Liesbeth te Rijdt Stafmedewerker juridische zaken en ethiek HET BEWIND Het nieuwe beschermingsstatuut voor onbekwame meerderjarigen Liesbeth te Rijdt Stafmedewerker juridische zaken en ethiek

Agenda Inleiding Wat brengt het nieuwe statuut Evaluatie Vragen Situering Hoe was het tot voor kort geregeld? Aanzet Wat brengt het nieuwe statuut Wie? Wat? Hoe? Overgangsmaatregelen Evaluatie Vragen

I. INLEIDING

Situering Iedereen gelijk voor de wet Toch geconfronteerd met kwetsbare mensen Die niet (langer) in staat zijn zelfstandig bepaalde weloverwogen en bewuste beslissingen te nemen (rechten uit te oefenen) Nood aan bescherming voor het vermogen: woning, financiën, erven voor de persoon: huwelijk, verblijf, zorg Hoe wordt deze bescherming gegarandeerd?

Tot voor kort 4 beschermingsstatuten voor meerderjarige onbekwamen: Verlengd minderjarigheid Gerechtelijk onbekwaamverklaarden De onder gerechtelijk raadsman gestelden De voorlopig bewindvoerder

Tot voor kort Verlengde minderjarigheid (artt. 487bis-487octies B.W.) ‘”ongeschikt is en schijnt te zullen blijven om zichzelf te leiden en zijn goederen te beheren, wegens geestelijke onvolwaardigheid, aangeboren of begonnen tijdens vroege kinderjaren, gekenmerkt door een uitgebleven ontwikkeling van de gezamenlijke vermogens van verstand, gevoel en wil” Verzoekschrift: ouders, voogd, bloedverwant, PdK REA Gelijkgesteld met minderjarige beneden 15 jaar Resulteert in verlengd ouderlijk gezag / voogdij (overlijden ouders) Weerslag op persoon en vermogen (alles of niets) Daden beheer zelfstandig door ouders/voogt Daden beschikking tussenkomst rechter 500 tal personen per jaar

Tot voor kort Gerechtelijke onbekwaamverklaring (artt. 489-512 B.W.) Meerderjarige die zich in aanhoudende staat van onnozelheid of krankzinnigheid bevindt, zelfs met heldere tussenpozen Verzoekschrift: echtgenoot, bloedverwant, PdK REA Zware en logge procedure: aanstelling psychiater(s), … Gelijkgesteld met minderjarige Resulteert in voogdij Weerslag op persoon en vermogen (volledig) In onbruik geraakt

Tot voor kort Bijstand van een gerechtelijk raadsman (artt. 513-515 B.W.) Verkwisters Verzoekschrift: echtgenoot, bloedverwant, PdK REA Resulteert in toevoeging van gerechtelijk raadsman Beperkte weerslag op vermogen: rechtsgedingen voeren, dadingen treffen, leningen aangaan, roerende kapitalen in ontvangst nemen, goederen vervreemden of bezwaren met hypotheek Jaarlijks een vijftal personen onder dit statuut geplaatst

Tot voor kort Voorlopig bewind (artt. 488bis, a)-488bis, k) B.W.) Meerderjarige die, geheel of gedeeltelijk, zij het tijdelijk, wegens zijn gezondheidstoestand, niet in staat is zijn goederen te beheren Verzoekschrift: betrokkene, elke belanghebbende, PdK Vrederechter Resulteert in toevoeging voorlopig bewindvoerder Enkel weerslag op vermogen Ca. 100000 personen

Aanzet hervorming? Wetgeving moest in overeenstemming worden gebracht met internationale instrumenten VN gehandicaptenverdrag Beoogt bescherming doch ook participatie van mensen met functiebeperking Aanbevelingen van het Comité van de ministers van de Raad van Europa Inzake volmachten etc. Onze maatschappij vereist een gewijzigde “mindset” over personen met een functiebeperking Bescherming doch zonder infantiliserend of bevoogdend te zijn (cf. terminologie, alles of niets) Vereist aanpassing van de regelgeving ter zake met aandacht voor autonomie betrokkenen

II. De nieuwe wetgeving inzake het bewind

De nieuwe regelgeving Wet van 17 maart 2013, inwerkingtreding 1 september 2014 Afschaffing diverse statuten tot 1 statuut: HET BEWIND Hoofdkenmerken: Aanpassing terminologie Infantiliserende termen werden afgeschaft (cf. achterlijkheid, onnozelheid etc.) Beschermde persoon en het bewind Voorlopig bewind was basis: maar nu ook persoonsgebonden belangen kunnen worden beschermd Versterking autonomie, minstens participatie beschermde persoon, doch niet ten koste van bescherming Handelingsbekwaam tenzij anders bepaald (specificeren) Subsidiariteit, noodzakelijkheid en proportionaliteit Hoe mensen met beperkingen zo goed volwaardig mogelijk kunnen laten deelnemen aan rechtsverkeer? Minst ingrijpende maatregel

Wie? Toepassingsgebied: (1) meerderjarige die wegens zijn gezondheidstoestand geheel of gedeeltelijk, zij het tijdelijk, niet in staat is zonder bijstand of andere beschermingsmaatregelen zijn belangen van vermogensrechtelijke of niet-vermogensrechtelijke aard zelf behoorlijk waar te nemen en (2) verkwisters

Wie? Onderscheid minderjarigen – meerderjarigen Minderjarigen: ouders of voogd Meerderjarigen: Regel: vanaf 18de verjaardag volledig juridisch bekwaam (art. 488 BW) Uitzondering: beschermingsmaatregelen Bewind: aanvragen vanaf volle leeftijd van 17 jaar Voor zover vaststaat dat persoon bij meerderjarigheid zal voldoen aan voorwaarde nodig voor bescherming Treedt pas in werking op moment van meerderjarigheid

Wie? RUIM: Door gezondheidstoestand Psychisch Psychische stoornissen: Psychose, stemmingsstoornissen... Mentaal Verstandelijke beperking Ontwikkelingsstoornissen (autisme), ... Fysisch Coma Sociaal (enkel de verkwisters) Tijdelijk of definitief (cf. schommelende gezondheidstoestanden) Niet in staat behoorlijk belangen te behartigen

Wat? Zowel goederen als personen Uitgangspunten: Autonomie en menselijke waardigheid Subsidiariteit Proportionaliteit  Rekening houden met persoon zelf (“maatwerk”)  Stimuleren zelfbeschikking

Wat? PRINCIPE MINST INGRIJPENDE MR: Voorrang buitengerechtelijke bescherming voor goederen zgn. lastgeving/volmachten opstellen als men wilsbekwaam is (cf. later als men dement wordt) Enkel voor goederen Sensibiliseringscampagne Verschillende modaliteiten: algemeen of specifiek één of meerdere lasthebbers Vb. alle kinderen doch elk afzonderlijk gemachtigd om voor dagelijks beheer op te treden en voor belangrijke rechtshandelingen (verkoop onroerend goed) samen toezicht/controle erin opnemen uitwerking: best opnemen dat deze pas uitwerking heeft bij wilsongeschiktheid (evt beschrijving gezondheidstoestand) Geldigheid: Registratie in centraal register (koninklijke federatie van notarissen) Volmachten van voor 1 september 2014 blijven gelden  Let op! Lastgeving maakt beschermde persoon – lastgever niet handelingsonbekwaam Verantwoordelijk voor eigen handelen Bij mentale problematiek met gevaar onoordeelkundig handelen aldus beter opteren voor bewindvoering

Wat? Gerechtelijke bescherming nodig: Tussenkomst vrederechter met maatwerk: Zowel goederen als personen Uitgangspunt: Geen alles of niets verhaal, maar maatwerk per topic/rechtshandeling handelingsbekwaam tenzij vrederechter anders vermeldt bijstand voorrang op vertegenwoordiging Bijstand: bewindvoerder dient vooraf telkens toe te stemmen initiatief bij de beschermde persoon en hij verleent bijstand waarbij hij enkel kan weigeren in geval de belangen van de beschermde persoon worden geschaad Vertegenwoordiging: de bewindvoerder treedt op in de plaats van en voor rekening van de beschermde persoon die zelf niet meer mag handelen OPM lijst van gezondheidsaandoeningen (KB) Checklist: Niet limitatief, maar minstens hierover Afzonderlijke lijst voor goederen en persoon

Wat? Checklist: Goederen (17) : Vervreemden van goederen Aangaan van een lening In pand geven of hypothekeren Pachtcontract, handelshuur of huur Aanvaarden en verwerpen van nalatenschap Aanvaarden van een schenking Optreden in rechte als eiser en verweerder Afsluiten van overeenkomst van onverdeeldheid Aankopen onroerend goed Aangaan van dading Voortzetten van een handelszaak Berusten in vordering m.b.t. onroerende rechten Schenken onder levenden Aangaan of wijzigen huwelijkscontract Maken of herroepen uiterste wilsbeschikking Handelingen m.b.t. dagelijks beheer Wettelijk bewind over goederen van minderjarige

Wat? Checklist: Personen (19): Keuze verblijfplaats Toestemming tot huwen Nietigverklaring huwelijk Echtscheiding EOT Scheiding van tafel en bed Erkennen van een kind Afstammingsgedingen Uitoefening ouderlijk gezag Wettelijke samenwoning Verklaring Belgische nationaliteit Uitoefening rechten Privacywet Uitoefening recht van antwoord Naamswijziging Uitoefening rechten Wet Patiëntenrechten Toestemming medisch experiment Toestemming wegnemen organen Weigering autopsie op kind

Wat? Sommige zaken heeft Bewindvoerder machtiging VR nodig Bij vertegenwoordiging Cf. aangaan hypothecaire lening, verkoop onroerend goed, patiëntenrechten, optreden in rechte 26 zaken niet vatbaar voor bijstand of vertegenwoordiging, o.a. Geven van toestemming tot huwen Instellen vordering echtscheiding Uitoefening ouderlijk gezag Verlenen toestemming sterilisatie Verzoek tot euthanasie Verlenen van toestemming tot afnemen van bloed Maken of herroepen uiterste wilsbeschikking Hoogstpersoonlijke rechtshandelingen Vrederechter kan de te beschermen persoon handelingsonbekwaam verklaren, wat dan de facto neerkomt op een genotsonbekwaamheid, tenzij hij je voor die ene handeling alsnog bekwaam acht

Hoe? Procedure Vrederechter is uitsluitend bevoegd Verzoekschrift: betrokkene, elke belanghebbende, PdK of Vred. 2 bijlagen: attest van woonplaats en geneeskundige verklaring (15d oud) Doel: opname diagnose doch ook concrete gevolgen voor dagelijks leven (beheer vermogen, verplaatsen?, zorg?...) In raadkamer met oproeping van partijen om gehoord te worden (rekening houden met sociaal netwerk!) Kostprijs: kosteloos Duurtijd

Hoe? Wie? Keuze bewindvoerder: voorkeur door meerderjarige bekwame persoon (door verklaring bij vrederechter of notaris) Voorkeur door familiale bewindvoerder voor wann hij niet meer kan (nieuwe tav verlengd MJ) geen voorkeur: in principe uit de familiale kring of personen die instaan voor dagelijkse zorg (buurvrouw) Voorwaarde: belangeloos laatste optie: prof. bewindvoerder Normaal persoon = goederen, maar kan geschieden Voor persoon 1 tenzij ouders, voor goederen meerdere Niet: bestuurs of personeelsleden instelling beschermde persoon of ontzet uit OG

Hoe? Opdracht bewindvoerder: Bijstand of vertegenwoordiging Bijstand: initiatief van te beschermen persoon, maar voorafgaande schriftelijke toestemming (soms mee ondertekenen: aankoop onroerend goed, afsluiten hypotheek) Vertegenwoordiging: enkel bewindvoerder kan rechtsgeldig handeling stellen maar betrekt Betrekt beschermde persoon waar mogelijk (overleg) Uitz.: lijst met zware aandoeningen (goederen) Overleg vertrouwenspersoon Uitgebreide verslagplicht (minder bij ouders)/ rekenschap Cf. website fod justitie voor modellen Beginselen respecteren zoals vastgelegd door beschermde persoon in voorafgaande wilsverklaringen, volmacht etc. Vb. uit gedrag verleden blijkt dat BP jaarlijks sponsorticket school kocht dan kan bewindvoerder dit ook op geoorloofde wijze verder blijven doen Bezoldiging: 3% inkomsten, onkosten, bijzondere activiteiten

Hoe? Wie? Keuze vertrouwenspersoon (bemiddelaar): meestal niet verplicht voorkeur iemand die vertrouwen geniet meerdere is mogelijk ook bij ouders bewindvoerders (progressief afstand nemen?) – neutrale/onafhankelijke persoon (niet tot in tweede graad) vrijwillige opdracht ondersteuning bewindvoerder “tolk” beschermde persoon toezicht

Hoe? Kennisgeving In BS: vermelding dat er gerechtelijke bescherming is, doch niet inhoud (itt Ned) Itt voorheen dus geen algemene volmacht maar op basis van checklist “maatwerk” Evolutief Om inzicht te krijgen in bevoegdheden bewindvoerder moet men dus contact opnemen met bewindvoerder of VG

Gevolgen Stel een handeling in strijd met regels bewind Nietigheid Niet geacht te hebben bestaan Relatief: Door beschermde persoon of door bewindvoerder In functie van het belang van de beschermde persoon Benadeling: nietigheid Geen benadeling: bevestigen van handeling (rechtszekerheid)

Overgangsbepalingen Inwerkingtreding – overgangsrecht 1 september 2014 Bestaande statuten kunnen steeds worden omgezet Oud voorlopig bewind: omzetting in bewind over goederen na 2 jaar na in werking treden Gerechtelijke onbekwaamverklaring en verlengde minderjarigheid: omzetting in bewind over persoon en goederen 5 jaar na in werking treden Bijstand door een gerechtelijk raadsman: uitdoving na 5 jaar na in werking treden, indien geen bewind gevorderd

Overgangsbepalingen Zelf vragen of ambtshalve voor 1 september 2019 Anders van rechtswege met verst strekkende bescherming (goederen/personen) Evaluatie binnen de twee jaar (voor 1 september 2021)

III. Evaluatie

Besluit Voordeel Nadeel Maatwerk Eenvoud? Praktische bezwaren Tav individu Praktijk zal nog moeten uitwijzen hoe VR hiermee omgaan Lijsten? Mogelijkheid tot voorafgaand kenbaar maken van voorkeur bewindvoerder en vertrouwenspersoon Autonomie stimuleren (cf. niet meer ouderlijk gezag maar onder bewind) Nadeel Eenvoud? Praktische bezwaren Hoe kenbaar maken? BS? Eenvoudig?

Vragen?