! Wet verplicht WG maatregelen te nemen indien het welzijn wordt verstoord Als WG individuele maatregelen wil nemen moet hij die aan klager of aangeklaagde voorafgaandelijk meedelen

Curatief: SO opvang Einde van de interne procedure Tussenkomst Toezicht Welzijn op het Werk Als feiten blijven doorgaan na de inwerkingtreding van de maatregelen Als WG nalaat passende maatregelen te nemen Tussenkomst arbeidsauditoraat Pro-justitia Tussenkomst correctionele rechtbank strafvervolging

GOED PRAKTIJKVOORBEELD Janssen Pharmaceutica E-learning module om ongewenst grensover-schrijdend gedrag op het werk te bestrijden 10 min animatiefilm Inhoud Wat is OGGW Vbn pesten op het werk Wetgeving Middelen waarover WNs intern beschikken Bevoegde interne structuren bij Janssen http://www.beswic.be/good_practice/examples/janssens_beerse/index_html