Krimp-en-de kleine kernen? Wat is er aan de hand? Wat betekent dat voor de kleine kernen? Hoe gaan we daar mee om? Raymond Lodewick/Ben v. Essen Je moet in de wasmachine gezeten hebben om te weten hoe krimp voelt. VKKL, 13 juni 09

Wat is er aan de hand? Limburg 1970 Limburg 2008 Limburg 2040 In 2040 921.333 inwoners. Da’s ongeveer evenveel als in 1963 (928.596). In 2008 hebben we 1.123.660 inwoners. Da’s 202.437 meer dan in 2040. Dus 2040 = 18% minder inwoners dan 2008. De bevolking bedroeg in 1970 998.570 inwoners (bron:CBS, Statline). De bevolking bedroeg in 1963 928.596 inwoners (bron:CBS, Statline). Bovendien is er sprake van een drastische verandering van de samenstelling naar leeftijd. In 2040 is het aantal jongeren ten opzichte van 1970 gehalveerd en het aantal ouderen bijna verviervoudigd. De potentiële beroepsbevolking (de bevolking van 15-64 jaar) daalt al met ingang van 1995 en zal in 2040 ruim éénderde kleiner zijn dan nu. Samenstelling 1970 2008 2040 0-14 jaar 276.000 176.000 122.000 15-64 jaar 641.000 755.000 491.000 65 jaar e.o. 81.000 193.000 308.000 De daling wordt voor groot deel veroorzaakt door afname aantal geboortes. Vruchtbaarheidscijfer 1,4 betekent dat de aanwas in twee generaties is gehalveerd Kinderen die niet geboren worden, krijgen zelf ook geen kinderen. 998.570 1.123.660 921.333

Wat is er aan de hand? 2002 NL 2040 1/2 jongeren 1/3 arbeid 4 x ouderen De komende decennia: Vraagstuk 1: Limburg krimpt (in 2040 hebben we evenveel inwoners als 1963: Nu 1.123.660, 2040 202.437 minder = 18% Vraagstuk 2: al ons denken was gebaseerd op groei Vraagstuk 3: groeiende en krimpende regio’s/gemeenten; Verschillen in bewustwording, tempo en diepgang; Vraagstuk 4: grote verandering in samenstelling Rond 2030 zakt Limburg onder de 1 miljoen inwoners en is het aantal inwoners nagenoeg gelijk aan 1970 (999.000). In het jaar 2040 is het aantal inwoners nagenoeg gelijk aan het aantal inwoners in het jaar 1963. Bovendien is er sprake van een drastische verandering van de samenstelling naar leeftijd. In 2040 is het aantal jongeren ten opzichte van 1970 gehalveerd en het aantal ouderen bijna verviervoudigd. De potentiële beroepsbevolking (de bevolking van 15-64 jaar) daalt al met ingang van 1995 en zal in 2040 ruim éénderde kleiner zijn dan nu.

Wat is er aan de hand? 2002 NL 2040 1/2 jongeren 1/3 arbeid 4 x ouderen De komende decennia: Vraagstuk 1: Limburg krimpt (in 2040 hebben we evenveel inwoners als 1963: Nu 1.123.660, 2040 202.437 minder = 18% Vraagstuk 2: al ons denken was gebaseerd op groei Vraagstuk 3: groeiende en krimpende regio’s/gemeenten; Verschillen in bewustwording, tempo en diepgang; Vraagstuk 4: grote verandering in samenstelling Rond 2030 zakt Limburg onder de 1 miljoen inwoners en is het aantal inwoners nagenoeg gelijk aan 1970 (999.000). In het jaar 2040 is het aantal inwoners nagenoeg gelijk aan het aantal inwoners in het jaar 1963. Bovendien is er sprake van een drastische verandering van de samenstelling naar leeftijd. In 2040 is het aantal jongeren ten opzichte van 1970 gehalveerd en het aantal ouderen bijna verviervoudigd. De potentiële beroepsbevolking (de bevolking van 15-64 jaar) daalt al met ingang van 1995 en zal in 2040 ruim éénderde kleiner zijn dan nu.

Limburg Gebied 2008 2040 Bevolkingsontwikkeling 2008 -2040 Nrd Limburg 278.864 256.812 - 8 % Mid. Limburg 234.059 204.285 - 13 % Zuid Limburg 610.737 460.127 - 25 % Limburg 1.123.660 921.223 - 18 % 80% van de Limburgse gemeenten krimpt al. Huishoudens Parkstad dalen in 2010. Parkstad Limburg heeft met een bijzondere combinatie van factoren te maken. Het geboortecijfer is er lager dan elders in Nederland, en de vergrijzing en daardoor het sterftecijfer groter. Daarbovenop komt extra bevolkingsverlies doordat sommige bewoners – in bijzonder de midden- en hogere inkomens en jonge gezinnen, studenten en starters op de woning- en arbeidsmarkt - vertrekken naar Duitsland en België.

Oorzaken Afname geboortes (1.7) Toename vergrijzing (= toenemende sterfte) Migratie: trek naar de sterke regio’s (veranderende leefstijl)

Limburg, een voorsprong??? 2025: 62% gemeenten heeft minder inwoners 20% gemeenten heeft minder huishoudens 98% heeft structurele afname beroepsbevolking De demografische voorsprong die de Provincie Limburg heeft, is maar tijdelijk. Drente en Zeeland volgen al snel. Op dit moment dalen 11 van de 40 corop regio’s. Zuid Limburg was de eerste  sinds 1997. De andere regio’s zullen ons volgen en op den duur heel Nederland. In 2025 heeft meer dan de helft van de gemeenten in Nederland met krimp te maken, ook gemeenten in Friesland.

Ook in de rest van Europa De demografische voorsprong die Limburg heeft in Nederland, heeft ze allerminst in Europa.deze kaarde RDC-index. Een index die de gevoeligheid van een regio voor bevolkingsdaling aangeeft. Hoe dichter bij 1 ofwel hoe donkerder de kleur  snelle veroudering en daardoor krimp Hoe dichter bij 0 ofwel hoe lichter de kleur  langzame veroudering en groei bevolking Als we nog wat verder kijken, dan zien we dat structurele bevolkingsdaling een Europees vraagstuk is. In Noord Spanje, Oost Duitsland en enkele regio’s verder oostwaarts is sprake van forse daling van de bevolking.

We ruilen de zekerheid van groei in voor de onzekerheid van krimp. Maar krimp is NIET het einde van de groei!! Tot op heden heerst in het politieke denken een groeilogica: politieke besluiten worden genomen met het oog op de verwachting dat de bevolking zal blijven toenemen (zie CD Verkenning herfst 08) Complicerende factoren: Steden en dorpen  krimp manifesteert zich anders in de stad dan op het platteland. De oplossingen moeten ook anders zijn. Verschillende tempo’s  niet alle gemeenten zijn er al klaar voor, hebben het rouwproces zoals Wim dat benoemt nog niet doorlopen en zijn nog volop bezig met de groeiambitie. Demografie raakt aan alles. 9

Demografie raakt (bijna) alles Minder kinderen onderwijs Minder werkenden economie Meer ouderen zorg en welzijn Minder huishoudens woningbouw Minder mensen voorzieningen, infra, gemeentefinanciën……

Het Handboek Krimp schrijven Onderwijs (van meer naar minder, maar meer kwaliteit) Wonen en ruimte (leegloop platteland, gaten in de stad) Arbeidsmarkt (zorgmarkt, herschikking menselijk kapitaal) Financiën (stapeling van effecten) Ontwikkeling aantal leerlingen basisonderwijs, 2008/’09 (CBS, 2 juni 2009) Limburg is de enige provincie waar de gemiddelde vestigingsgrootte behoorlijk afnam. In het schooljaar 2008/’09 gingen in Limburg 92 duizend kinderen naar het basisonderwijs. Dat is 11 procent minder dan in 2000/’01. In de periode 2000/’01-2008/’09 daalde in Limburg het aantal vestigingen van basisscholen met 8 procent. Deze daling is minder sterk dan die van het aantal leerlingen. Hierdoor nam het gemiddelde aantal leerlingen per vestiging af van 230 naar 223. Dat komt neer op een daling van 3 procent. De daling van de leerlingenaantallen is al een tijd gaande, maar versnelt de komende jaren. In het PO is de verwachte daling 24% in de periode 2007 tot 2025. In het VO is de verwachte daling in dezelfde periode 28%. De huisvestingsbehoefte daalt hierdoor respectievelijk met 130.000 m² en 167.000 m². Schoolgebouwen komen leeg te staan en zullen een andere functie moeten krijgen. De personeelsbehoefte daalt met 1.400 fte’s voor zowel PO als VO. De verwachting is dat de bevolkingsdaling in ieder geval nog tot 2040 voortzet. Voor de scholen betekent dit een langdurige periode van veranderingen, waaraan zij zich continu zullen moeten aanpassen[1]. [1] Wat de bevolkingskrimp voor het MBO-onderwijs betekent, wordt momenteel onderzocht door het IVA. De eerste resultaten van MBO in kaart 2020 worden eind juni 2009 verwacht.

Wat betekent dat voor kleine kernen? Groeiende en krimpende regio’s; Minder evenwichtige bevolkingsopbouw; Afnemende bouwstromen; Verschraling voorzieningenaanbod, vooral jeugd; ……………………………..

Wat kunnen we er aan doen? Verzet helpt niet, creativiteit wel. Het vraagstuk onder ogen zien: vooruit kijken; De overheid kan het niet alleen; Samenwerking tussen verenigingen en voorzieningen is harder nodig dan ooit; Zoeken naar nieuwe oplossingen. Kansen Minder druk op woningmarkt = kans voor starters; Minder rood, meer groen (ruimte voor natuur); Minder werkloosheid; ………………………..

Een praktijkvoorbeeld Vereniging van de Toekomst Houthem – Sint Gerlach

Vragen Hoe zorgen we dat de bewoners het vraagstuk erkennen en meedoen bij het zoeken naar oplossingen? Kan de VKKL daar een rol bij spelen? Hoe voorkomen we dat het een negatief verhaal wordt? Welke kansen zien we?