Een Verandering van Tijdperk: wat betekent dit voor steden? Jan Rotmans Amsterdam, 13 Februari 2014 www.twitter.com/janrotmans

We leven niet in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperken

Kantelperiode is zeldzaamheid in de geschiedenis periode waarin heel veel tegelijk verandert is zeldzaamheid in de geschiedenis voorbeeld: eind 19de eeuw moderniseringsproces fundament Nederland onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw

Unieke Kanteling 2. structuur van de economie verandert 1. weefsel van de samenleving verandert 2. structuur van de economie verandert 3. disruptieve technologische doorbraken

Transitie naar Samenleving 3.0 4/9/2017 Voorontwikkelingsfase 25 jaar Kantelperiode 25 jaar Doorontwikkelingsfase Verticaal Centraal Top-down Opbouw van duurzame samenleving Horizontaal Decentraal Bottom-up We zitten hier Tijd Perez KSI-ECST Amsterdam June 2009 5

Kantelfase energiebedrijven vallen om massale ontslagen in thuiszorg welzijnsorganisaties verdwijnen bouwbedrijven saneren op grote schaal

Paradigma Wisseling oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld exploitatie co-operatie structuren mensen onnatuurlijk natuurlijk ontlenen waarde creëren lineair cyclisch

Oude Orde versus Nieuwe Orde Oude Orde Nieuwe Orde van bovenaf van onderop organisaties netwerken centraal decentraal regels vrijheid controle ruimte

Samenleving 3.0 samenleving van onderop participatiesamenleving do it ourselves society samenleving van onderop participatiesamenleving burgerkracht sociaal doe het zelven

Economie 3.0 CO2-arm biobased kleinschalig circulair maatwerk bottom-up nieuwe maakindustrie 10 10

Evolutionaire Revolutie silo’s worden afgebroken nieuwe instituties ontstaan mensen breken door structuren heen glocalisering

Waar zien we die verandering? energie van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam welzijn van zorgen voor naar zorgen dat bouw van aanbod & product naar vraag & dienst zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht

Burgerinitiatieven 60 lokale zorgcoöperaties 500 lokale energie initiatieven 60 lokale zorgcoöperaties collectief particulier opdrachtgeverschap tientallen lokale munteenheden 70 broodfondsen

Transitie in het sociaal domein

Drievoudige Dubbele Transitie Jeugd, Zorg, Welzijn - decentralisatie van rijk naar gemeenten - integratie van beleidsterreinen - bezuinigingen en efficiency operaties Transformatie = Cultuuromslag

Probleem in Zorg en Welzijn mens in dienst van structuur ‘silosering’ van zorg- en welzijnsector achterhaald paradigma in Amsterdam werken 4500 mensen in jeugdopvang 120 instanties zijn betrokken bij jeugdopvang

Transitie = Machtsverschuiving van overheid naar burger

Uitgangspunten van Zorg 3.0 mensgericht menslievend vanuit eigen kracht in eigen omgeving samenredzaam met bescherming van kwetsbare mensen

Mensen gaan zichzelf organiseren in gemeenschappen vertrouwen transparant kleinschalig menselijke maat

Zorgcoöperatie werken op lokale schaal voor mensen met beperking ca. 60 in Nederland werken op lokale schaal voor mensen met beperking mensen lokaal op maat helpen

Geen Blauwdruk voor Zorg 3.0 zoeken, leren en experimenteren innovatieruimte is nodig voor experimenten werken met koplopers, niet met branchepartijen opschalen wat succesvol blijkt te zijn

Valkuilen keukentafelgesprek arrangement spoorboekje & marsroute resultaatgericht project

Gemeenten zijn nog niet klaar start in elke gemeente met experimenten zorg 3.0 jeugdzorg, ouderenzorg, wijk/buurtzorg ontwikkel een perspectief voor komende 10 jaar hoe ziet zorg 3.0 er uit in uw gemeente of organisatie? faciliterende rol van de overheid leggen van verbindingen tussen ‘het veld’ en de zorgvrager

Wat betekent dit nu voor steden?

Stad als Organisme stad is een complex, levend organisme is niet ‘top-down’ te sturen ‘bottom-up’ alleen is onvoldoende

Stad als ‘Attractor’ stad wordt gezien als bron van creativiteit stad wordt gezien als motor van innovatie trekt veel jongeren aan

Contra-Trends in Steden glokalisering stadslandbouw slimme steden renovatie & transformatie hubs rond disruptieve technologieën

Nieuwe Orde vs Nieuwe Solidariteit nieuwe orde ontwikkelt mede de stad niet iedereen kan mee met nieuwe orde nieuw soort solidariteit is nodig

Wat betekent dit nu voor stedelijke planning?

Organische Planning lichte, subtiele vorm van planning richting geven en ruimte bieden

Organische Planning lichte, subtiele vorm van planning richting geven en ruimte bieden

Plannings Paradox richting geven duidelijke, ambitieuze kaders stellen werken volgens heldere spelregels ruimte bieden mentale, organisatorische, juridische ruimte belemmeringen wegnemen 32

Gemeente in faciliterende rol niet alles zelf willen organiseren, maar het mogelijk maken dat anderen het zelf kunnen organiseren 33

Flexibele Planning sociaal en ruimtelijk flexibel plannen focus op renovatie en transformatie multi-functioneel ruimtegebruik doelgroepen & functies veranderen voortdurend 34

Holistische Aanpak perspectief van bewoners ís holistisch visie ontwikkelen vanuit mensen kwaliteit van leven en leefomgeving staan centraal versterking identiteit stad vanuit, voor en door mensen 35

Consistent Beleid beleid over meerdere college periodes heen leiderschap bij burgemeester en/of wethouders authenticiteit, consistentie, betrouwbaarheid visie, strategie & actie 36

Radicale Keuzes niet teveel concessies doen kiezen voor “goed” i.p.v. “minder slecht” doorbreken van ingesleten patronen en belangen bottom-up en top-down co-creatie en co-productie 37

Wat betekent dit nu voor Amsterdam?

Transitie Amsterdam-Noord van lelijk eendje naar mooie zwaan - drie zeer kwetsbare wijken - nog aantal zwakke buurten - hippe broedplaatsen langs IJ-oever - burgerinitiatieven - Oud Noord vs Nieuw Noord

Probleem oude kernen in Amsterdam-Noord zijn kwetsbaar en niet aangesloten bij de nieuwe, hippe niches

Aanpak verbinding tussen oude en nieuwe kernen wordt vooral fysiek gemaakt en minder sociaal sociale verbindingen zijn van cruciaal belang

Fysieke Ingrepen - sluiten metroring - woningen voor jongeren/starters - 14.500 extra woningen - brug over het IJ - beschermen van Waterlandse Zeedijk - faciliteren van initiatieven van onderop

Verbinders zijn cruciaal werken aan de transitie: bundelen & versnellen van de beweging van onderop

4 Scenario’s Palet van Buurten Urban Village sterke buurten met eigen karakter, lijkt op Noord nu Urban Village dorp in metropool met veel nieuwe mensen zelfvoorzienend met toeristische trekpleister Noord Wereldstad veel hoogbouw , internationaal met grote bedrijven

Knutselen & Boetseren niet teveel knutselen plannen organiseren focus op infrastructuur top-down planning

Wat Kan Wel organisch ontwikkelen doorbraakprojecten experimenteerruimtes zelfsturende wijkteams faciliteren

Richting Geven & Ruimte Bieden gebruik scenario’s al stip op de horizon creëer daarbinnen ruimte voor mensen laat mensen zelf ideeën uitwerken faciliteer bij de uitvoering ervan vertrouwen

Ervaringen in Rotterdam-Zuid niets reflecteren op laatste paar jaar bewust onbekwaam of onbewust onbekwaam? geschikt als verbinder, facilitator, stimulator? hanteert u nog wereldbeeld van command-and-control?

Rotterdam-Zuid: Organische Wijkontwikkeling burgers als ‘regisseur’ & overheid als ‘facilitator’ activeren van burgerkracht via koplopers visie op wijk koppelen aan doorbraakplannen integrale wijkontwikkeling: school, thuis, buiten, wijk zelfredzaamheid & samenredzaamheid

School basisscholen fysieke vaardigheden (vakmanschap) weerbaarheid (fysiek, sociaal, mentaal) filosofie judo koken tuinieren vakschool en techniekles

Thuis ondersteuning bij multi-probleem gezinnen werving via scholen en vanuit wijkteam zorg programma´s oudercoaching pedagogisch oudercoaching maatschappelijk

Buiten participatie in buitenruimte tuinman/-vrouw in de wijk in Carnisse: tuinieren op de Tennisclub Z´67 educatieve tuin klusdagen vakantieactiviteiten

Wijk wijkarena transitie experimenten monitoring participatietraject gericht op innovatie transitie experimenten zelfbeheer wijkcentrum, ruilwinkel, etc. monitoring wat is ‘maatschappelijke meerwaarde’ wetenschappelijke reflectie

Participatieve sessies

“ Wij zijn de buurt en de buurt zijn wij” Julia Geen antwoord = Gebrek aan visie  waarom bloeiend Carnisse? Samen duiden/in perspectief zetten van ontwikkelingen Mensen, die wonen en werken in Carnisse Begin dit jaar, aantal bijeenkomsten Doel: in perspectief zetten; streefbeeld toekomst; actieperspectief Lat hoog leggen Slogan: wij zijn de buurt & de buurt zijn wij Met bredere groep willen delen; Toelichting door 6 betrokkenen

‘Welkome Plein’ Dutch Research Institute For Transitions

Wat te Doen Morgen? niets reflecteren op laatste paar jaar bewust onbekwaam of onbewust onbekwaam? geschikt als verbinder, facilitator, stimulator? hanteert u nog wereldbeeld van command-and-control?

Wat te Doen Overmorgen? stop met plannen maken kijk naar wijk of gebied vanuit complexiteitsbril waar zit de veerkracht en potentie van wijk/gebied ga op zoek naar verbinders en verbindingen start vernieuwingsproces vanuit organisch

Inzichten betekent wezenlijk andere rol van overheid samenleving is in transitie naar bottom-up betekent wezenlijk andere rol van overheid vergt organische planning: sociaal & ruimtelijk overheid: richting geven en ruimte bieden