Ochtendprogramma 9:30 Opening door Marcel van Raaij, directeur Milieu RIVM Hoe geven we met elkaar vorm aan de vernieuwingen in de Emissieregistratie 9:45 Nieuw in de Emissieregistratie, Wim van der Maas RIVM De laatste trends in emissie en onderzoek, internationale ontwikkelingen 10:15 Programmatische aanpak stikstof, Mark Wilmot EZ AERIUS rekent uw vergunning door: past deze in de ontwikkelruimte? 10:45 koffiepauze 11:15 Black Carbon, Antoon Visschedijk TNO PM10, PM2,5 en nu BC in de Emissieregistratie? 11:45 Introductie Omgevingswet, Petra Loef RIVM Eenvoudiger en efficiënter 12:15 Greendeal CO2 emissiefactoren, Ingrid Aaldijk Milieu Centraal Well to wheel, tank to wheel? Emissiesymposium Lucht 6 april 2017

Middagprogramma Graaf van Leicester Auditorium 13:30 – 14:30 Satellietmetingen van emissies, Bas Mijling, KNMI 14:45 – 15:45 Onzekerheden in onze emissiecijfers, Rianne Dröge, TNO Anne van Oostenrijk zaal 13:30 – 14:30 uur en 14:45 – 15:45 uur www.emissieregistratie.nl Wat kun ermee en wat kan er beter, Wim van der Maas, RIVM Graaf Willem IV zaal (Boerderij, onderste verdieping) Regionale gegevens, wat zegt Emissieregistratie over uw gebied? Romuald te Molder, RIVM Graaf Jan van Nassau zaal (Boerderij, bovenste verdieping) Het elektronisch Milieujaarverslag, de volgende stap, Hellen van Eijsden, Fugro-Ecoplan Emissiesymposium Lucht 6 april 2017

Samen vernieuwen De Emissieregistratie verandert continue Onderzoekt bronnen die het meest bijdragen aan de onzekerheid Afgelopen vrijdag op www.emissieregistratie.nl de nieuwste cijfers gepubliceerd Nieuwe stoffen (Black Carbon) Onzekerheden communiceren: waar is mijn ontwikkelruimte gebleven? Nu kansen om slimmer te combineren De PAS en het AERIUS systeem bij RIVM De Omgevingswet Kunnen satellieten helpen bij de validatie? De burger met een Smartphone? Hoe het voor u, de bedrijven en bevoegde gezagen, eenvoudiger te maken Het eMJV wordt elk jaar gebruikersvriendelijker en u waardeert dat Combineert zoveel mogelijk bevragingen, recent ook CBS-enquêtes In dialoog met de stakeholders Green Deal CO2 emissiefactoren SLIDE VOOR MARCEL Wim van der Maas presenteert de nieuwe emissies en welke nieuwe inzichten nu worden onderzocht. Mark Wilmot EZ toont AERIUS, grootverbruiker van de data in de Emissieregistratie, binnenkort bij het RIVM Black Carbon, TNO maakte profielen voor deze voor de gezondheid belangrijke fractie van fijn stof, maar ook een BKG! Hoe kan de betrouwbaarheid van de gerapporteerde cijfers verder worden verhoogd. Hoe moet het beleid omgaan met de vaak grote onzekerheden in de emissies? (TNO workshop) Welke nieuwe kwaliteitsprocedures zijn denkbaar? Rol van het luchtmeetnet? Satellieten? DOAS/lidar? Burgerpaticipatie Maar wij willen vooral van u horen welke vernieuwingen voor u belangrijk zijn. Stel dus veel vragen, twitter uw opmerkingen naar #emissieregistratie Misschien eindigen met de slide wie is u: (slide nr 5) Wim van der Maas 6 april 2017

Betrokken organisaties Directie Klimaat, Lucht en Geluid Ministerie van Infrastructuur en Milieu Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Ministerie van Economische Zaken Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport RWS-Waterdienst Rijkswaterstaat Leefomgeving: - Materialen, Mobiliteit en Klimaat - Kenniscentrum InfoMil Slide 2 voor Marcel RIVM werkt binnen de Emissieregistratie samen in een netwerk van opdrachtgevers en partners De opdrachtgevers De partners De organisaties die jaarlijks voor de emissies tekenen namens hun ministeries. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Ministerie van Economische Zaken, Wim van der Maas 6 april 2017

Even voorstellen Derde slide voor Marcel Deelnemers aan dit congres: komen vooral vanuit de ‘omgevingsdiensten en andere lokale overheden’ en vanuit het bedrijfsleven (gebruikers van het Milieujaarverslag). Dederde grote groep zijn de emissiedeskundigen, vaak werkzaam bij de partners van de Emissieregsitratie.

Nieuw in de Emissieregistratie Hoe werkt de Emissieregistratie? Trends per stof Mee en tegenvallers Methodewijzigingen Toekomstige wijzigingen Overige vernieuwingen Nieuwe guidance over 2013 Herzien Gotenburg protocol Clean Air Policy Package 2020 Climate and Energy Package Wim van der Maas

Hoe emissies berekenen? Emissies van 2600 bedrijfsvestigingen 650 emissieoorzaken met nationale emissies en activiteitsniveau’s Verdeeld in 55 ‘werkvelden’ (voor onder de emissiedeskundigen 5 Taakgroepen Energiesector, industrie en afvalverwerking Landbouw Verkeer Water Consumenten Diffuse bronnen Berekende emissies per bedrijfstak (SBI) eMJV / IPPC-inrichtingen Wim van der Maas 6 april 2017

Waarvoor Emissiesymposium 6 april 2017

Informatiesystemen lucht RIVM Ingave emissies door bedrijven en validatie door (lokale) overheden in het Milieujaarverslag  Verkeersbeleid, (MIRT) projecten maatregelen en beleid (lokale) overheden  (Basis)registraties Emissie-registratie GDN/GCN Monitoringstool en AERIUS PAS-tool LML / MAN Milieujaarverslag:   Binnen RIVM een modellentrein lucht OPS-model Model- ijking

Nieuw in de Emissieregistratie Hoe werkt de Emissieregistratie? Trends per stof Mee en tegenvallers Methodewijzigingen Toekomstige wijzigingen Overige vernieuwingen Nieuwe guidance over 2013 Herzien Gotenburg protocol Clean Air Policy Package 2020 Climate and Energy Package Wim van der Maas

CO2 Variaties sinds 1990: Koude en warme winters Import/export elektriciteit Stijging elektriciteitsverbruik Stijging mobiliteit aandeel CO2 in BKG steeg naar 85 % (was 73%) Nieuwe ontwikkelingen: Afname wegtransport, elektriciteitsproductie en het energieverbruik in de petrochemische industrie Zachte winter Huidig onderzoek: Aanpassingen aan nieuwe guidelines Uitbreiding emissiemodel mobile werktuigen en tweewielers CO2 van carbonaten in klei bij steenbakker meenemen (0,7 Mton) Wim van der Maas 6 april 2017

Methaan Daling sinds 1990 48% gedaald Vooral stortplaatsen, CH4 afvang Minder organisch afval gestort Landbouw constant Daling Olie- en gaswinning door minder ‘venting’ Nieuwe ontwikkelingen Gasslip door toename WKK Nu constant Huidig onderzoek Aanpassingen aan nieuwe guidelines Wim van der Maas 6 april 2017

Lachgas Daling sinds 1990: 55% reductie bereikt Vooral door maat-regelen in de chemische industrie 2008 grote daling door salperterzuurproductie (Chemelot en Yara) Nieuwe ontwikkelingen: Caprolactam in 2011 lichte stijging na meetcampagne (Chemelot) Huidig onderzoek: Aanpassingen aan nieuwe guidelines Hoofdbron nu landbouw Wim van der Maas 6 april 2017

Zwaveldioxide Daling door rookgasreiniging E-industrie Zwavelarme brandstoffen in industrie en verkeer Overgang van stookolie naar aardgas bij raffinaderijen Ruim onder het NEC-plafond Zeescheepvaart belangrijk Wim van der Maas 6 april 2017

Stikstofoxiden als NO2 Daling sinds 1990: Euro normen verkeer Maatregelen industrie low Nox, SCR Nieuwe ontwikkelingen: Herberekening: jaarlijks nieuwe emissiefactoren verkeer NOx uit gewassen Uit WKK hogere emissiefactoren Huidig onderzoek: NOx uit WKK: inzettingspercentage SCR Vanaf 2015 nieuwe lagere norm Wim van der Maas 6 april 2017

NM-VOS Daling sinds 1990: KWS2000 programma Reductieplan NMVOS 2010 Euro-normen verkeer Nieuwe ontwikkelingen: Recente daling vooral door verkeer Huidig onderzoek: Optische metingen van diffuse NMVOS emissies Zweden Wim van der Maas 6 april 2017

Fijn stof PM10 Daling door Euro normen verkeer (roet filters) Maatregelen industrie, veel doekfilters Op- en overslag Nieuwe inzichten Jaarlijkse actualisatie emissiefactoren verkeer Hogere beladingsgraad vrachtwagens  +5% PM10 uit vrachtwagen Brommer en motorfietsen rijden meer kilometers Huidig onderzoek eMJV: TSP/PM10/PM2,5 Dit jaar Black Carbon Slijtage-emissies verkeer en houtstook nemen in belang toe Discussie ‘condensables’ telt bij emissies mee of later atmosferische chemie?) Wim van der Maas 6 april 2017

Ammoniak Daling sinds 1990 door Onderwerken mest Eiwit armer diervoeder Afname aantal dieren Emissiearme stallen Nieuwe inzichten Gaswassers niet altijd gebruikt (60% t/m 2009) Dierenwelzijn (ruimere stallen) Jaarproductie mest in hetzelfde jaar geplaatst Huidig onderzoek Emissiefactoren stallen Toename rundvee begint Ammoniak uit zee Ammoniak uit gewas-afrijping en gewasresten Mestverwerkingstechnieken (vergisting, co- vergisting, drogen, etc.) Wim van der Maas 6 april 2017

HCB- Hexachloorbenzeen Daling sinds 1990 door Pas sinds 2012 cijfers over deze POP Was één emissiefactor gekoppeld aan de hoeveelheid verbrand afval Nieuwe inzichten Maatregelen bij afval-verbrandingsinstallaties (AVI’s) vergelijkbaar met dioxine Huidig onderzoek Andere bronnen van HCB kwantificeren Houtstook, kolencentrales Altijd onder de grens van het E-PRTR (1 kg) Wim van der Maas 6 april 2017

Kwik Daling sinds 1990 door - Maatregelen sector Afval, Chemische industrieen de Basismetaal Nieuwe inzichten Aanpassing bij de E–centrales? Wim van der Maas 6 april 2017

Nieuw in de Emissieregistratie Hoe werkt de Emissieregistratie? Trends per stof Mee en tegenvallers Methodewijzigingen Toekomstige wijzigingen Overige vernieuwingen Nieuwe guidance over 2013 Herzien Gotenburg protocol Clean Air Policy Package 2020 Climate and Energy Package Wim van der Maas

Nieuwe guidebooks Internationaal vastgestelde richtlijnen voor het berekenen van emissies Dit jaar van kracht (over de 1990-2013 cijfers) Zowel voor de nieuwe budgetperiode Kyoto broeikasgassen Als voor de grootschalige luchtverontreiniging (CLRTAP / NEC emissieplafonds) Nieuwe bronnen Actualisering van de emissie-factoren en methodieken Betere afstemming tussen de indelingen voor Kyoto/NEC Nieuwe GWP-waarden voor o.a. Methaan en Lachgas Wim van der Maas 6 april 2017

Gotenburg protocol herzien Geen plafonds meer voor de stoffen, maar reductiepercentages Nieuwe basisjaar 2005; de reducties moeten zijn gehaald in 2020 e.v. Behalve de huidige stoffen (SOx, NOx, NH3, NMVOC, PM10) toegevoegd PM2.5 en Black Carbon (rapportage is vrijwillig / aanbevolen) Adjustment procedure toegevoegd, voor nieuwe inzichten De nieuwe rapportageverplichtingen gaan in per 1 feb 2015 Ruimtelijke detaillering naar 0,1 * 0,1 graad (7*12 km2) Wim van der Maas 6 april 2017

Clean Air Policy Package Nog in onderhandeling - voorstel December 2013 Herziening NEC-D Voorstel voor Richtlijn Middelgrote Stookinstallaties (1-50 MWth) Ratificatie van het herziene Gotenburg Protocol NEC-D: emissieplafonds voor 2020/2030, nog te onderhandelen. Plafond voor 2020 = Gotenburg Plafond voor 2030 gaat verder en zal ook CH4 omvatten Middelgrote stookinstallaties Monitoring 20-50 MWth jaarlijks Monitoring 1-20MWth elke 3 jaar Implementatie van bestaande regelgeving, zoals Euro VI, mobiele werktuigen, RIE (Richtlijn Industriële Emissies), Update BREF's, nieuwe ecodesign voor houtkachels Wim van der Maas 6 april 2017

2020 Climate and Energy Package (20-20-20) In 2020 een reductie van 20% broeikasgas emissies; 20% meer energie efficiency en 20% duurzaam opgewekte energie EU Effort Sharing Decision (niet ETS-deel). een reductie van 10% bkg emissies in 2020 tov 2005 voor de niet-ETS sectoren. 10% is een EU gemiddelde: voor Nederland een reductie van 16% in 2020 t.o.v. 2005. De nationale emissiereducties dienen gehaald te worden via een vastgesteld pad Dit zal jaarlijks worden gereviewd onder de EU Monitoring Mechanism Regulation (MMR). Het gaat om dezelfde gassen als onder het Kyoto Protocol. Luchtvaart en internationale zeescheepvaart blijven buiten beschouwing. Er geldt ook een verplichting om de (t-1) emissies te gaan rapporteren, nl uiterlijk op 31 juli in het jaar t over (t-1). Wim van der Maas 6 april 2017

Internationale rapportages Broeikasgassen Kyoto UNFCCC en EU Monitoringsmechanisme: National Inventory Report en CRF database Grootschalige luchtverontreiniging UNECE CLRTAP EMEP NEC-rapportage (emissieplafonds): Informative Inventory Report, NFR-database, POP protocol Bedrijfsemissies naar lucht, water riool en afval E-PRTR rapportage, Large Combustion Plants, Industrial Emission Directive (IPPC) vergunningen, OSPAR rapportage Geregionaliseerde emissies naar lucht en water Voor grootschalige concentratie- en depositiekaarten (GCN/GDN)  NSL en PAS (Natura2000) EMEP grid, KRW rapportage www.emissieregistratie.nl emissieregistratie@rivm.nl Aarhus verplichting Loket functie publiek Wim van der Maas 6 april 2017

Veel synergie Provincies RUD’s Gemeenten RWS Water- schappen Bedrijven RIVM Milieu- jaarverslag IPPC vergunningen RIVM Luchtmeetnet RIVM NSL (Nationaal Samenwerkingsverband Luchtkwaliteit) RIVM GCN/GDN (Grootschalige concentratie- en depositiekaarten RIVM Emissieregistratie EU IPPC vergunningen Bureau PAS (Programatische Aanpak Stikstof) EU-LCP Emissies grote vuurhaarden EU luchtkwaliteit VN Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants EU INSPIRE VN/EU NEC Emissieplafonds VN/EU Kyoto Broeikas- gassen VN Aarhus emissieregistratie.nl EU E-PRTR VN-LPS Grote punt- bronnen Wim van der Maas 27 september 2013

Dagvoorzitter Emissieregistratie 1984-2014 40 jaar! Twitter account #emissieregistratie Twitterwall in de lunchruimte Toegangsbewijs workshops vanmiddag Na afloop een elektronische enquête 5 minuten max.